Pretty concise summary. Not sure if it's detailed enough...
Door: moniquekromhout • 3 jaar geleden
Bekijk meer beoordelingen
Verkoper
Volgen
NaomiSimons
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
SAMENVATTING
LEERBOEK SEKSUOLOGIE
3de druk
Open Universiteit
Academiejaar 2019- 2020
Auteur: Naomi Simons
Deze samenvatting omvat enkel de tentamenleerstof:
H3 t/m 7, 9, 11 (gedeeltelijk), 12,13, 15 t/m 17, 19, 20, 22, 25, 26 en 27 (gedeeltelijk).
,Inhoudsopgave
H3 DE BIOLOGIE VAN SEKSUALITEIT ........................................................................................................................... 5
1 De seksuele respons ..................................................................................................................................................... 5
2 Anatomie van genitaliën en bekkenbodem ................................................................................................................. 5
3 Fysiologie van de seksuele respons .............................................................................................................................. 9
4 Endocriene aspecten van seksualiteit ........................................................................................................................ 11
5 De rol van het CZS bij seksualiteit (niet behandeld) ................................................................................................... 12
H4 PSYCHOLOGISCHE BENADERINGEN VAN SEKSUALITEIT ....................................................................................... 13
1 Evolutionair-psychologisch perspectief...................................................................................................................... 13
2 Informatieverwerkingsperspectief (emotie- en motivatietheorieën) ......................................................................... 14
3 Persoonlijkheidstheoretisch perspectief .................................................................................................................... 15
4 Psychologische benaderingen van seksualiteit: enkele kanttekeningen .................................................................... 15
H5 EEN INTERPERSOONLIJK PERSPECTIEF OP SEKSUALITEIT: RELATIES EN SEKS ........................................................ 16
1 Wisselwerking tussen seks en relaties ....................................................................................................................... 16
2 Wisselwerking tussen seksuele partners.................................................................................................................... 18
H6 DE SEKSUELE LEVENSLOOP.................................................................................................................................. 19
1 Uitgangspunten van een levensloopperspectief ........................................................................................................ 19
2 Levenslooptheorieën en -modellen ............................................................................................................................ 19
3 Kinderen (0 tot 12 jaar) .............................................................................................................................................. 19
4 Adolescenten (12 tot 25 jaar) .................................................................................................................................... 20
5 Volwassenen (25 tot 55 jaar) ..................................................................................................................................... 21
6 Ouderen (ouder dan 55)............................................................................................................................................. 21
H7 SEKSUELE DIVERSITEIT ........................................................................................................................................ 23
1 Diversiteit naar sekse/gender .................................................................................................................................... 23
2 Diversiteit naar seksuele voorkeur ............................................................................................................................. 23
3 Crossculturele diversiteit............................................................................................................................................ 24
4 Een theoretisch perspectief op diversiteit .................................................................................................................. 24
H9 VOORLICHTING EN PREVENTIE ............................................................................................................................ 25
1 Seksuele gezondheid, rechten en voorlichting ........................................................................................................... 25
2 Gezondheidsbevordering: definities en concepten .................................................................................................... 25
3 Planmatige voorlichting en Intervention Mapping .................................................................................................... 25
4 Seks. voorlichting: rol van ouders en opvoeding ........................................................................................................ 25
5 Seks. voorlichting: thema’s en verspreiding............................................................................................................... 25
6 Effectiviteit van seksuele voorlichting........................................................................................................................ 25
7 Beschouwing en toekomst ......................................................................................................................................... 25
H11 ANTICONCEPTIE VOOR DE 21STE EEUW .............................................................................................................. 26
2
, 1 Nieuwe uitdagingen in de anticonceptieverlening..................................................................................................... 26
2 De beschikbare anticonceptieve methoden ............................................................................................................... 26
3 De anticonceptieve werkzaamheid of betrouwbaarheid: methodologie ................................................................... 26
4 Vergelijkende analyse van de betrouwbaarheid van anticonceptieve methoden ..................................................... 26
5 Omkeerbaarheid ........................................................................................................................................................ 27
H12 PREVENTIE VAN SOA’S EN HIV .......................................................................................................................... 28
1 Veelvoorkomende aandoeningen en epidemiologische trends ................................................................................. 28
2 De veranderende context van soa- en hiv-preventie ................................................................................................. 28
3 Soa- en hiv-preventie in de gezondheidszorgsettings ................................................................................................ 29
4 De rol van gedragsverandering in soa- en hiv-preventie ........................................................................................... 29
5 Praktijk van de soa- en hiv-preventie in Nederland en Vlaanderen ........................................................................... 29
H13 PREVENTIE VAN SEKSUELE GRENSOVERSCHRIJDING ......................................................................................... 30
1 Aard en omvang van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld ...................................................... 30
3 Ontwikkeling van evidence-based preventieprogramma’s ........................................................................................ 30
4 Preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag ................................................................................................. 31
H15 DIAGNOSTIEK EN INTERVENTIES ....................................................................................................................... 32
1 Classificatie van seksuele stoornissen ........................................................................................................................ 32
2 Diagnostiek ................................................................................................................................................................ 33
3 Een behandelplan opstellen ....................................................................................................................................... 34
4 Behandeling ............................................................................................................................................................... 34
H16 SEKSUELE DISFUNCTIES BIJ VROUWEN .............................................................................................................. 36
1 Enkele feiten en cijfers ............................................................................................................................................... 36
2 Seksuele-interesse-/opwindingsstoornis DSM 5 ........................................................................................................ 36
3 Orgasmestoornis........................................................................................................................................................ 38
4 Genitopelvienepijn-/penetratiestoornis (GPPPS) ....................................................................................................... 39
, 6 Behandeling ............................................................................................................................................................... 47
7 Effectiviteit van de genderbevestigende behandeling ............................................................................................... 48
H20 HOLISTISCHE ZORG VOOR SLACHTOFFERS SEKSUEEL GEWELD........................................................................... 49
1 Definitie van seksueel geweld .................................................................................................................................... 49
2 Prevalentie van seksueel geweld ............................................................................................................................... 49
3 Risicofactoren voor slachtofferschap ......................................................................................................................... 49
4 Gevolgen van seksueel geweld .................................................................................................................................. 49
5 Disclosure................................................................................................................................................................... 50
6 Holistische aanpak ..................................................................................................................................................... 50
7 Holistische zorg aan kwetsbare groepen ................................................................................................................... 51
8 Ethische aspecten van opvang van slachtoffers seksueel geweld ............................................................................. 51
ARTIKEL Plegers van seksuele delicten: etiologie, assessment en interventies.......................................................... 52
H22 PARAFILIEËN EN PARAFIELE STOORNISSEN ....................................................................................................... 54
1 Definitie, prevalentie, incidentie en fenomenologie .................................................................................................. 54
2 Theoretische visies op parafilieën .............................................................................................................................. 54
3 Hulpverlening aan mensen met parafilieën ............................................................................................................... 55
H25 PSYCHIATRIE EN PSYCHOFARMACA .................................................................................................................. 56
1 Seksueel functioneren bij psychiatrische stoornissen ................................................................................................ 56
2 Seksualiteit in psychiatrische/psychotherapeutische dagbehandeling of klinische setting ....................................... 57
3 Psychofarmaca en seksualiteit................................................................................................................................... 57
H27 SEKSUALITEIT, KINDERWENS, VRUCHTAARHEIDSPROBLEMEN EN -BEHANDELINGEN ........................................ 59
1 Fysiologie van de voortplanting ................................................................................................................................. 59
2 Seksuele problemen als oorzaak van subfertiliteit..................................................................................................... 59
3 Subfertiliteit als oorzaak van seksuele problemen..................................................................................................... 59
4 Vruchtbaarheidsbehandelingen en seksueel functioneren ........................................................................................ 59
5 Seksuologische interventies bij subfertiele paren ...................................................................................................... 60
4
,H3 DE BIOLOGIE VAN SEKSUALITEIT
1 De seksuele respons
§ = menselijke reactie op seksuele stimulering !
§ = om geheel van fysiologische veranderingen die tijdens seks voorkomen, samen te vatten
§ seksuele responscyclus:
ð Masters en Johnson : EPOR-model (Excitation -> Plateau -> Orgasm -> Resolution)
ð Kaplan: fase van verlangen toegevoegd en plateau weg !
(verlangen -> opwinding -> orgasme -> herstel)
2 Anatomie van genitaliën en bekkenbodem
§ seksuele differentiatie begint rond week 7 v/d zwangerschap + gebeurt sequentieel (≠ tegelijk)
ð XY: gonadale plooien => testes (ontwikkelen sneller dan ovaria)
ð antimüllerhormoon (AMH): regressie buizen van Müller
ð testosteron: groei buizen van Wolff à zaadleiders, bijballen, zaad- en spuitbuisjes
ð XX: gonadale plooien => ovarium
ð geen AMH: groei buizen van Müller à baarmoeder, eileiders en diepe deel vagina
ð geen testosteron: regressie buizen van Wolff
§ uitwendige genitaliën differentiëren vanaf week 9 (m: testosteron nodig, vr: geen horm. nodig)
1.1 Benige anatomie van het bekken
§ twee heupbeenderen (ossa coxae)
§ heiligbeen (sacrum) en staartbeen
§ sacro-illiacale gewrichten = verbinding tussen heupbeenderen en
sacrum (SI-gewricht) à synoviaal gewricht
§ zwangerschap: bekkenligamenten/SI-gewrichten relaxeren
ð ↗beweeglijkheid, maar ↘stabiliteit: bekkenpijn, lage rugpijn
1.2 Bekkenbodem
§ bieden van ondersteuning (tegen verzakking van inwendige organen)
ð actief door dwarsgestreepte spieren (meeste + aanspannen meestal onbewust/reflexmatig)
ð passief door glad spierweefsel
§ controle van lichaamsopeningen en genitaliën
ð ↗ bekkenbodemspanning => defecatie-, mictie- en seksuele klachten
ð bekkenbodemspieren trainen = evt voor behandeling seksuele disfunctie
§ Diaphragma pelvis (m. levator ani): dunne spier (linker- en rechterhelft)
1. m. pubovisceralis: contractie trekt spieren richting os pubis = vernauwing vagina
=> gevoelig voor atrofie/trauma bij bevalling
a) m. pubococcygeus (pubisàcoccygis)
b) m. puborectalis (lus rond rectum)
c) m. pubovaginalis (lus rond vagina)
2. m. pubococcygeus: ook vernauwing vagina
3. m. iliococcygeus: geen rol in seksuele functie
§ Bekkenbodemstructuren: centrum perinei
ð rabdosfincters: externe urethrale en anale sfincters (EUS en EAS)
ð EUS bij man: volledig circulair
ð EUS bij vrouw: hoefijzervorming + minder goed ontwikkeld (daarom extra spiervezels voor
continentie, schade aan m. levator ani bij vrouwen => meer kans op incontinentie)
ð EAS bij m&v volledig circulair
ð gladde sfincters: interne urethrale en anale sfincters (IUS en IAS)
5
,1.3 Mannelijke genitaliën
§ Penis
o corpus cavernosum => zwelling + drukopbouw bij erectie
o corpus spongiosum => enkel zwelling bij erectie
o normale penisgrootte: grote verschillen
(slap: 6 - 11,5 cm – stijf: 6,5 - 24,4 cm)
§ Urethra masculina (urine/plasbuis)
o deel van urethra dat in bulbus loopt = ‘bulbus urethrae’
o in de urethra in het corpus spongiosum: onregelmatige wand door
lacunae + hierin ook kliertjes van Cowper en van Littré
=> ‘voorvocht’ bestaat wss deels uit secretie hiervan
o dieper deel van urethra dat in prostaat loopt = ‘pars prostatica’
(hier veel openingen in urethra voor afvoer van prostaat en ductus ejaculatorius)
§ Scrotum (balzak) en funiculus spermaticus (zaadstreng)
o scrotum: omhulsel waarin zaadballen liggen
o zaadstreng: fibromusculaire tunnels
(die ballen verbinden met scrotum)
o extra-abdominale ligging: koele opslag voor
spermatogenese + kwaliteit spermatozoa
o sws ook actieve temperatuurregulatie
o m. dartos: spier in scrotum die testis naar
romp toe kan trekken + verandering van
uiterlijk en consistentie bij seksuele
opwinding (bij ouder worden wordt
scrotum groter en gladder)
§ Testis (zaadballen) en epididymis
o testis: productie van spermatozoa en androgenen (door leydigcellen)
o normaal volume testis = 17 tot 25 mlà waarvan 80-90%
bestaande uit tubuli seminiferi = buisjes waarin spermatozoa
in +/- 60 dagen ontwikkelen à 1500 per sec
o epididymis (buis rond testis): opslag + rijping spermatozoa in +/- 12 dagen
à sluit aan op netwerk afvoerbuisjes testis + gaat over in ductus deferens
o in staande houding: linker testis meestal lager dan rechter
§ Ductus deferens (zaadleider)
o gespierde buis van 35-50 cm lang die epididymis verbindt met urethra voor zaadlozing
§ Vesiculae seminales (zaadblaasjes)
o klieren die tussen rectum en urineblaas liggen
o productie van vloeistof die 70% v/h ejaculaat vormt
o in urethra mengt dit zich met zaadcellen en prostaatvocht
§ Prostaat
o ligt onder blaas + in direct contact met endeldarm
o tijdens emissie wordt prostaatsecreet in urethra geperst
o in prostaatvocht: enzym PSA (prostaatspecifiek antigeen) à maakt het sperma, dat in vagina
coaguleert, opnieuw vloeibaar (dus belangrijk voor fertiliteit)
§ Glandulae bulbourethrales (klieren van Cowper)
o 2 erwtgrote orgaantjes in diaphragma urogenitale, diameter ↘ met leeftijd
o scheiden voorvocht af (kan spermatozoa bevatten, maar kans op bevruchting onduidelijk)
§ Afwijkingen aan de uitwendige mannelijke genitaliën
o micropenis: < 5,2 cm slap en < 8,5 cm stijf (0,14%)
o oorzaak = ↘ testosteronproductie door testes OF androgeenongevoeligheid v/d penis
o behandeling = op lft 1-3j kortdurend testosteron geven (en evt op lft 4-5j + tijdens puberteit)
o secundaire micropenis: penis lijkt klein door afwijking in omliggend weefsel, vb: verkleeft met
scrotum, te grote voorhuid, verborgen in vet => chirurgische ingreep (max 1-3cm winst)
6
, o kromstand penis: bij 3-9% van alg populatie & bij 20% van diab/hypertensie/erect disfunctie
à typische verouderingsziekte (treedt gemiddeld op rond 53j)
à gevolg van bindweefselvorming in corpus cavernosum
à penetratie vaak niet goed mogelijk (gevolg vaak faalangst, vermijding seks, enz.)
o hypospadie/epispadie: stoornis in ontwikkeling urethra => uitgang abnormale positie aan
ventrale/dorsale kant penis + penis klein en naar binnen gekruld (geen seks+zittend plassen)
o fimosis: vernauwing v/d voorhuid die niet over de eikel kan worden teruggeschoven
à behandeling = corticosteroïdenzalf en evt operatie
o cryptorchisme: enkel/dubbelzijdige indalingsstoornis v/d testis
1.4 Vrouwelijke genitaliën
§ Vulva
o geheel van venusheuvel,
labia, clitoris, vestibulum
vaginae en glaendulae vest.
o veel gelijkenissen met
mannelijke genitaal
§ Labia pudendi (schaamlippen)
o minora: elastische vezels =>
vasocongestie (zwelling) =>
wijken uiteen + andere kleur
o majora: onderhuids vet
§ Vestibulum vaginae (voorhof)
o ruimte tussen schaamlippen, clitoris en vagina
o gevoelig voor pijnklachten
§ Hymen imperforatus
o maagdenvlies = dubbele laag mucosa
o niet geperforeerd maagdenvlies = zeer uitzonderlijk (menstruatie hoopt zich op)
§ Clitoris
o veel gelijkenissen met penis: zwelweefsel, glans, schacht en twee crura (laatste 2 weinig
zichtbaar owv deels onderhuidse ligging: totale clitoris is 7-9 cm lang)
o hele clitorus neemt in volume toe tijdens seks. opwinding, behalve glans zelf
§ Culturele besnijdenis (circumcisie, female enital mutilation)
o meestal glans clitoris verwijderd, soms labia minora (en majora) weggesneden/dichtgenaaid
o veel erogeen weefsel v/h clitoriscomplex onderhuids => potentie tot seksueel genot en orgasme
vaak nog mogelijk (wel vaker seksuele disfuncties bij deze groep)
§ Glandulae vestibulares (voorhofklieren)
o = klieren van Bartholin thv dorsale deel v/d labia majora die secreet afscheiden tijdens seks
§ Urethra feminina
o korter dan bij m, uitmonding ligt +/- 3cm achter glans v/d clitoris + dicht bij voorwand vagina
§ Vagina
o H-vormige buis, wanden bestaan uit richels (ruchae) => wss om penis meer frictie te geven
o voor- en achterwand zeer dicht tegen elkaar in niet-opgewonden toestand
o bij diep coïtaal vrijen: glans penis in fornix anterior of posterior
o 3 lagen: lamina propria (epitheellaag), muscularis (spierlaag), adventitia (bindweefsellaag)
o lamina propria = zeer sterk doorbloed
à transsudatie = vocht treedt uit bloedvaten (seksuele respons)
o elasticiteit, verbreding tijdens seks. opwinding en lubricatie => toegankelijkheid voor penis
o CUMD = clitoral-urethral meatus distance = afstand tss clitoris en vagina (1,5 – 4 cm)
o kleine afstand tss clitoriscomplex en vagina => meer ‘vrouwelijke anatomie’ => meer kans op
vaginaal orgasme (<--> meer kans op orgasme door glansstimulatie)
o G-plek = verdikking in voorste vaginawand à extra gevoelig owv aanpalende urethra met para-
urethrale weefsels (wss ook erogeen)
7
, § Uterus (baarmoeder)
o corpus: 3 lagen
1) endometrium: bloedvaten, klieren en slijmvlies
à wordt elke maand opgebouwd en afgescheiden (menstruatie)
2) myometrium: dikke laag glad spierweefsel (spant aan tijdens
bevalling + evt ook tijdens seks)
à oestrogeen zorgt voor volume (=> atrofie tijdens menopauze)
3) perimetrium: peritoneale bekleding (buikvlies)
=> eileiders monden boven in corpus uit (deel daarboven = fundus)
=> Isthmus (sterke vernauwing) = overgang naar cervix
o cervix (onderkant): 2-3 cm lang en bestaat uit bindweefsel
§ Ovaria (eierstokken) en tubae uterinae (eileiders)
o met ligamenten aan corpus verbonden + worden kleiner na menopauze
§ Aandoeningen aan de vagina
o Agenesie: onderontwikkeling/afwezigheid van de vagina (1/5000 meisjes)
à owv foetale kanalisatiestoornis v/d buizen van Müller
à normaal 46 XX-chrom. patroon, normale ovaria en typisch vrouwelijk uiterlijk
à indien ook uterus afwezig = uterusagenesie
à geen menstruatie + zwanger worden onmogelijk
à wel operatie voor constructie van neovagina mogelijk of impressiemethode (met pelotte of
penis druk uitoefenen en zo zelf vagina ‘maken’)
o Prolaps: verzakking owv zwakte bekkenbodem waardoor een ander orgaan (uterus, blaas, ..)
doorzakt op de vagina => chirurgisch ingrijpen nodig, soms chronische pijnklachten achteraf
o Genitopelvienepijn/penetratiestoornis: pijn bij het vrijen = dyspareunie
à ontstekingen van genitaliën (vb door soa), atrofie van vaginale slijmvlies (vb post-
menopauzaal of door auto-immuunziekte), huidkloofjes, littekens, enz.
à vaginale doorbloeding niet optimaal (vb diabetes) => onvoldoende lubricatie => pijn
§ Aandoeningen aan uterus en adnexa
o Endometriose: endometrium bevindt zich buiten baarmoeder (meestal bij eierstokken)
o Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS): vele kleine cysten in ovaria
à 5-10% v/d vrouwen + ↘ vruchtbaarheid
o MRKH-syndroom: geen vagina + baarmoeder (wel eierstokken)
1.5 Disorders of sexual development (DSD, interseksecondities)
= geslachtsontwikkeling niet volledig in m/vr richting gedifferentieerd
§ Geslachtschromosomale DSD: testiculaire dysgenesie
o mannen extra X-chrom, dus genotype = 47-XXY (klinefeltersyndroom)
o bijna geen spermatogenese in testes (+ klein en voelen week aan)
o borstgroei, meer kans op borstkanker, onvruchtbaar, (“↗ libido” is GEEN symptoom) !
o soms ook geen testosteronproductie (net voldoende in puberteit voor sec geslachtskenm.)
o behandeling = testosteron via injecties of gel op huid
§ Geslachtschromosomale DSD: ovariële dysgenesie
o vrouwen 1 X-chrom te weinig, dus genotype 45-XO (turnersyndroom)
o uitwendige genitaliën gedeeltelijk vermannelijkt!
o inwendige genitaliën wel vrouwelijk – maar soms bevatten ovaria ook leydigcellen
o geen menstruatie/borstontwikkeling, meisjes kleiner en onvoldoende kalkhoudende botten
§ Adrenogenitaal syndroom (46-XX DSD)
o alles inwendig vrouwelijk, uitwendig eerder mannelijk
o oorzaak = overmaat aan androgenen tijdens embr. ontwikkeling (bv door GM zwangerschap)
o vaker homoseksualiteit en genderdysforie
§ Adrenogenitaal syndroom (46-XY DSD)
o inwendig mannelijk of vrouwelijk, uitwendig eerder vrouwelijk (↘ masculanisatie)
o oorzaak = androgeentekort OF androgeenongevoeligheid (AOS) in weefsels
8
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper NaomiSimons. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
