Politiek en instellingen
Hoofdstuk 1: De Late Middeleeuwen
A. De situering
1. Van de 12de tot het midden van de 15de eeuw
- Midden 15de eeuw - einde 17de eeuw = nieuwe periode: moderne/nieuwe tijden
- Midden 17de eeuw (1648) -> overgangsperiode van Ancien Regime naar hedendaagse tijd (einde 18 de eeuw
- heden)
- Franse Revolutie (1789) duurt 10 jaar
Breuk in Europa met het verleden = cesuur
Aanleiding tot ontstaan hedendaagse tijd
2. De LM behoren tot het Ancien Regime
Tijden die behoren tot Ancien Regime:
- Late middeleeuwen
- Moderne tijd
- Overgangsperiode
Tijden die behoren tot Franse revolutie:
- Hedendaagse tijd
3. Verschillende historische interpretaties van de late middeleeuwen
Historici baseren zich op bronnen (-> evolueert)
Geschiedenis is een historische wetenschap die voortdurend evolueert waardoor ook de kijk op de geschiedenis
evolueert/verandert
Verandering heeft te maken met tijdsgeest; vb. vandaag kan men tot een andere bevinding komen over
nationalisme dan waar zijn oorsprong ligt in de 19 de eeuw
Historiografie
- Te maken met evolutiewetenschap
- Met tijdsgeest
- Met opvattingen wetenschapper (nooit waardenvrij)
Wij hebben zelf opvatting gevormd -> nooit compleet neutraal
Wetenschappers kijken op een andere manier naar bepaalde periodes uit de geschiedenis
Vb. erkenning van Nederland in Vlaanderen was eerste doelstelling
Niet kan aantonen dat Vlaanderen bestaat? -> kan het geen eigen taal hebben
Hendrik Concience beschrijft Guldensporenslag (1302)
Historici kwamen op voor Nederlandse taal omdat
- Guldensporenslag kwam
- Vlaanderen was machtig; vb. Gent/Brugge
Waarom hebben historici vaak negatief aangekeken tegenover de LM?
- Bestempelt als donkere tijden => het algemene leven werd als barbaars/onmenselijk beschouwd vanwege
1
, geweld, wrede straffen, onmenselijkheid
- Nauwelijks mogelijkheid tot sociale mobiliteit
Sociale mobiliteit: je kan stijgen, d.w.z. eigen positie in maatschappij verhogen ook al ben je in lagere
klasse -> vroeger onmogelijk, zeker als je vanbuiten de stad kwam
Positieve ontwikkelingen in late middeleeuwen:
Historici noemen deze tijd: nieuwe moderne tijden
1. Ontstaan meerdere universiteiten in Europa (eerste: vroeg 13de eeuw: Londen, Parijs, Aalst, …)
- Eerste universiteit in België is KU Leuven (katholieke universiteit Leuven)
Vroeger allemaal katholiek, maar ook wetenschap aangeleerd; vb. theologie (godsdienstwetenschappen),
Griekse & Latijnse beschaving (geschiedenis), kunsten, welsprekendheid, talen, algebra
- Meeste universiteiten doceren 3 wereldtalen: Latijn (romeinen), Hebreeuws (joden), Arabisch (oosten)
Studenten uit hogere klassen -> konden zich dat veroorloven
2. Rijkdom van de steden
Vlaamse steden waren toonaangevend in Europa; vb. Ieper, Brugge, Gent -> rijke/machtige steden
- Handelgedreven met buitenland (landelijk & overzees) => vooruitstrevende ideeën: handel met MO, China
- Sterk moderniserend
- Kunstenaars werden aangetrokken; vb. Jan Van Eyck
Werkten in opdracht van koningen, heren, aartsbisschoppen, ...
'Stadslucht maakt vrij’: modernisering
3. Uitbouw van het bourgondische rijk
Waarom kwamen bourgondische koningen het laatste jaar in de actua?
Bart van Loo heeft een boek geschreven over de Bourgondiërs en 60.000 exemplaren zijn verkocht
& podcasts gemaakt erover
- Creatie bourgondische rijk 1369: wanneer Filip De Stoute, zoon hertog van Bourgondië, huwt met
Margaretha Van Maelen, dochter graaf van Vlaanderen
Huwelijk vindt plaats in Sint-Baavskathedraal in Gent = grote gebeurtenis
Dynastie: 2 koningshuizen met elkaar verbonden door huwelijk
- Belgisch koningshuis is afkomstig van dynastie < gestart met Leopold I
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden:
- Zuidelijke Nederlanden: nu België
- Noordelijke Nederlanden: nu Nederland
Hoe een rijk creëren?
1. Huwelijkspolitiek
2. Binnenvallen (oorlog voeren)
3. Omkoperij
Prefiguratie van Bourgondisch Rijk: voorafspiegeling van creatie van Europa
Prefiguratie van Europa ligt in Benelux -> gezorgd voor nieuwe verdragen -> 1950: EU
Groot-Nederlands denken: pleiten van samengaan Vlaanderen & Nederland (eventueel Luxemburg)
- Sterk aanwezig binnen fascisme in Vlaanderen (tweede helft 1930)
BR geëindigd met Karel V (°Gent)
- Stuk van Spanje in handen
2
, - Stuk van Duitsland in handen
Keizer van immens rijk
Verovering van Spanje: nieuwe wereld (= Mexico + Zuid-Amerikaanse landen)
Einde BR: Nederlanden speelden niet meer centrale rol
B. Grote aanwezigheid van geweld
1. Crimineel geweld
Vroeger meer dan nu; nu illegaal
Mensen gingen zelfstandig tot geweld over
o In steden tussen familieclans -> ruzie -> uitmoorden van (familie)clans
Nu:
- Overheid heeft monopolie van geweld: enkel zij mogen geweld gebruiken, niemand anders mag dat
! Uitzondering! Vb. Oost-Congo/Libië: geen staatsgedrag -> milities bestrijden elkaar
Vroeger:
- In LM nog geen moderne staat dus geen monopolie van geweld
- Geen ontwikkelde strafwetboeken => crimineel geweld
- Wettenloosheid (anarchie): recht in eigen handen nemen en zelf met geweld beginnen
2. Folteringen en onmenselijke straffen
LM = barbaars en donker
- Folteringen
o Keren tegen gezag van vorsten en katholieke kerk => gefolterd
Staat doet dat uitgevoerd door beulen
Folteren = manier van ondervragen
- Onmenselijke straffen (Vb. ISIS)
o Ophangingen
o Verdrinkingsdood: hekserij: 17de eeuw
In het water geworpen met stenen aan hun lichaam
o Levend verbranden: anabaptisten
Christenen (ketters): vervolgd door katholieke kerk omdat hun ziel verbrand moest
worden zodat ze in de hel zouden terechtkomen
Door katholieke kerk beschouwt als ongelovigen
3. Religieus geweld
Ontstond door aansturen van de Rooms-katholieke kerk
- Beschikte over legers
- Beroep doen op legers van de vorsten
- Beroep doen op huurlegers
Vijanden kerk?
1. Ketters
Hadden afwijkende meningen:
o Kritiek op geloofspraktijk: wijze waarop de katholieke kerk de Bijbel interpreteert
o Kritiek op werking/structuur
2. Katharen: 2de kruistocht massaal uitgeroeid door rooms-katholieke kerk (ZW Frankrijk)
3
, 3. Anabaptisten
4. Heidenen: ongelovigen (volgens katholieke kerk)
Moslims & joden omdat ze niet in dezelfde godsdienst geloven
o Vb. radicale moslims beschouwen ‘gewone’ moslims als ongelovigen omdat ze niet in hetzelfde
extreme geloven
o Vb. het religieuze geweld tegenover de Joden
Late Middeleeuwen: de vloek over de Joden, de discriminerende maatregelen, de
samenzweringstheorieën en de gevolgen daarvan
Moderne Tijden: De Reconquista en de vluchtelingenstroom
Katholieke kerk heeft kruistocht georganiseerd tegen moslims, moslims ook tegen christenen
Waarom is er een complexe verhouding tussen joden en katholieken?
- Beide beroepen zich op het oude testament
- Belangrijkste verschillen liggen in het nieuwe testament
- Christenen baseren zich op nieuwe, joden op oude testament
- Katholieken hebben lange tijd de joden ervan beschuldigd dat zij godsmoordenaars waren (zij hebben
beslist Jezus Christus te kruisigen) -> verwijt bleef standhouden tot jaren 1960
a. Tijdens de Late Middeleeuwen: de vloek over de Joden, de discriminerende maatregelen, de
samenzweringstheorieën en de gevolgen daarvan
- 1ste aanleiding: katholieken spraken vloek uit over joden -> aanleiding tot religieus antisemitisme
- 2de aanleiding: antisemitisme leidt tot discriminatie t.o.v. de joden. De katholieke kerk heeft
discriminerende maatregelen genomen t.o.v. de joden tijdens het 4 de concilie1 van Lateranen in 1215:
1. Joden verboden om te studeren aan katholieke universiteiten
2. Joden verboden om openbare functies in te nemen; vb. rechter, ambtenaar
o Kerkelijke vorsten ondersteunden discriminerende regels en er was samenwerking
met de staat
3. Joden moesten afgezonderd wonen -> ontstaan jodenwijken
4. Joden moesten speciale kentekens dragen zodat ze elkaar konden herkennen; vb. Davidster
Discriminerende maatregelen leiden tot haat want ze worden uitgesloten van de bevolking -> ontstaan 2
maatschappijen: niet-joden & joden = polarisering: verwijdering van gemeenschappen in de maatschappij -> joden
worden als vreemden aanzien ‘onbekend maakt onbemind’
- 3de aanleiding: complottheorie = opzettelijke valse voorstelling van een gebeurtenis waarbij anderen
beschuldigd worden van een opzettelijke benadeling van een gebeurtenis door een bepaalde groep om ze
verdacht te maken, angst is vaak aanleiding tot complottheorieën
o vb. 14de eeuw: uitbreken pest -> ontstaan door handel die gedreven werd tussen Europese steden
en streken in midden-Azië
Via verschepen van die handel was er ongedierte aanwezig dat virus bezat
Joden beschuldigd dat ze de oorsprong waren & de melaatsen te hebben omgekocht om
1
Concilie: bijeenkomst van kerkelijke leiders (bisschoppen, paus, …) in Rome. Er wordt gepraat over de
geloofspraktijk en het kerkelijk recht (= canoniek recht -> belangrijk onderdeel van het geloof). Canoniek recht
wordt tijdens de concilies vastgelegd en men discussieert hoe men de Bijbel als katholiek interpreteert en omzet in
een geloofspraktijk en het kerkelijk recht.
4
