Deze samenvatting is een bondig overzicht van de gehele leerstof. Handig om structuur en overzicht te bieden in namen, experimenten en linken tussen de cursus.
Hoofdstuk 1. Situering van psychologie als wetenschap en van
functieleer als basisdomein in de psychologie
1.1 Oorspronkelijke definitie vanuit traditionele opvattingen over het geest-lichaam-
probleem
• Het begrip psychologie is ontstaan door samenvoeging van psyche en logos en staat voor
zielkunde of wetenschap van de geest
• Reeds vroeg in de geschiedenis werd de geest onderscheiden van het lichaam
o Plato – vrije wil
o Descartes – dualisme (pijnappelklier)
o Mind-body-problem
▪ Het globale schema (stimulus-verwerking-respons) toont het eigene van de psychologie
en de moeilijkheid om dit op een wetenschappelijke manier te bestuderen
• Voorbeeld om deze problematiek verder te verduidelijken
o De grootte van de pupilopening
▪ Hieruit blijkt dat een bepaalde meetbare reactie zowel een fysische oorzaak als een
psychologische oorzaak kan hebben
• Aansluitend bij deze voorbeelden van interacties tussen het geestelijke en het lichamelijke, en uit
ontevredenheid met de diverse vormen van interactionisme (vooral vanwege het ontbreken van
de belangrijke details), stellen sommigen dat het beter is om ‘’geest’’ en ‘’lichaam’’ niet op te
vatten als twee afzonderlijke entiteiten, maar als twee aspecten van één entiteit = monisme
o Er zijn hiervan twee versies
▪ Materialisme → ontologische aspect: alleen het fysische bestaat echt
• Epistemologische versie: alleen het fysische kunnen we echt bestuderen →
reductionisme
▪ Idealisme → epistemologische aspect: we kennen de werkelijkheid enkel via onze
zintuigen en ons eigen denken → solopsisme
• Ontologische versie: alles in de natuur heeft een ziel → panpsychisme
o Een bekende voorstander van het monisme is Fechner (1801-1887)
▪ Een cirkel is altijd zowel bol als hol
• Van binnen of buiten bekeken ziet men altijd maar één van de twee
mogelijkheden
▪ ‘’Elemente der psychophysik’’ (1860) → start van nieuwe discipline: psychofysica
• Visie: wil de functionele relatie tussen het fysische en het psychische in kaart
brengen
• Belangrijke mijlpaal in de ontwikkeling van de psychologie als wetenschap
1.2 Hedendaagse definitie vanuit visie op complexiteit van de psychologie
• Mentale processen zijn gebonden aan fysische systemen, maar niet te reduceren tot fysische
processen
o Hedendaagse definitie psychologie: de wetenschap van het gedrag en de factoren die dit
beïnvloeden
▪ Gedragsdeterminanten (fysisch/ mentaal, zichtbaar/verborgen, meerdere factoren,
complexe wisselwerking)
• ‘’Black box’’
• Enkele voorbeelden kunnen dit verder illustreren
o Rorschach inktvlekkentest
▪ Persoon projecteerd persoonlijkheid in zijn antwoorden, echter zijn de inktvlekken niet
totaal vormloos
• Pereidolia
▪ Eenzelfde fenomeen (de interpretatie van een onduidelijke prikkel) wordt door meerdere
processen beïnvloed
, • Nomothetische benadering (algemene wetten)
• Idiografische benadering (specifieke individuele factoren)
o Hawthorne onderzoek
▪ Verbetering van de werkomstandigheden → productieverhoging ??
▪ Gedrag kan beïnvloed worden door een veelheid aan factoren en het is niet gemakkelijk
de gedragsdeterminanten te achterhalen: psychologie is een moeilijke discipline
▪ Juistheid niet enkel controleren door bevestiging maar ook door weerlegging
▪ Doordat het in de psychologie om verborgen factoren gaat moet men deze zo goed
mogelijk operationaliseren
o Betula studie
▪ Succesvol ouder worden – het hebben van eigen tanden ??
▪ Illustratie van de complexe samenhang tussen OV en AV en de moeilijkheid van de
interpretatie van deze verbanden
▪ Correlationele verbanden mogen niet vanzelf begrepen worden als oorzaak-gevolg
▪ Het geheel van gegevens verklaren met zo weinig mogelijk factoren en met factoren die
zo eenvoudig mogelijk zijn (Occam’s razor)
• Tot slot van deze inleidende situering van de psychologie als gedragswetenschap gaan we in op
de vraag wat voor soort wetenschap psychologie nu eigenlijk is
o Onderscheid door Dilthey (1833-1911)
▪ Natuurwetenschappen → erklären van wetmatigheden in de natuur (labo)
▪ Menswetenschappen → verstehen van de mens en zijn geschiedenis (totale ervaring tot
onderwerp nemen, alleen te begrijpen van binnenuit, einfuhlung)
o De psychologie probeert volgens de hedendaagse opvatting gedragsverschijnselen zowel te
verklaren als te begrijpen, psychologie is in zekere zin dus zowel een natuurwetenschap als een
geesteswetenschap
1.3 De positie van psychologie naast andere wetenschappen
• Psychologie neemt een bijzondere positie in naast de andere wetenschappen, omdat bepaalde
deeldomeinen van de psychologie telkens raakvlakken vertonen met andere wetenschappelijke
disciplines (of hun deelgebieden).
1.4 Basisdomeinen van de psychologie
• Om wat orde op zaken te stellen en begripsverwarring maakte Duijker (1959) een onderscheid
tussen vijf basisdomeinen:
o Methodenleer (fundament van overige vier basisdomeinen)
o Functieleer (algemeen-menselijke functies)
o Persoonlijkheidsleer (individuele persoonlijkheid, normaal/abnormaal)
o Ontwikkelingsleer (ontwikkeling van geboorte tot dood, alle aspecten)
o Gedragsleer (mens in wisselwerking met zijn omgeving, fysisch en sociaal)
• Cacioppo: psychologie kan beschouwd worden als een ‘’hub science’’
↔ Hiërarchie vanuit reductionistische visie op wetenschap
1.5 Geschiedenis van de psychologie
• Psychologie is een wetenschap met een lang verleden maar een korte geschiedenis
o Hier: eigenlijke start en enkele belangrijke voorafgaande ontwikkelingen
• De psychologie komt voort uit het samengaan van filosofie en fysiologie
o Discussies binnen de kenleer die centraal kwamen te staan in de 17de en 18de eeuw
o Fysiologie in een stroomversnelling door belangrijke ontdekkingen in de 18 de eeuw → invloed op
de filosofie
▪ ‘’L’homme machine’’ (1748)
,1.5.1 Empirisme haalt het van het rationalisme (filosofie)
• Centraal debat in de filosofie: rationalisme (Kant) vs. empirisme (Bacon, Hobbes)
• De eerste grote vertegenwoordiger van het empirisme is Locke (1932-1704)
o ‘’Tabula rasa’’: ervaring als enige bron van kennis
o ‘’Niets is in het verstand dat niet eerst in de zintuigen was’’
o Idee is fundamentele eenheid van de geest
▪ Eenvoudige vs. complexe ideeën
• Tweede belangrijke vertegenwoordiger van het empirisme voor de geschiedenis van de
psychologie is Berkeley (1685-1753)
o ‘’Zijn is waargenomen worden’’ = immaterialisme
o Vorm van idealisme: de geest brengt de materie voort (→ solipsisme)
o Probleem van Molyneux (‘’Essay …’’)
▪ Visuele waarneming is gebaseerd op ervaring (niet aangeboren maar aangeleerd door
associatie)
o De externe wereld bestaat enkel uit ideeën (‘’Treatise concerning …’’)
• Hume (1711-1776) is de derde grote vertegenwoordiger en meteen het hoogtepunt van het
empirisme (filosoof met meest uitgewerkte psychologie)
o ‘’Reason is and ougt only to be the slave of the passions’’ (‘’A treatise of..’’)
o Impressies vs. ideeën
▪ Simpele vs. complexe ideeën is psychologisch proces (belang van associaties)
o Consequenties doordacht → Solipsisme
▪ We kunnen de realiteit buiten ons niet met zekerheid kennen, ook aan ‘’het zelf’’ moeten
we twijfelen
1.5.2 Belangrijke fysiologische ontdekkingen/ontwikkelingen in de 18de en 19de eeuw
• Kort na deze ontwikkelingen in de filosofie werden tal van ontdekkingen gedaan in de fysiologie
o Bell (1774-1842) maakt onderscheid sensorische (afferente) en motorische (efferente)
zenuwbanen
• Dergelijke fysiologische bevindingen inspireren meer onderzoek over verschillende soorten
reflexen, wat leidt tot discussies over de invloed van bewuste controle en de rol van vrije wil (nu
niet filosofisch, maar experimentele wijze)
o Müller (1801-1858) komt met de leer van specifieke zenuwkwaliteiten
o Helmholtz (1821-1894) verricht de eerste metingen van de snelheid van transmissie van signalen
in zenuwbanen
▪ Grote voorvader experimentele psychologie
▪ Notie ‘’onbewuste inferentie’’ in de waarneming
• In deze periode ook tal van andere ontwikkelingen die niet strikt behoren tot het domein van de
fysiologie maar er wel verband mee houden en eveneens grote invloed hebben op het ontstaan
van de psychologie als wetenschap
o Pinel (1745-1826) beschouwd als pionier van de psychiatrie door zijn pleidooi om de gekken
o Gall (1758-1828) ontwikkelt frenologie als methode (wiskundeknobbel)
▪ Belangrijke veronderstelling: elk hersendeel heeft een specifieke functie en aanleg voor
deze functies kan gemeten worden
o Weber (1834) is voorloper van de psychofysica
▪ Meting van gewaarwordingen in verschillende zintuigelijke modaliteiten
▪ Posities van sterren: interindividuele verschillen
o Bessel (1784-1848) doet verder onderzoek over interindividuele verschillen
o Donders (1818-1889) legt een belangrijke basis voor de hedendaagse cognitieve psychologie
▪ Informatieverwerking bestaat uit verschillende discrete, seriële stappen die zichtbaar te
maken zijn door verschillende experimentele condities
• Substractiemethode → Mentale chronometrie
, 1.5.3 Andere belangrijke voorlopers van de psychologie in de 18de en 19de eeuw
• Tot slot nog vier andere denkers/wetenschappers die minder goed in bovengaande tweedeling onder
te brengen zijn
o Herbart introduceert psychologie als afzonderlijk vakgebied (‘’Textbook of...’’, ‘’Psychology as …’’)
▪ Psychologie moet empirisch en kwantitatief zijn (niet experimenteel en fysiologisch)
▪ Geest is één groot dynamisch systeem
▪ Aandacht leidt tot scherpere waarneming, ideeën en herinneringen
o Mach houdt zich bezig met waarnemingspsychologie
▪ Tijd en ruimte zijn essentieel, maar waarneming is enige epistemologische basis
• Invloed op fenomenologie en logisch positivisme
o Brentano intruduceert het begrip van ‘’intentionaliteit’’ als hoofdkenmerk van mentale fenomenen
▪ = uitgangspunt van de fenomenologie en basis voor de Gestaltpsychologie
▪ ‘’Aktpsychologie’’ (voorloper van functionalisme tegen structuralisme)
▪ Psychologische fenomenen zijn inherent subjectief (‘’Warnehmung ist Falschnehmung’’)
o Husserl werkt de fenomenologie verder uit als een derde weg
▪ Zowel tegen empirisme als rationalisme (kennis noch uit ervaring, noch uit rede)
1.5.4 De eigenlijke start van de psychologie als wetenschap
• De eigenlijke start van de psychologie als wetenschap wordt meestal vastgelegd op 1879, het jaar
waarin Wundt fondsen verwerft voor de oprichting van een Labo voor experimentele
psychologie in Leipzig
o ↔ Ontwikkeling van de psychologie als autonome wetenschap is geleidelijk proces
o 1860, Fechner ‘’Elemente der Psychophysik’’
• Wundt (1832-1920) is een van de belangrijkste figuren in de geschiedenis van de psychologie
o Helmholtz, Fechner → Wundt
o Grondlegger van de experimentele psychologie
o Indentiteitsbepaling psychologie als autonome wetenschap
• Essentie van de wetenschappelijke aanpak die Wundt voorstelt
o Introspectie als een vorm van ‘’experimentele Selbsbeobachtung’’ (in de zin van psychofysica, niet
filosofie)
o Ook onrechtstreekse methoden zoals reactietijden
o Complexere sociaal psychologische onderwerpen in ‘’Völkerpsychologie’’ (≠ Folk psychology)
▪ Onderscheid experimentele psychologie en etnopsychologie (cf. Dilthey)
• Enkel experimentele psychologie die niet sociaal is en een sociale psychologie
die niet experimenteel is
• Ook enkele belangrijke theoretische bijdragen geleverd
o Fysische prikkels zijn een noodzakelijke voorwaarde, maar geen voldoende voorwaarde voor
bewuste waarneming
▪ Bewustzijn wordt ook in werking gezet door psychische causaliteit
• Apperceptie
▪ Bewustzijn is een activiteit, proces
• Blickfeld vs. blickpunkt (ook James)
o Onderscheid psychische en fysische causaliteit
▪ Geest werkt met eigen wetten
• James (1842-1910) wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van de psychologie in de VS
o Helmholtz, Wundt → James
o Geen experimentalist, maar descriptieve psychologie
o Onderscheid primair en secundair geheugen, aandacht en de structuur van het zelf
▪ Associatisme (maar minder atomisme dan empirisme en structuralisme)
• Tichtener (1867-1927) wordt vaak in één adem genoemd met Wundt en James, omdat hij kort na
deze ‘’founding fathers’’ en in hun voetsporen ook een steentje bijgedragen heeft aan de
uitbouw van de psychologie als wetenschap
o Visie: natuurwetenschappelijke studie van de geest met experimentele methoden en
systematische introspectie
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lisakellens. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
