Folterverbod
Historiek
Procrustus was een herbergier in het Oude Griekenland die beschouwd werd als eerste folteraar
Grieken en Romeinen
Er werd in principe niet veel gefolterd, enkel niet-burgers en slaven werden gefolterd
Ze dachten dat de enigste manier om de waarheid uit een slaaf te krijgen via foltering was
Vroege middeleeuwen
Hier werd er al meer en meer gefolterd (ook bij eigen burgers)
Vaak werd foltering gebruikt in plaats van een proces (godsoordeel): men moest een proef
ondergaan en de uitkomst van deze proef bewees of een persoon schuldig of onschuldig was
Vb. arm in kokend water steken
Latere middeleeuwen
Foltering was niet langer het proces zelf, maar een onderdeel van het proces
Indien een persoon twee getuigen had die hem beschuldigde van een misdrijf werd de persoon
schuldig verklaard
Indien een persoon maar één getuige had die hem beschuldigde dan werd er gefolterd om tot
een bekentenis te dwingen
Heksen en ketters werden meteen gefolterd
Verlichting
Het idee van foltering wordt op de helling gesteld en langzaamaan afgeschaft
De bekentenis had nog weinig waarde indien bekomen door foltering
PAS OP: in de kolonies werd er wel nog veel langer gefolterd
20e eeuw
Foltering werd wettelijk verboden door verdragen, maar nog steeds zeer veel toegepast
Vb. foltering in concentratiekampen
Waar wordt er gefolterd?
In meer dan 150 landen
- in meer dan 70 landen is dit wijdverspreid
- in meer dan 80 landen lijdt dit tot de dood
1
,Incidentele foltering: achteraf wordt er officieel onderzoek gedaan (15%)
Vb. VS en VK
Regelmatige foltering: achteraf geen of geen goed onderzoek (55%)
Vb. Japan en India
Systematische foltering: achteraf uitzonderlijk een officieel onderzoek (20%)
Vb. Egypte
Regelmatige foltering t.g.v. gewapende conflict (10%)
Vb. Irak en Colombia
Wie foltert en wie wordt gefolterd?
Daders?
- overheidsagenten
- privépersonen
Slachtoffers?
- gewone misdadigers en verdachten (> 130 landen)
- politieke gevangene (> 70 landen)
- niet-gewelddadige betogers (> 60 landen)
Waarom wordt gefolterd?
Volgens de rechtspraak van EHRM en rapporten van Amnesty International
Redenen:
- bekomen van bewijs en bekentenis
- preventief folteren
- intimidatie en terreur
- bestraffing
- uit sadisme (graduit)
Hoe wordt er gefolterd?
- slagen
- elektrische shocks
- verkrachting
- handen samengebonden en opgehangen aan een ketting
- beating on the soles of the feet
- verstikking
- mock executions en dreigen met de dood of foltering
- langdurend iemand in afzondering houden
- sleep deprivation
2
,Hoe word je een folteraar?
Een normale persoon kan folteraar worden, dit is afgeleid uit verschillende experimenten
Vb. Milgram, Zimbardo en Haritos-Fatouros
Belangrijke factoren?
- beperkte omgeving
- autoriteit
- intense stress en brutaliteit1
- foltertechnieken
- dehumaniseren
Vb. “dit zijn de personen die al enkele van jullie medesoldaten hebben gedood”
- straffeloosheid
Een hogere doelstelling blijft belangrijk, maar ook sadisme kan een belangrijk element blijven
Wat zijn de sociale voorwaarden voor foltering?
Staub (1990)
Onderzoek naar regimes waar foltering aanwezig was (waaronder de Nazi’s)
Essentiële elementen voor de aanvaarding van foltering?
- zondebok
- sterk respect voor autoriteit
- (quasi-)onbetwist leiderschap
- monolithische cultuur
- culturele superioriteit
- ideologie welke rationaliseert
Crelinsten (2005)
Essentiële elementen voor de aanvaarding van foltering?
- dehumanisering
- nationale veiligheid
- processing grote aantallen personen
- toelating tot schending sociale standaard-normen
- heilige missie
Waar vinden we het folterverbod?
Globaal
UVRM (1948), Artikel 5:
1 In de jaren 60 en 70 was Griekenland nog een dictatuur en werd er regelmatig gefolterd. De
mensen die uiteindelijk zouden folteren werden eerst weken aan een stuk zelf blootgesteld aan
foltering. Dit heeft tot gevolg gehad dat deze mensen in zeer korte termijn zijn omgevormd tot
heuse folteraars (bleek uit een onderzoek van Haritos-Fatouros)
3
,“Niemand zal aan folteringen noch aan wreedaardige, onmenselijke of vernederende straffen of
behandelingen onderworpen worden.”
BUPO (1966), Artikel 7:
“Niemand mag worden onderworpen aan folteringen, noch aan wrede, onmenselijke of
onterende behandeling of bestraffing. Niemand mag vooral ook, zonder zijn in vrijheid gegeven
toestemming, worden onderworpen aan medische of wetenschappelijke proefnemingen.”
Altijd van toepassing
Conventies van Genève (1949), Gemeenschappel Artikel 3:
“Personen die niet rechtstreeks aan de vijandelijkheden deelnemen, met inbegrip van personeel
van strijdkrachten dat de wapens heeft neergelegd, en zij die buiten gevecht zijn gesteld door
ziekte, verwonding, gevangenschap of enige andere oorzaak, moeten onder alle omstandigheden
menslievend worden behandeld (…)
Te dien einde zijn en blijven te allen tijde en overal ten aanzien van bovengenoemde personen
verboden:
a. (…) lichamelijke geweldpleging, in het bijzonder (…) verminking, wrede behandeling en
marteling;
c. aanranding van de persoonlijke waardigheid, in het bijzonder vernederende en onterende
behandeling;
Specifiek van toepassing in tijden van oorlog
Regionaal
EVRM (1950), Artikel 3:
“Niemand mag worden onderworpen aan foltering noch aan onmenselijke of vernederende
behandelingen of straffen.”
EU-Handvest (2000), Artikel 4:
“Niemand mag worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke of vernederende
behandelingen of bestraffingen.”
ACRM (1969), Artikel 5(2):
“Niemand mag onderworpen worden aan foltering noch aan wrede, onmenselijke of
vernederende straffen of behandelingen (…).”
Er bestaan meerdere verdragen in het Amerikaanse continent
Afrikaans Charter (1981), Artikel 5:
“(…) Iedere vorm van uitbuiting en vernedering van de mens namelijk slavernij, mensenhandel,
fysieke en morele foltering, en wrede, onmenselijke of vernederende straffen of behandelingen
is verboden.”
Duidelijke impact van het koloniaal verleden
4
,Thematisch
Op universeel vlak: VN-Verdrag tegen Foltering en Andere Wrede, Onmenselijke en
Vernederende Behandelingen en straffen
Op regionaal vlak: Europees Verdrag ter Preventie van Foltering en Onmenselijke of
Vernederende Behandeling of Bestraffing
Hoe wordt toezicht gehouden op folterverbod?
Op wereldvlak
VN-comité tegen foltering
1) rapportage systeem
2) klachtensysteem
3) bezoeksysteem
Speciale procedure in de vorm van een speciale rapporteur
Sub-comité ter Preventie van Foltering
Op regionaalvlak
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Anti-Folter Comité: goed functioneren systeem van bezoeken die niet kunnen worden geweigerd
Wat is foltering?
Artikel 1 CAT
“iedere handeling waardoor opzettelijk hevige pijn of hevig leed, lichamelijk dan wel geestelijk,
wordt toegebracht aan een persoon met zulke oogmerken als om van hem of van een derde
inlichtingen of een bekentenis te verkrijgen, hem te bestraffen voor een handeling die hij of een
derde heeft begaan of waarvan hij of een derde wordt verdacht deze te hebben begaan, of hem of
een derde te intimideren of ergens toe te dwingen dan wel om enigerlei reden gebaseerd op
discriminatie van welke aard ook, wanneer zulke pijn of zulk leed wordt toegebracht door of op
aanstichten van dan wel met de instemming of gedogen van een overheidsfunctionaris of andere
persoon die in een officiële hoedanigheid handelt. Foltering omvat niet pijn of leed slechts
voortvloeiend uit, inherent aan of samenhangend met wettige straffen.”
Ook dreigen met foltering kan als folteren worden beschouwd
Er is geen foltering zonder (bijzonder) opzet
Artikel 3EVRM
“Niemand mag worden onderworpen aan foltering noch aan onmenselijke of vernederende
behandelingen of straffen.”
Geen definitie te vinden van het begrip ‘foltering’ in artikel 3 EVRM
Ierland t. VK (1978):
5
, Er moet een minimumdrempel van ernst zijn overschreden om te kunnen spreken van foltering.
“Er zijn een aantal elementen die wij als Hof in aanmerking nemen”:
- duur van de behandeling
- impact van de behandeling (zowel fysiek als geestelijk)
- het geslacht
- de leeftijd
- de gezondheid van het slachtoffer
Drie gradaties van ernst
Rechtspraak van het Europees Hof:
1. Foltering: “deliberate inhuman treatment which causes very severe and cruel suffering
and is applied for a purpose, such as the obtaining of information or confessions or
punishment.”
2. Onmenselijke behandeling of straf: “inhuman treatment covers at least such treatment as
causes severe suffering, mental or physical.”
3. Vernederende behandeling of straf: “treatment may be said to be degrading if it grossly
humiliates a person in his own eyes or in the eyes of others and drives him to act against
his will or conscience.”
Bij onmenselijke en vernederende behandeling is er geen opzet vereist
Het Europees geeft soms zelf niet aan in welke gradatie een bepaalde handeling zicht bevind (“er
is een schending van artikel 3 EVRM”), dus het is niet strikt noodzakelijk om aan te geven welke
van de drie het is
Tyrer t. VK (1978): een straf op zich, opgelegd door de rechter, maakt geen schending uit
Bewijs
Selmouni t. Frankrijk (1999):
BEWIJSMAATSTAF?
“boven elke redelijke twijfel”
BEWIJSLAST?
De bewijslast ligt bij de klager (ook bij artikel 2 EVRM)
In sommige situaties kan de bewijslast worden omgedraaid
Vb. Je vertrekt compleet gezond naar een betoging en wordt opgepakt door de politie. Een dag
later kom je vrij en sta je vol met verwondingen. In dit geval is het niet aan de klager om te
bewijzen dat de verwondingen een gevolg zijn van politiegeweld, de bewijslast verschuift naar
de verwerende staat. De overheid moet een plausibele verklaring geven. Indien deze verklaring
niet komt zal de staat aansprakelijk worden gesteld mits de minimumdrempel2 is overschreden.
2 wanneer je onder volledig toezicht van de politie was
6
