MONDZORG BIJ BIJZONDERE
DOELGROEPEN
2020 – 2021
Fase 3 professionele bachelor in de mondzorg
OPO MMZ15a
Docent: M. Vermeulen
1
,Les 1 – opgenomen lessen – wie is de patiënt met een bijzondere nood? ........................................................ 7
1 Introductie................................................................................................................................................. 7
2 Wie is de patiënt met een bijzondere nood? .............................................................................................. 8
3 Classificatie van beperkingen ................................................................................................................. 10
4 Classificatie van beperkingen volgens functionele status van de persoon .............................................. 11
5 Omgaan met personen met een beperking .............................................................................................. 12
6 Beleid in België voor personen met een beperking ................................................................................. 12
7 Epidemiologie ......................................................................................................................................... 15
8 Factoren die mondgezondheid van personen met beperking beïnvloeden .............................................. 21
9 Hindernissen voor zorgvraag ................................................................................................................. 22
10 Drempels bij de tandarts......................................................................................................................... 23
11 Kwetsbare ouderen ................................................................................................................................. 24
12 Toegankelijke praktijk............................................................................................................................. 35
13 Personen in kans armoede ...................................................................................................................... 38
Les 1 – on campus – behandeling van patiënt met bijzondere nood ............................................................... 41
1 Aanpak behandeling patiënt met beperking ............................................................................................ 41
2 Medische anamnese ................................................................................................................................ 42
3 Eerste afspraak ....................................................................................................................................... 44
4 Mogelijk hoger risico op mondproblemen .............................................................................................. 45
5 Preventie en behandelen van mondaandoeningen .................................................................................. 45
6 De behandeling ....................................................................................................................................... 47
Les 2 – gastcollege 30/09 - Johan Flamaing – veroudering en kwetsbaarheid .............................................. 49
1 Gerontologie ........................................................................................................................................... 49
2 Geriatrie ................................................................................................................................................. 49
3 Global aging ........................................................................................................................................... 49
4 Gemiddelde levensverwachting .............................................................................................................. 49
5 Levensverwachting per leeftijd ............................................................................................................... 50
6 Structuur van de bevolking - België ........................................................................................................ 50
7 Veroudering ............................................................................................................................................ 50
8 Primaire veroudering ............................................................................................................................. 51
9 Secundaire veroudering .......................................................................................................................... 51
10 Leefgewoonten ........................................................................................................................................ 51
11 Doodsoorzaken ....................................................................................................................................... 52
12 Hospitalisatie .......................................................................................................................................... 52
13 Functionaliteit......................................................................................................................................... 52
14 Verlies van functionele reserve ............................................................................................................... 52
15 Complexiteit en frailty ............................................................................................................................ 52
16 Wat voorspelt overleiden ........................................................................................................................ 53
17 Complexiteit bij ouderen ......................................................................................................................... 53
2
,Les 2 - online 30/09 – ouder worden en veranderingen in de mond............................................................... 56
1 Zachte weefsels ....................................................................................................................................... 56
2 Tanden .................................................................................................................................................... 58
3 Het parodontium ..................................................................................................................................... 60
4 Mondzorg voor de oudere patiënt ........................................................................................................... 61
Les 3 – De oudere patiënt – meten van zorgafhankelijkheid ........................................................................... 65
1 Meten van kwetsbaarheid ....................................................................................................................... 65
2 Katz-schaal ............................................................................................................................................. 65
3 MMSE (mini mental state examination).................................................................................................. 66
4 RAI (Resident Assessment Instrument) ................................................................................................... 66
Les 3 – dementie .................................................................................................................................................. 69
1 Wat is dementie? ..................................................................................................................................... 69
2 Prevalentie .............................................................................................................................................. 70
3 Mild Cognitive Impairment (MCI) .......................................................................................................... 70
4 Evolutie van dementie ............................................................................................................................. 70
5 Oorzaken van dementie ........................................................................................................................... 71
6 Gedrag en psychologische Symptomen bij dementie .............................................................................. 73
7 Dementie en de mond .............................................................................................................................. 74
8 Waardigheid in de zorg voor personen met dementie Dignity in care network UK ............................... 74
9 Problemen in de mondzorgpraktijk ......................................................................................................... 75
Les 3 – de edentate patiënt ................................................................................................................................. 77
1 Afwezigheid van tanden, hoe komt het? .................................................................................................. 77
2 Gevolgen van tandverlies op algemene gezondheid ............................................................................... 78
3 Gevolgen tandverlies op edentate kaak .................................................................................................. 79
4 Doel van een gebitsprothese ................................................................................................................... 79
5 Types gebitsprothese ............................................................................................................................... 79
6 De edentate mond ................................................................................................................................... 80
7 Prothese gerelateerde veranderingen in de mond .................................................................................. 80
8 Prothese gerelateerde orale letsels ......................................................................................................... 81
9 Preventie ................................................................................................................................................. 83
Les 4 – gastspreker – geriatrische syndromen .................................................................................................. 85
1 Geriatrische syndromen .......................................................................................................................... 85
2 Ondervoeding ......................................................................................................................................... 86
Les 4 – mondzorg in alternatieve settings ......................................................................................................... 90
1 Barrières voor de zorg:........................................................................................................................... 90
2 De meest voorkomende mond-problemen ............................................................................................... 90
3 Doel van mondzorg aan huis .................................................................................................................. 91
4 Voorbereiden van het huisbezoek ........................................................................................................... 91
3
, 5 Benadering van de patiënt ...................................................................................................................... 92
6 Onderzoek en mondzorgplan .................................................................................................................. 93
7 De kritisch-zieke patiënt – de bewusteloze patiënt ................................................................................. 94
8 De terminaal zieke patiënt ...................................................................................................................... 96
9 Implicaties terminale aandoening op mondzorg ..................................................................................... 97
10 Mucositis en ulceraties (na chemo en straling) ...................................................................................... 97
11 Onderhoud van prothese ......................................................................................................................... 98
12 Xerostomie .............................................................................................................................................. 98
13 Gegevensverzameling bij de terminaal zieke patiënt .............................................................................. 99
Les 5 -De patiënt met een mentale beperking ................................................................................................. 102
1 Neurologische aandoeningen................................................................................................................ 102
2 Mentale beperking (Intellectual Disorder (ID)) ................................................................................... 102
3 Het syndroom van Down....................................................................................................................... 115
4 Autisme spectrum stoornissen ............................................................................................................... 120
5 ADHD ................................................................................................................................................... 127
Les # - opgenomen les - Fysieke beperking ..................................................................................................... 129
1 Inleiding ................................................................................................................................................ 129
2 Neurologische aandoeningen met een fysieke beperking ...................................................................... 129
3 Aandoeningen met fysieke beperking .................................................................................................... 129
4 Rugletsels .............................................................................................................................................. 130
5 CVA: Cerebrovasculair accident .......................................................................................................... 132
6 Bell’s verlamming (idiopathische tijdelijke faciaal paralyse) .............................................................. 134
7 MS (Multiple sclerose) .......................................................................................................................... 135
8 ALS = Amyotrofe laterale sclerose ....................................................................................................... 137
9 Ziekte van Parkinson ............................................................................................................................ 139
10 Cerebrale parese .................................................................................................................................. 140
11 Arthritis ................................................................................................................................................. 143
Les 7 – medicatie en mondgezondheid ............................................................................................................ 147
1 Inleiding ................................................................................................................................................ 147
2 Types interacties ................................................................................................................................... 148
Effect van gebruik van geneesmiddelen op de mondgezondheid .................................................................. 152
1 Bijwerkingen van medicamenten op de gebitselementen ...................................................................... 152
2 Orale bijwerkingen van door ouderen veel gebruikte medicatie .......................................................... 156
3 Bisfosfonaten en medicatie gerelateerde osteonecrose van de kaak (MRONJ) .................................... 157
Medisch gecomprimeerde patiënten - Cardiovasculaire aandoeningen (opgenomen les) .......................... 159
1 De medisch gecompromitteerde patiënt ................................................................................................ 159
2 Cardio-vasculaire aandoeningen.......................................................................................................... 159
3 Risicofactoren voor CVD ...................................................................................................................... 159
4
, 4 Cardio-vasculaire aandoeningen.......................................................................................................... 160
5 Samenvatting......................................................................................................................................... 175
Les 6 – de medisch gecomprimeerde patiënt – de oncologische patiënt ....................................................... 176
1 De oncologische patiënt - Kanker: ...................................................................................................... 176
Medisch gecomprimeerde patiënten - Diabetes (opgenomen les).................................................................. 202
1 De medisch gecompromitteerde patiënt ................................................................................................ 202
2 Diabetes mellitus: definitie ................................................................................................................... 202
3 Diabetes mellitus: prevalentie .............................................................................................................. 203
4 Insuline en soorten diabetes.................................................................................................................. 203
5 Behandeling van diabetes ..................................................................................................................... 207
6 Complicaties van diabetes .................................................................................................................... 208
7 Diabetes mellitus en mondgezondheid .................................................................................................. 209
8 Bijkomende anamnese vragen bij diabetes ........................................................................................... 209
9 Mondgezondheid: onderzoek ................................................................................................................ 211
10 Mondgezondheid: behandeling ............................................................................................................. 214
Medisch gecomprimeerde patiënten - Longziekten (opgenomen les) ........................................................... 217
1 De medisch gecompromitteerde patiënt ................................................................................................ 217
2 Het ademhalingssysteem ....................................................................................................................... 217
3 Beoordeling longfunctie ........................................................................................................................ 218
4 Classificatie van longaandoeningen ..................................................................................................... 218
5 Bovenste luchtwegaandoeningen .......................................................................................................... 219
6 Tuberculose........................................................................................................................................... 221
7 Astma .................................................................................................................................................... 224
8 Chronisch obstructie longlijden (COPD) ............................................................................................. 227
9 Cystische fibrose / mucoviscidose ......................................................................................................... 230
10 Slaapapnoe ........................................................................................................................................... 232
Medisch gecomprimeerde patiënten - Nierziekten (opgenomen les) ............................................................ 234
1 De medisch gecompromitteerde patiënt ................................................................................................ 234
2 De nier .................................................................................................................................................. 234
Medisch gecomprimeerde patiënten - Bloedings- en bloedstollingsstoornissen (opgenomen les) .............. 239
1 Bloedstolling ......................................................................................................................................... 239
2 Problemen in de hemostase .................................................................................................................. 240
3 Aandoeningen van de bloedplaatjes ..................................................................................................... 240
4 Bloedstollingsstoornissen ..................................................................................................................... 241
5 Symptomen t.h.v. de mond bij patiënten met problemen met de bloedstolling ...................................... 245
6 Mondzorgplan ....................................................................................................................................... 245
Examen – casussen ............................................................................................................................................ 250
1 Casus 1 ................................................................................................................................................. 250
5
,2 Casus 2 ................................................................................................................................................. 255
6
,Les 1 – opgenomen lessen – wie is de
patiënt met een bijzondere nood?
1 Introductie
Planning
23/09: opgenomen les
24/09: 004 (on campus) 9-10 u
30/09: collaborate (gastcollege) 8.30-12 u
07/10: collaborate 8.30-12 u
14/10: collaborate (gastcollege) 8.30-12 u
21/10: collaborate 8.30-12 u
12/11: opgenomen les
18/11: collaborate 8.30-12 u
25/11: collaborate 8.30-12 u
02/12: opgenomen les
09/12: collaborate 8.30-12 u
16/12: opgenomen les
Opgenomen (15 uur) lessen in stukjes gaan al eerder op toledo komen -> in apart mapje
Examen = mondeling
→ Casus bespreken
→ Studeer toepassingsgericht en leer geen lijstjes
→ Tolereerbaar (vaardigheden niet)
Verwachtingen tijdens contactmomenten
Het is niet de bedoeling dat je de percentages kent van epidemiologie. Wel weten bv bij een
casus komt x veel voor -> wat komt er veel voor en ongeveer bij hoeveel? Bij de meerderheid,
bij 1 op de 3, wat kan ik verwachten als ik een type patiënt in de stoel krijgt
Bv examenvraag: wat verwacht je bij de ouderen, en komt dat ook voor bij patiënten bij x
aandoening.
Gastcollege: man die op geriatrie staat komt 2x start waarschijnlijk pas om 9u (maar eerste half
uur is een vragenuur)
Inhoud:
Tot en met 14 oktober gaat het over ouderen
Nadien mondzorg bij mensen met een beperking
Medisch gecompromitteerde patiënt
9 dec laatste les -> casussen oefenen
7
,2 Wie is de patiënt met een bijzondere nood?
1. Persoon met beperking (WHO): we zeggen niet mindervalide, andersvalide of
gehandicapte patiënte omdat deze termen een minderwaardige ondertoon laten voelen.
Deze personen kunnen op verschillende vlakken beperkt zijn. Door die beperking gaan
ze dagelijkse activiteiten minder adequaat kunnen uitvoeren. Voor mondzorg gaat er
een specifieke benadering nodig zijn om cariës en parodontale aandoeningen te
vermijden.
- Fysiek (medisch, orthopedisch, neurologisch, ….) -> rugletsels, ontbrekende
ledenmaten t.g.v. ongeval of diabetes
- Zintuiglijk -> spraakstoornissen t.g.v. neurologische letsels, visuele beperkingen,
auditieve beperkingen (gehoorverlies tot doofheid)
- Mentaal
- Psychosociaal ->anorexia, boulimie
- Cognitief -> dementie, alzheimer, pik
- Communicatief
2. Kwetsbare ouderen
3. Medisch gecompromitteerde personen
- Cardiovasculaire aandoeningen, sommige aandoeningen zorgen ervoor dat er voor
de behandeling speciale noden nodig zijn
- Auto-immuunziektes: HIV, aids, diabetes, longaandoeningen (COPD, TBC), nier-
en bloedziekten vergen een speciale aanpak
- Oncologische aandoeningen: chemo en radiotherapie vergt een specifieke aanpak
voor mz
4. Sociaal kwetsbare personen
Definitie ‘persoon met een beperking’
2.1.1 Viologens (ADA= American dental association, 1990, 2008)
Beperking in belangrijke levensactiviteit (ADL)
- Zelfzorg: Is de patiënt in staat om voor zichzelf te zorgen? Wassen, aankleden,
medicatie innemen
- Stappen, rechtstaan, zitten: is de patiënt mobiel?
- Horen, zien
- Ademhalen, spreken
- Denken, leren
- Interactie met anderen
Beperking in belangrijke lichaamsfuncties:
- Immuunsysteem
- Celgroei (door bv oncologische aandoeningen)
- Orgaanfuncties (soms ook gelinkt aan leeftijd)
8
,2.1.2 Volgens WHO
Beperking is een brede, allesomvattende term voor
Verzwakking kan aanwezig zijn t.g.v.
- Aangeboren pathologie
- Verworven door ongeluk
- Verworven door ziekte kan aanleiding geven tot verzwakking
Verzwakking kan resulteren in verlies of vermindering van functies
- Fysiologische
- Anatomische
- Mentale
- Zorgt ervoor dat er een beperking is in activiteiten
- Beperking in deelname aan de maatschappij
2.1.3 Deze patiënten zijn niet noodzakelijk:
- Ziek
- Afhankelijk van anderen bij activiteiten
- Mentaal of fysiek verzwakt, soms is er ook geen verzwakking te zien
- Geïnstitutionaliseerd = iemand in een instelling is niet noodzakelijk een bijzondere
nood.
- Oud
De meeste patiënten hebben een normaal leven, soms in een aangepaste woning of met
assistentie. Bv patiënt in een rolstoel die niet kan stappen in een aangepaste woning dan kan
een persoon met fysieke beperking toch een normaal leven lijden.
Onderzoek WHO
9
, De WHO heeft een epidemiologisch onderzoek uitgevoerd naar mensen met een beperking en
heeft vastgesteld dat: 1 op 7 personen een beperking heeft. Wat veel belangrijker is in deze
opatiëntiek dat patiënten met een beperking 2x meer vinden dat de zorgverstrekker zijn skills
onvoldoende zijn. Zij melden dat zij vaak zorg worden geweigerd en melden 4x meer dan
andere personen dat ze op een slechte manier worden behandeld. De helft van deze mensen
heeft moeite om zijn zorg te betalen.
Die patiënt met een bijzondere nood wordt op dit moment zo veel mogelijk ge-
institutionaliseert. Men gaat op dit moment in de begeleiding van de personen gaat men
proberen naar zo veel mogelijk normalisering van het leven of mainstream te gaan. Het is heel
belangrijk voor het welzijn van deze personen. En ook belangrijk voor de integratie in de
maatschappij en hun onafhankelijkheid. Maar het blijft een belangrijke opmerking dat voor
deze personen een hindernis blijft bestaan naar de zorg, opvoeding en tewerkstelling.
Patiënten met bijzondere noden worden genormaliseerd (bv syndroom van down patiënten
proberen te integreren en zoveel mogelijk zelfstandig leven t.o.v. vroeger werden ze veel
meer opgevangen door de ouders)
Ze gaan ook werken en worden er gelukkig van om zelfstandig te kunnen zijn
3 Classificatie van beperkingen
Classificatie in 3 verschillende groepen
1. Een ontwikkelingsstoornis (aangeboren of verworven tijdens groei)
2. Verworven beperking
3. Leeftijdsgebonden beperking
Classificatie volgens functionele status
Ontwikkelingsstoornis
Congenitaal (aangeboren) OF Verworven tijdens groei (tussen 0 en 22 jaar)
Een ontwikkelingsstoornis kan zich mentaal, fysiek of in combinatie treffen. Een
ontwikkelingsstoornis is meestal een chronisch (blijft ganse leven aanwezig). Bv iemand met
syndroom van down blijft heel zijn leven met deze ontwikkelingsstoornis leven.
Voorbeelden:
- Intellectuele of verstandelijke beperking: moeilijkheden met leren, niet kritisch denken
en heeft het moeilijk om bepaalde skills te ontwikkelen
- Hersenverlamming: niet progressieve aandoening (zuurstoftekort) t.g.v. hersenschade
bij geboorte en voor maturiteit van CZS zorgt. Het is niet progressief.
- Epilepsie als gevolg van onevenwicht in de hersenen t.g.v. ontwikkelingsstoornis, maar
kan ook ontstaan door hoofdletsel of infectie en dan is het een verworven
ontwikkelingsstoornis
10
