RELIGIE, ZINGEVING & LEVENSBESCHOUWING
THEMA 1: INLEIDING EN PROBLEEMSTELLING
WAAROM RZL IN DE OPLEIDING?
o Niets is actueler dan religie
o Alle opleidingen binnen SAW zijn gericht op het werken met mensen
o Impact godsdienst kan meespelen in het maatschappelijk / individueel disfunctioneren van individuen
o In het latere beroep is reflecteren een basiscompetentie
o Wanneer we religie even opentrekken kunnen we daar een verlangen naar een transcendentie in zien
Soort verlangen dat de mens altijd heeft naar iets hoger
Mens creëert uit een bepaalde vraag de religie religie gaat over de mens
Religie is in crisis
o Wat is er juist in crisis?
o Dat wat in crisis is moeten we goed verstaan
19e eeuw: religie wordt voor de 1e keer in vraag gesteld
We zoeken de kern van het monotheïsme zie je het best wanneer de religie in twijfel wordt getrokken
=> Probleemstelling
DE LEGENDE VAN DE GROOTINQUISITEUR, F. DOSTOJEWSKI.
“Als god niet zou bestaan, is er dan nog moraal mogelijk?”
Is alles geoorloofd?
“Leidt secularisatie dan automatisch tot immoraliteit?”
Religie wordt in twijfel getrokken vreesden dat het ongelovig zijn met onethisch gedrag zou samengaan
Christelijke moraal
o Je moet leven zoals jezus u heeft voorgedaan
o De 10 geboden volgen
o Naastenliefde; bemin u naasten als uzelf
o Vijandsliefde; als iemand u slaat op u rechterwang, bied je u linkerwang aan (NIET oog om oog)
Jezus = nieuwe testament
DE GEBROEDERS KARAMAZOW
= Voorbeeld van het wankelende geloof
Vader en zijn 3 zonen komen samen alvorens de jongste in het klooster gaat bezoeken graf moeder
o Vader: verdrinkt al zijn geld Vechten om dezelfde vrouw
o Oudste: gaat naar het leger en gedraag zich zoals zijn vader Vermoord vader uit jaloezie
o Ivan: uit pleeggezin, somber & raadselachtig, atheïst
o (Aleksei) Aljosja: uit warm nest, vriendelijk & open, staat op het punt in het klooster te gaan
Vind wereld onrechtvaardig ; maar 1 oplossing namelijk in het klooster gaan ; wil de waarheid
1
,Discussie tussen Ivan en Aljosja
o Over morele kwesties die gebeuren in de wereld (krantenartikels verzameld)
o Christendom vraagt om van onze naasten te houden als van onszelf, MAAR zie wat er in de krant staat
Oorlog waarbij mensen elkaars keel doorsnijden
Echtpaar dat kind buiten opsloot omdat het in bed blijft plassen; kleine riep ‘help mij god’
o “Hoe kan ik van mijn naasten houden als van mezelf, wanneer er zoveel ellende heerst onder hen”
Vraag die het Christendom in twijfel trekt
LEGENDE VAN DE GROOTINQUISITEUR
Verhaal verzonnen door Ivan
= poging om te antwoorden op de vraag of Christus inderdaad de verlossing aan de mens geleerd heeft
o Sevilla, 16e eeuw – tijd van de inquisitie
o Jezus komt terug naar aarde en zegt niets ; iedereen herkent hem en volgt, brengt zelf kind tot leven
o Grootinquisiteur ziet dit & laat jezus in de gevangenis steken
o Bezoek bij jezus in de gevangenis; monoloog tussen beide
o Waarom ben je teruggekomen om ons (wij inquisiteurs) te storen?
Je hebt ooit de kans gehad om de mens effectief te verlossen en hebt dit niet gedaan
Je zegt wel dat je liefde bent, maar je houdt niet van de mens
De waarheid die je daarvoor nodig hebt, heb je geweigerd om te nemen
De verzoekingen van jezus in de woestijn jezus wordt verleid door de duivel
- 40 dagen gevast in de woestijn & duivel komt hem om de proef stellen
- “Als jij beweert de zoon van god te zijn, verander dan iets in eten”
- Neemt jezus mee naar de stad Jeruzalem, plaatst hem op de tempel
- “Als jij de zoon van god bent, spring dan naar beneden, je hebt toch engelen”
- Neemt jezus mee naar een hoge berg
- “Als jij voor mijn neerknielt, dan krijg je alle macht over al die koninkrijken”
o Wat wil de grootinquisiteur zeggen?
Je hebt de mensen beloofd dat ze vrij kunnen zijn (alleen maar richten op god)
MAAR de mens kan dit soort vrijheid niet aan de mens heeft iets nodig dat concreet is
Wij inquisiteurs hebben dit gegeven aan de mens, wij leiden ze
Je had de leiding moeten nemen, dan had je een kudde die je volgde, maar heb je geweigerd
o Grootinquisiteur is klaar met zijn monoloog ; jezus zegt niets en geeft hem een kus
o Laat Jezus vrij
Reactie Aljosja Kan niets zeggen, zou zich in de plaats stellen van god
o Je hebt een loflied geschreven voor het christendom
o Kern van het monotheïsme naar voor gebracht ; jezus gaat niet iets in de plaats stellen van wat god is
= religie/monotheïsme is een voortdurende ontmaskering van de afgodendienst
Grootinquisiteur verdedigt de afgodendienst
Zegt dat hij zich in de plaats van Christus stelt om de leiding van de mensen op zich te nemen
Afgod = alles wat in de plaats van jezus/god wordt gesteld
Heeft van jezus in dit verhaal een afgod gemaakt
- Juist dat wat jezus in de verzoekingen tegenging
- ‘Ik ga niets in de plaats van god stellen, je kunt alleen maar gericht zijn op god’
- Verzoeking van jezus in de woestijn: steeds kern monotheïsme aan het uitleggen
2
,De waarheid en de feiten spreken elkaar tegen
o Waarheid = de mens moet vrij zijn, puur gericht zijn op god & dus aan niets anders zich verslaven
o Feiten = de mens laat zich graag leiden, denkt niet graag na, volgt graag een leider
Grootinquisiteur doelt daarop
De waarheid valt samen met god
= Iets radicaal anders
Nietzsche Zo anders dat je over god niets kunt zeggen en niets zult kunnen afbeelden
GOD IS DOOD: NIETZSCHE EN DE DOLLE MENS
Algehele kritiek op de filosofie
Filosofie en monotheïsme op ongeveer hetzelfde moment ontstaan
De mens die geloofd in god, is in ontkenning van het leven
o Kuddementaliteit, teken van zwakte
o Zelfde commentaar als legende grootinquisiteur
o Mens heeft houvast nodig en ontkent daarom het leven ; niet aankunnen en aandurven van het leven
Men gaat de wereld uitlengen in 2 delen
o Dingen die hij groots vindt, macht/eer vertegenwoordigen, gaan uitvergroten
& uiteindelijk god beginnen noemen dat wat de mens niet kan, maar wel naar verlangt
o De mens maakt van zichzelf iets klein
Mens deelt de wereld op in deze 2 delen, waarbij hij zichzelf klein en zwak vindt
MAAR geniet ook van zijn eigen zwakte
Verzint hiervoor allemaal concepten
o Allerlei oorzaken van de wereld en wat hem overkomt
o Allerlei effecten hiervan
Religie heeft geen enkel aanknopingspunt meer met de werkelijkheid
De mens wil gelukkig zijn, maar men situeert dit niet binnen het leven,
maar verlegt het naar het hiernamaals ; iets dat ons overstijgt en niet zichtbaar (naar het niets)
De mens heeft zichzelf ondergeschikt gesteld aan een waarheid die hij zelf verzonnen heeft
Er is één ware god die de oorzaak is van alles, die het absolute geluk is
Nietzsche bekritiseert het fundamentsdenken & schrijft zelf niet zoals zijn voorgangers
(evolutie fundamentsdenken zie schema)
3
,DE DOLLE MENS
Dolle mens die op klaarlichte dag met een lantaarn op zak op de markt ging lopen en roept ‘ik zoek god’
Verwijzing naar Diogenes van Sinope, maar andere vraag; ‘ik zoek een mens’
o 19e eeuw; belachelijke vraag, moderne wetenschap heeft verklaringsmodel wereld overgenomen
Mensen die erbij stonden en niet in god geloven zijn typische modernen
Vanuit zelfbewustzijn kijken om naar de wereld te kijken
o Modernen beginnen te spotten met de dolle mens (dol = iemand waanzinnig)
o Dolle mens geeft aan dat we ons hebben losgekoppeld van God
Horizon = richtpunt, waardoor we weten waar we zijn
God is zo’n richtpunt die de mens uitlegt waar we zijn en wat we moeten denken
Betreffen de godheid als een fundament
o Is die loskoppeling een bevrijding?
Moderniteit waar wetenschappers inzichten (proberen) hebben in het heelal
- Ontdekken dat het heelal oneindig groot is
- Mens krijgt schrik van die oneindigheid ; mens is nietig in een groot heelal
Waar is de zon / ons richtpunt dat ons zin geeft?
- Wat hebben we gedaan wanneer we god gedood hebben?
o We hebben God vermoord
Gaat over van de Christelijke god naar het fundament
Wat is dit altijd geweest, wat heeft het voor ons betekent & wat wanneer we het weghalen?
God is dood = dood aan elk fundament
Schuld van iemand die gedood wordt ; probeert de handen te reiningen
- PONTIUS PILATUS
- Jezus werd aangebracht door joden, romeinen wilden er niets te maken mee hebben
- ‘Ik heb er niets mee te maken, maar het volk mag kiezen’
- Volk duidt jezus aan om gedood te worden ipv grote misdadiger
- Hij wast zijn handen in onschuld ; ik heb hier niets mee te maken
- LADY MCBETH
- Medeplichtig aan moord en wordt zot van schuldbesef
- Probeert voortdurend het bloed van haar handen te wassen
o Dolle mens zwijgt
o Omstaanders kijken hem raar aan ; weten al dat god dood is, je komt te laat
MAAR dolle mens zegt ‘ik kom te vroeg’
- Het weghalen van het fundament bij de mens is nog bezig
- Men heeft nog niet door dat zijn zelfbewustzijn ipv die godheid is gekomen
- Het is nog ver weg, maar we zullen zelf de daad verrichten ; fundament weghalen
o Dolle mens loopt alle kerken binnen
Wat zijn kerken nog als je niet in god gelooft?
De dood van god, is het einde van elk fundament
Moderne mens blijft denken in een waarheid, ook al is deze niet meer religieus
DISCUSSIE TUSSEN DE FILOSOFEN OP VANDAAG
Ene die de waarheid bekritiseert VS andere die beweren dat de natuurwetenschappen fungeren als waarheid
3 Monotheïstische religies = waarheidsfilosofieën
4
, Nietzsche lever kritiek
MAAR monotheïsme is in essentie ook kritiek kritiek op de afgodendienst
MONOTHEÏSME EN KRITIEK
DE STRUCTUUR VAN HET MONOTHEÏSME IS KRITIEK
Monotheïsme = geloof in het bestaan van maar 1 god & verbiedt verering van andere goden ( Henotheïsme)
3 monotheïstische religies
o Christendom
o Jodendom
o Islam
Religiekritiek: monotheïsme is kritiek op de afgodendienst
EXODUS 32: DE VERERING VAN HET GOUDEN KALF
GENESIS = 1e boek van het oude testament / EXODUS = 2e boek van het oude testament
Wie de eersten zijn van het volk Uittocht uit Egypte Geschiedenis
Einde: na hongersnood gaan Israëlieten van een volk
van beloofde land (Kanaän) naar Egypte
EXODUS
Mozes wordt geboren, als zoon van een Israëlische & in een politiek moeilijk klimaat in Egypte
Vluchtelingen worden eerst goed ontvangen
MAAR bij komst van nieuwe farao vormen de vluchtelingen plots een bedreiging zijn met zoveel
o Farao gaat ze als slaven in het werk zetten
o Moeder zal Mozes in een mandje leggen op de Nijl
Weet dat dochter vd farao nabij is is & gaat er van uit dat hij in goede handen zal terechtkomen
Mozes zal opgroeien aan het hof van de farao & zal denken dat hij een Egyptenaar is
Moeder bied zich aan om voor het kind te zorgen ; samen, maar mag niet geweten worden
o Mozes wordt groot & ziet hoe de Egyptenaren omgaan met zijn Israëllische slaven
Ziet een Egyptenaar een Israëller slaan
Mozes dood een Egyptenaar
o Ontdekt later dat hij geen Egyptenaar is, maar Israëllische ouders heeft
Mozes wordt geroepen door Jahwe (= naam van god in het oude testament)
Kan niet verschijnen in zijn ware gedaante
Verschijnt als een brandende braamstruik
o “Mozes, je moet je volk bevrijden/wegleiden van die slavernij en terugkeren naar het beloofde land”
o Mozes begint tegen te spreken, ik kan dit niet
o “Neem je broer Aaron mee” Aaron wordt de woordvoerder van Mozes
Zegt tegen de Farao dat hij zijn volk moet laten gaan, maar hij weigert
o Jahwe helpt zijn volk ; je hebt geprobeerd maar de farao wil niet, ik zal het doen stuurt 10 plagen
Water Nijl wordt bloed / kikkers / muggen / steekvliegen / dier en mens krijgen etterbuilen /
veestapel krijgt pest / hagel / sprinkhanen / duisternis op klaarlichte dag
5
