Samenvatting
Samenvatting koepels en gewelven uit de Renaissance
- Instelling
- Katholieke Universiteit Leuven (KU Leuven)
Doorlopende tekst van alles wat er in de video is verteld.
[Meer zien]Voorbeeld 2 van de 9 pagina's
Voorbeeld 2 van de 9 pagina's
In winkelwagen
Voorbeeld van de inhoud
Koepels en gewelven uit derenaissance en barok
Meerschalige koepels
Het Florentijnse experiment, Filippo Brunelleschi, 1420-1436
Dit is het eigenlijke begin van de carrière van Brunelleschi als bouwmeester. Hij had een opleiding
gekregen in het chicste ambacht van Firenze, namelijk de goudsmeden. Hij had een goeie kennis van
de goniometrie. Het is een wedstrijd vraag te maken met de duomo in zijn eigen stad die hem tot de
architectuur brengt. Namelijk het overwelven van de kerk.
Een koepel boven de kruising van een kathedraal. Alles begint met de duomo van Pisa.
Wanneer men in Siena rond 1225 bezig is met de duomo, wilt men de koepel meer aanzien en belang
geven. De ruimte waarboven de koepel komt deint zijwaarts. Wanneer men in Firenze met hun
Duomo start is Arnolfo di Cambio aan zet en dat is één van de meest belangrijke architecten in
Toscane van zijn tijd. En zijn concept gaat verder op de ingeslagen weg maar is toch revolutionair. De
koepel is voortaan het belangrijkste element. We krijgen dus een koepel die is uitgedeint tot aan de
rand. De koepel heeft een achthoekige basis en aan deze koepel wordt een schip gehangen. Koor en
dwarsbeuk worden uitgewerkt als zijarmen van die achthoek. Dat schip zou oorspronkelijk niet
overwelft zijn geweest. Een opdeling in vier traveeën. In de literatuur vind men
reconstructietekeningen een soort klaverblad met een schip aan gehangen. De breedte van het
klaverblad is 62 el in diameter. Dat is dus ongeveer de maat van deze koepelruimte. Wanneer Arnolfo
dit ontwerpt is er geen één equivalent in heel Europa. Di Cambio ontwerpt dus iets waar men ook
mee zijn gestart. Vlak voor de ingang van de basiliek staat een zeer belangrijk gebouw dat men niet
zal verplaatsen en dat is het baptisterium. Di Cambio sterft en de bouw gaat met horten en stoten
verder. In 1348 komt de Zwarte Dood Europa binnen. Plant zich vanuit de havens voort. Dit betekent
een grote onderbreking van al het bouwen. Wanneer alles dan start en dan zijn we jaren na de afloop
van de Pest. We zijn in 1357 om precies te zijn. Wanneer men start zijn de ideeën veranderd. De
Florentijnen weten niet eens hoe ze Arnolfo’s achthoek gaan overwelven maar zien het toch nog
grootser. Ze gaan de muren van het klaverblad aan de achterkant uitbreken. Ze gaan het schip nog
een travée uitbreiden en ze gaan het klaverblad nog uitbreiden met 10 el. Dus we gaan naar 72 el
diameter. Ook binnen dit verlengde schip wilt men gewelven. Dit eist stevigere gewelven. We krijgen
vier grote travéeën met een kruisrib. Nogmaals men kon het schip niet verlengen naar de voorkant
doordat hier het baptisterium gelegen is. Wat voor soort koepel moet hierop gebouwd worden? Hier
kan ook de frescoschilderkunst antwoord op geven. We zien bv bij Andrea Bunaiuto zijn Santa Maria
Novella uit de 14de eeuw zien we op de achtergrond het onmiskenbaar nieuwe duomo concept. Dat is
dus een verandering van het midden van de eeuw.
Er komt nog een sprong bij. Dat is dat men de koepel nog hoger gaat zetten. Men gaat dit doen door
een tamboer toe te voegen. Daarmee is het model compleet. Het tamboer lost ook een groot
probleem op en dat is het probleem van afmetingen. Als we kijken naar het grondplan dan zien we
dat de grote achthoekige ruimte een diameter heeft van 47 meter. Hierin past net de koepel van het
Pantheon. Dit is misschien geen toeval. In elk geval men is de overwelvingstechniek kwijt. men gaat
iets overwelven dat groter is dan wat men ooit is tegengekomen zonder te weten hoe ze dit moeten
doen. Het gaat niet alleen over de overspanning maar ook over de hoogte. Met het tamboer zitten
we op een aanzetlijn van 67 meter. Dit is een probleem omdat als we dit opvatten als het gotische
ribgewelf, dat is een skeletstructuur die wordt opgebouwd door formelen aan te brengen, dus een
houten steun structuur en daarop bouw je het skelet. Je laat bouwt daarop je ribgewelven. Je laat die
mortel opdrogen en vult daarna de gaten op. Dat wilt zeggen dat voor een gewelf met deze
afmetingen dat de houten steunstructuur enorm groot wordt. Dit is onmogelijk om dit te doen
doordat de mortel die men toen gebruikte zeer veel tijd nodig had om te drogen, en de
, houtstructuur mocht totaal niet bewegen. Maar door een structuur van deze grote is het onmogelijk
om die stijf genoeg te maken om totaal niet te bewegen. Met andere woorden kan een overwelving
van deze grootte niet gerealiseerd worden met het traditionele concept van het kruisribgewelf als
een houtstructuur. Uiteindelijk is het een schaalstructuur geworden. Ook al zie je aan de buitenkant
acht ribben, zit er aan de binnenkant iets totaal anders verscholen. Langs de binnenkant hebben we
dus inderdaad een schaalstructuur. Maar niet zomaar één, het is er eentje met verdikkingen en een
dubbele laag. Een schaal is niet echt de juiste benaming omdat het maar steeds gaat over een deel,
een zijde, met een dubbele laag waartussen een afdekking ligt voor tegen de regen. Dus eerder een
spouwstructuur. Tussen de 8 hoofdribben die we aan de buitenkant kunnen zien, liggen er ook 2
tussenribben gelegen op de schaal. Die zijn nog eens horizontaal verbonden. Je kan met een
trappenhal in de spouwmuur helemaal omhoog.
Hoe origineel is zoiets? Alleszins in die tijd in Firenze vond Brunelleschi toen hij dit voorstelde, geen
kant en klaar voorbeeld hiervan. Het wol ambacht, die hiervoor betaald, geloofde het niet toen hij
hiermee kwam aanzetten. Men had al jaren om bouwmeesters om oplossingen gesmeekt. Wat hij
doet, in 1418, is een oplossingen voorstellen. En het duurt een tijd voordat ze hem geloven. Hij wordt
gedwongen van op mini-schaal zo een koepel eerst te bouwen. Toen dit model slaagde, hebben ze
hem laten beginnen. Van 1420 tot 1436 gaat die duomo behoorlijk snel vooruit. Het is duidelijk dat
dit een nieuw concept is. Je vind in de literatuur nog altijd twee visies daarop. Als je de visie volgt van
de ingenieurs, die kijken niet al te sterk naar de historische context. Je ziet vaak een vergelijking met
koepelstructuren uit het Oosten. Een voorbeeld hiervan is het mausoleum van Oljeiteh. Het
bouwmateriaal is deels geglazuurde tegels aan de buitenkant en daarachter vinden we de structuur
in gedroogde tegels. De gelijkenis in structuur met de koepel in Toscane is onmiskenbaar. We weten
niet of er missing links zijn die Iran kan linken met het westen. Een andere uitleg die je kan lezen en
wat door historici ook plausibel geacht wordt verwijst naar het baptisterium dat er recht voor staat.
Men wijst erop dat dit baptisterium in de kern het concept bevat. Het baptisterium heeft een sterke
reputatie in die tijd. Alles wijst erop dat dit gebouw ook later in 16 de eeuw als antiek wordt
beschouwt. Voor Brunelleschi de voornaamste inspiratiebron. Een voor antiek aangezien gebouw.
Dat tegelijkertijd, maar verstopt achter de tamboer en het piramidevormig dak waarachter de
overwelving steekt, waarachter in de kern het concept van de overwelving van de duomo te merken
is. Nemen we even de buitenomhulling weg dan hebben we een achthoekig gewelf met
uitstulpingen. Die zitten enkel in de onderste zone. Niet alleen is dit een dubbele muur. Tussen de
eigenlijke schaal en de tamboer zit er ruimte voor versteviging op elke hoek en twee nevenribben per
zijde. Hoofd- en nevenribben verbonden door één dikke ring. En dit is iets dat men ook verder
uitprobeert in Toscane verder in de 14 de eeuw. Onder andere in het baptisterium in Pisa. Dat
overwelft is met een koepel op cirkelvormig grondvlak. En ook daar heb je een tamboer waar achter
versterkingen zitten.
Deze goudsmid (Brunelleschi), was niet slecht in dit soort dingen. Als we kijken naar wat hij gedaan
heeft in de oude sacristie van de Capazzi kapel, dan zie je dat de paraplu vormige koepel ook geen
normale koepel is. Tussen elke rib een dubbel gekromd koepeloppervlak hebben. Dat is ook geen
normale opbouw. Brunelleschi is ook iemand die interessant constructief nadenkt. Het ribgewelf is
nooit ver weg. De Duomo is dus niet opgebouwd op de normale manier zoals men dat uit de Franse
Hooggotiek kent. Het is anders opgevat. Er is wel één raakpunt met dat ribgewelf en dat is de
goniometrie. Als we naar de koepel kijken zien we een ellips.
Giovanni di Gherardo da Prato heeft in 1425 een rapport uitgebracht over hoe de koepel van de
Santa Maria de Fiore zou instorten. Door dit rapport weten we wat de curve is van de hoofdribbe.
Prato gebruikt dezelfde tekenwijze zoals we die al eerder zijn tegengekomen bij Villard de
Honnecourt. De goniometrie is dus niks moeilijk. Die behoort gewoon tot de traditie van het
ribgewelf. Maar hoe is het nu Brunelleschi gelukt om een overkoepeling te maken van deze omvang
zonder het gebruik van formelen? Deze schaal wordt ring per ring opgebouwd. En wanneer alle
ribben gebouwd zijn, en het is gesloten, is de toestand in evenwicht. We hebben dus niet een
opbouw van eerst ribben en dan gewelfkappen. Doe koepel van Firenze is open van boven, de
lantaarn staat er wel op, maar de koepel zelf is wel open. Het snel moeten sluiten van al die ringen
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper student0123. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 67163 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen
