Studie van het sociaal werk
Wat sociaal werk is, ligt niet vast. We maken de betekenis ervan door de wijze waarop wij als sociaal
werkers in het werkveld, in ons handelen en denken aan het sociaal werk gestalte geven. Via
opleiding, organisaties in het werkveld, regelgeving maken we het sociaal werk. De leerkrachten
geven hun visies door. Dit is de sociaal constructivistische visie. Via een opleiding geef je mee vorm
aan sociaal werk. Dit open karakter van sociaal werk kan men zowel zien als een sterkte of een
zwakte. Zo kan je klagen over de vaagheid, spreken over de onduidelijkheid of zelfs een flodderige,
vluchtige bezigheid men een lage hulpverlenende waarde. De openheid zorgt voor een minder groot
maatschappelijk aanzien. Lorenz zegt dat we de openheid moeten beschouwen als de centrale
waarde, als een kracht. Men ziet het als een mogelijkheid om telkens weer nieuwe antwoorden te
vinden in andere sociale situaties omdat die situaties daar om vragen. Die situaties zijn complex. Zo
kunnen we niet steeds dezelfde instrumenten of methodieken gebruiken.
Er zijn 3 invalshoeken: sociaal werk als werkveld, als beroep en als wetenschap. Via het samenspel
tussen deze drie geven we vorm aan het sociaal werk als een sociale praktijk.
1. Sociaal werk als werkveld
Een werkveld is een min of meer samenhangend geheel van praktijken van organisaties die
activiteiten ontwikkelen rond een bepaalde problematiek of samenhangend geheel van
problematieken. De focus ligt op de opdeling/organisatie van sociaal werk in sociale voorzieningen.
Bv gezondheidszorg.
Er zijn dus ook verschillende werkvelden, zoals armenzorg, reclassering, kinderen heropvoeden, …
Er zijn dan ook verschillende visies op de indeling van deze werkvelden. De overheid heeft
beleidsdomeinen. Er is geen juist of foute indeling, maar het is wel interessant om te bekijken want
als je jeugdzorg en jeugdwerk samen neemt, krijg je een andere visie van het sociaal werk dan als je
dat niet samenneemt. We bevinden ons ook in meerde beleidsdomeinen en niet alleen Welzijn,
volksgezondheid en gezin (zoals de meeste zouden zeggen als eerste ding). De organisatie waarvoor
we werken bepaalt ook onze visie. Het beeld van sociaal werk wordt ook beïnvloedt door een
ruimere maatschappelijke context dan alleen door het beleidsdomein en door een organisatorische
context. Bv sociaal werk in een gevangenis is anders den sociaal werk met jongeren. Is deze noemer
dan wel zinvol? Als je uitgaat van een eenheid in die diversiteit of juist niet, draag je ook bij tot de
maakbaarheid. Ook de discussie over de afbakening t.o.v. andere beroepen zoals psychologen,
kinesisten, juristen… en de naamgeving van het werkveld heeft grote gevolgen en zorgt ook voor de
maakbaarheid. Als we een situatie beschouwen als een sociaal probleem dan gaan we die anders
oplossen dan als we het beschouwen als een medisch probleem. Zo zie je de maakbaarheid van SW.
Het bestond al voor er sprake was van een beroep van sociaal werker.
2. Sociaal werk als beroep
De focus ligt op de gediplomeerde sociale werker. Een beroep heeft eigen kennis, vaardigheden en
het mag zichzelf reguleren a.d.h.v. eigen ethische codes en/of deontologie. Men zorgt voor opleiding,
eigen toegang en plaats op arbeidsmarkt. Men erkent een zeker autonomie, los van het werkveld.
Sommigen zeggen zelf dat het typisch is dat een beroep ingezet kan worden op meerdere
werkvelden.
Welke soort professie zou SW dan zijn? Zo beklemtoont de ene groep de normatieve professionaliteit
(doen wat goed is) en anderen de technisch-instrumentele professionaliteit (regels volgen).
, 3. Sociaal werk als wetenschap
Al 15 jaar heeft SW een masteropleiding, dus zo zou je het kunnen zien als een wetenschap. We
zitten in de overgangsfase. Het heeft een eigen theorievorming, onderzoeken, geschiedenis en
praktijken. De vraag naar de wetenschappelijkheid van interventies neemt toe door de complexiteit
van de samenleving. De focus ligt op de studie van sociale interventies. Ten aanzien van wie,
waarom, hoe, op welke gronden wordt er geïntervenieerd? Voor ons is sociaal werk niet toepassing
van inzichten uit theoretische wetenschappen (dominante visie). Sociaal werk is een
handelingswetenschap die sociale interventies als interventies bestudeert. Hoe typeren wij het als
wetenschap: het gaat om de dimensie begrijpen/verklaren van de werkelijk versus
handelen/tussenkomen in de werkelijkheid als object van de wetenschap. Een tweede manier van
typeren is sociaal werk benaderen als een sociale wetenschap.
4. SW als een sociale praktijk
Een beroep, een werkveld, een wetenschap met een eigen kennisgeheel maakt dat sociaal werk ook
wel als een sociale praktijk te typeren valt. Door de drie delen bestaat er een eigen wijze van denken
en handelen. Een sociale werkbril ontstaat met een eigen gezicht, taal, spelregels, vaardigheden en
competenties. Zo onderscheid men zich van andere sociale praktijken. Het leidt ertoe dat men als
praktijkwerkers, beleidmakers en wetenschappers door hun handelen en praten over SW een eigen
gezicht eraan geeft. Wie mee wil doen met het sociaal werk moet de sociaal werktaal leren met de
vaardigheden en competenties. Daarom is het een sociale praktijk. Het is een geïnstitutionaliseerd
veld. Het ontwikkeld een eigen rationaliteit, een eigen manier om problemen op te lossen en te
definiëren. Binnen het SW wordt er ook op verschillende manieren gestalte gegeven aan het sociale.
Zo zijn er 3 grote tradities in SW als sociale praktijk:
Therapeutisch SW: beter leren omgaan met de problemen die ze ervaren
Aanpassend SW: helpen aanpassen aan de maatschappelijke evoluties
Radicale SW: stelt vragen bij de maatschappelijke structuren die onwelzijn produceren
Het object van sociaal werk in de opleiding SW
Het sociale wordt gezien als object. Er zijn 3 betekenissen van sociaal voor SW:
Beschrijvend over aard van de mens als sociaal dier
Empirische/feitelijke uitspraak over hoe mensen leven. Het is een wezen dat in groepen leeft.
Beschrijvend en normatief over aard van de maatschappij
Het gaat over de typisch menselijke vorm van samenleven. Het samenleven in een maatschappij
waarin bepaalde verhoudingen een rol spelen en met een aantal instellingen en instituties
(beschrijvend). Het samenleven wordt ook verbonden met de problematiek van herverdeling met
ook op maatschappelijke noden). Herverdelen en maatschappelijk noden komen vaak terug.
Beschrijvend en normatief over aard van de mens
Het kenmerk dat men begrip/ gevoel toont voor de noden van anderen, empathie en vermogen zich
te verplaatsen in andermans schoenen is een cruciaal eigenschap van SW’s.
Het sociale is ook een sfeer tussen het private en het publieke. Op dit veld speelt de sociale praktijk
zich af. Sociale werkpraktijken behoren niet tot de private sfeer van het gezin maar regelen ook niet
met behulp van geweld, politiek of recht. Het sociale ontstaat als een sfeer om met de problemen
van die samenleving van gelijken om te gaan zonder dat dit tot politieke spanningen in de
, samenleving leidt. Vanaf de 19de eeuw ontstaan er veel organisaties die tussenkomen om de noden
en behoeften van de samenleving en de noden en behoeften van het individu op elkaar af te
stemmen (RSZ, bijstand, sociale rechten). Het sociale is een bepaald domein van de samenleving met
overheidsorganisaties en middenveldorganisaties. Hoe we de verhouding tussen
verantwoordelijkheid van het individu en samenleving invullen binnen de sociale sfeer, is ook een
invulling van het sociale.
Het sociale staat ook voor de manieren van tussenkomen en vormgeven – van interveniëren in
menselijke verhoudingen – in/aan dat sociale. Sociaal werkpraktijken zijn vormgevers aan het sociale.
o.b.v. deze invulling van het sociale zijn er 5 dimensies van het sociale:
Wij als mensenmaatschappij hebben sociale bestaansvoorwaarden: afhankelijk van andere
mensen, afhankelijk om te voldoen aan die sociale bestaansvoorwaarden
Sociale = eigen werkelijkheid: mensen hebben verbanden nodig om te leven (sociaal
gegeven), manier waarop we die verbanden geven = cultureel gegeven
Mens is afhankelijk van praktijken, ideeën en opinies van anderen, da manier van
afhankelijkheid kan leiden tot de ervaring van de andere als steun of als stress (mens of
instituties)
Verbetering van instrumenten, Sociaal werk vraagt vaak sociale verandering met het oog op
de realisatie van mensenrechten en meer sociale rechtvaardigheid
Verbinding blijven maken tussen het sociale en het politieke
Wat is sociaal werk
1. De internationale definitie (2000)
Hier is SW een aanduiding van een beroep om de eigen positie en identiteit duidelijk te stellen.
SW werd opgevat als een specifieke combinatie van waarden, theorieën en praktijken. Enerzijds
kan SW een verzamelnaam van beroepen zijn, anderzijds juist een specifiek beroep met een
internationale erkenning.
2. De mondiale/globale definitie (2014)
SW kreeg een wettelijk beschermde titel in 1945 als maatschappelijk assistent. Dit zorgde in de
opleiding voor afstudeerrichtingen die nu opnieuw in vraag worden gesteld. De term sociaal werk
kwam geleidelijk aan op. Dat was een internationale ontwikkeling. België liep voor met de juridische
bescherming van de term, maar loopt achter met de ontwikkeling van een beroepsvereniging.
3. De internationale definitie van 2000 en 2014 vergeleken
Waarom?
In 2000 was er 1 finaliteit, namelijk het welzijn van mensen bevorderen. In 2014 waren er 2
finaliteiten, namelijk het welzijn van mensen bevorderen(nadruk op procesmatig karakter i.p.v.
product) en de uitdagingen van het leven aangaan. Empowerment en bevrijding van mensen blijft.
Empowerment is mensen in staat stellen om mee te draaien in maatschappelijke structuren zonder
deze structuren zelf in vraag te stellen. Samen met bevrijding betekent dit krachtiger maken van
mensen ook om hen net van structuren die onwelzijn meebrengen te bevrijden. Het vervangen van
probleemoplossing in intermenselijke relaties naar sociale cohesie is om nog meer op het structurele
de nadruk te leggen. Hat accent ligt nog steeds op het welzijn bevorderen, maar er zijn andere
accenten. Het gaat ook om het aanpakken van problemen (individueel en structureel).
Hoe?
