Inhoudstafel
Hoofdstuk 1 de oorsprong van de filosofie
Inleiding
Omschrijving en indeling van de filosofie
Tussen religie en wetenschap
Drie grote vragen en domeinen
Het huis van de filosofie
Ontologische vragen: vragen naar het ‘zijnde’
Vragen naar de ‘drie waarden’
De pre – socratische filosofie
Thales en Milete
Anaximader van Milete
Pythagoras
Parmenides en Herakleitos
Democritos
Filosofie binnen het hoger onderwijs
Samengevat
Ken jezelf
1
, Filosofie: Ken Jezelf
Hoofdstuk 1: De oorsprong van de filosofie
Uitspraken:
- Ken uzelf (Thales van Milete)
- De wereld is een getal (Pythagoras)
- Zijn en kennen zijn hetzelfde (Parmenides)
- Alles vloeit (Herakleitos)
Inleiding:
In dit inleidende hoofdstuk behandelen we twee vragen:
- De vraag naar de oorsprong van de filosofie
- De vraag naar de inhoud en de indeling van de filosofie
Filosofie komt van het Griekse filein (= houden van) & sophia (= verwijst naar Griekse godin van de wijsheid)
De geschiedenis van de filosofie is een verhaal van mannen. Vanaf de 20ste eeuw is daarin flink verandering
gekomen, omdat vrouwen toen pas op een vergelijkbare manier als mannen toegang kregen tot onderwijs
De vraag naar de oorsprong van de filosofie kan op 2 manieren beantwoord worden:
- Je zou kunnen zeggen dat filosofie zo oud is als de mens zelf en dat iedereen diepzinnige vragen stelt, zoals
bv een kind (vraagt aan zijn mama ‘ waarom leven wij’)
Volgens Plato begint filosofie met verwondering
➢ De verwondering is de bron van onze zoektocht om te begrijpen wat er zich voordoet in onszelf en de
wereld
- In specifieke zin is filosofie een manier van denken die ontstaan is in een bepaalde periode binnen een
bepaalde cultuur
o De Westerse filosofie ontstond in de zesde eeuw v.Chr.in de streek rond de Egeïsche zee, op het
kruispunt van verschillende sterk ontwikkelde culturen
o In dezelfde tijd ontstonden ook in het Oosten nieuwe filosofische zienswijzen
▪ In India werden de Upanishaden geschreven > filosofische reflecties op oeroude Vedische
geschriften
▪ Mahavira en iets later ook Boeddha, twee figuren die de traditionele brahmaanse
levenswijze in vraag stelden
▪ In China kwam Confucius met een uitgewerkte sociale filosofie en kende het taoïsme haar
bloei met de overlevering van Lao Tse
Wij gaan ons richten op de westerse filosofie
Dit ‘ontstaan’ van de westerse filosofie wordt doorgaans omschreven als de overgang van
mythos naar logos -> van een wereldbeeld gebaseerd op mythen, meestal met veel goden en
fantastische verhalen, naar een wereldbeeld dat haar fundering zoekt in een meer ‘rationele’
verklaring
Rationaliteit verwijst naar het toenemende belang van observatie en argumentatie en naar het
feit dat de natuur uit de natuur wordt verklaard en niet door de goden en hun
gemoedstoestanden
- Mythische wereldbeelden treffen we aan in alle culturen en tijden, en ze vormen een geliefd
onderzoekdomein van antropologen
- Voorbeelden van mythen uit westerse culturen:
2
, o De Ilias en de Odysseus
▪ Deze mythen spreken nog steeds tot de verbeelding. Ze behandelen diepmenselijke vragen
aan de hand van metaforen en verhalen die verschillende lagen van overgeleverde wijsheid
bevatten
➔ Verhaal van Adam en Eva -> lezen als het gevolg van kennis en oordeel
➔ De terugkeer van Odysseus naar zijn thuis kan gelezen worden als de weg die de
mens aflegt in het leven om zichzelf terug te vinden, tegen alle verleiding in het
leven
Omschrijving en indeling van de filosofie
Tussen religie en wetenschap
Er bestaan tal van omschrijvingen wat filosofie is. De omschrijving van Italiaanse filosoof Luciano de Crescenzo
(1997) is het toepasselijkst en duidelijkst:
Mens heeft de hoogste graad van beschaving bereikt d.m.v. 2 fundamentele disciplines:
- De wetenschap
De wetenschap bestudeert teruggrijpend op de ratio, de verschijnselen van de natuur
- De religie
De religie zoekt tegemoetkoming aan innerlijke drang van de menselijke geest, iets absoluuts, iets dat
uitstijgt boven het vermogen te begrijpen met de zintuigen en het intellect
Filosofie ligt er precies tussen, nu eens dichter bij de één en dan dichter bij de ander
Russel ziet de filosofie als een soort niemandsland tussen wetenschap en religie in
- Dat filosofie zich bevindt tussen wetenschap en religie, strookt met de overgang van mythos naar logos(=
logica de leer van, helder redenen / rationeel redenen) , en met de manier waarop de filosofie zich in het
Westen ontwikkelde tot wetenschap.
- De ‘afsplitsing’ kan men situeren in het symbolische jaar 1543 het jaar waarin 2 belangwekkende werken
werden gepubliceerd die de visie op de mens en wereld grondig veranderd hebben:
o Over de beweging van de hemelsferen van Copernicus en Vesalius
o Over de samenstelling van het menselijke lichaam
- Francis bacon gaf aanzet tot de ontw. Van de zogenaamde wetenschappelijke methode en lanceerde hij de
begrippen: inductie en experiment
o Beide begrippen vormen de basis van wetenschappelijke methode -> mond uit in natuurwetten van
Newton en het begin van de fysica
▪ Daarna volgen andere wetenschappen maar de filosofie hield stand als moeder van de
wetenschappen
- Wetenschap bestudeert de wereld van de fenomenen, dat wil zeggen van datgene wat ‘objectiveerbaar’,
‘zichtbaar’ , en ‘ meetbaar’ is.
o Wetenschappers gaan hierbij naar opzoek naar wetten en theorieën om deze fenomenen te kunnen
‘verklaren’ en dringen daarbij de filosofie terug
“Wat is bewustzijn? “ vragen over zingeving of over ethische kwesties. Deze domeinen blijven
fundamenteel binnen de filosofie en de religie
Drie grote vragen en domeinen
Wat voor vragen stellen filosofen? Immanuel Kant, de grote filosoof van de verlichting, bracht alle filosofische
vragen terug tot drie essentiële vragen:
1) Wat kan ik weten?
2) Wat moet ik doen?
3
, 3) Wat mag ik hopen
Deze 3 vragen kunnen worden teruggebracht in 1 vraag: “wat is de mens?”
De hedendaagse Franse filosoof Luc Ferry zegt het nog kernachtiger: Filosofie houdt zich bezig met kennis, ethiek
en wijsheid
- Kennis:
o Objectieve feiten of objectiveerbare begrippen
o Richt zich op het weten hoe die objecten verschijnen en hoe ze op elkaar inwerken
- Wijsheid:
o Te maken met de manier waarop we in het leven staan
o Hoe we erin slagen om om te gaan met wisselvalligheden van het leven
Het is niet omdat iemand veel kennis ‘bezit’ en dus veel weet, dat hij wijs in het leven staat. Het
is opvallend dat men binnen veel culturen wijsheid niet situeert in het brein, maar in het hart
Het huis van de filosofie
Je kan filosofie het best indelen aan de hand van het soort vragen dat men stelt
- In model vertrek ik van het fundamentele onderscheid tussen ‘feiten’ en ‘waarden’
o Feiten:
▪ Verwijst naar ‘dat wat is’ ontologie (= de leer van het zijn)
▪ Feiten kunnen opgedeeld worden in wereld, bovenwereld, mens
o Waarden:
▪ Terugvoeren naar 3 waarden of oervormen van Plato
▪ ‘goed’ (=rechtvaardig), ‘waar’ en ‘schoon’
Op die manier kan je het huis van de filosofie zien als een gebouw met 2 verdiepingen met
telkens drie kamers
(interessante oefening om elk van de kamers een filosofische vraag te formuleren)
Ontologische vragen: vragen naar het ‘zijnde’
Het zijnde kan opgedeeld worden in 3 grote domeinen:
- De wereld (kosmos, mhysis)
o Vraagt naar de oorsprong van de kosmos, de natuur, de krachten binnen die natuur
o Bv. Fysica, de astronomie, de scheikunde, de biologie
- De bovenwereld (metafysica)
o Stelt de vraag naar de achterliggende principes. Als dit achter liggende principe God wordt genoemd
spreken we van een theologie
- De mens (antropologie)
o Houdt zich bezig met de mens (‘wie ben ik’, ‘ wat drijft mij’)
o Bv. Sociologie, psychologie, culturele antropologie en de agogiek
Vragen naar de ‘drie waarden’
De drie grote waarden van Plato zijn het Ware, het Goede en het Schone.
- Je zou ze kunnen plaatsen bij de antropologie omdat het enkel mensen zijn die deze waarden toekennen
- Maar ze houden zich niet enkel bezig met wat het is, maar met wat ‘behoort’ te zijn
Waarheid:
- De epistemologie of kennisleer stelt vragen over waarheid of kennis
o Voorbeeld van een vraag: ‘ Wat is kennis?’ ,’ Wat is het verschil tussen waarheid en mening?’
4
