Hoofdstuk 1: kennismaking met de psychologie
1) Inleiding
® Psychologie = gedragswetenschap
- Poogt niet alleen wreedaardig gedrag te verklaren, maar
- bestudeert in wezen elk gedrag dat door mensen (of dieren) kan gesteld worden
® Psychologie = niet de enige gedragswetenschap! Naast de psychologie zijn er nog andere
wetenschappen die iets zinnigs te vertellen hebben over gedrag van mensen:
- Sociologie
- Biologie
- Criminologie
2) Definitie psychologie
® Specifieke invalshoek psychologie = gedrag bestuderen op het niveau van het individu
o Factoren binnen de persoon zelf (<-> sociologie)
o Factoren in de onmiddellijke omgeving (<-> biologie)
à Sociologie: gedrag is een groeps-/maatschappelijk gebeuren
à Biologie: enkel in de persoon zelf: intern fysiologisch
Toepassing op het voorval in Columbine High School:
o PSYCHOLOGEN zullen zich vooral afvragen:
Welke individuele factoren Anders Breivik ertoe brachten om deze aanslagen te willen plegen, op zo’n manier
zoveel mensen te vermoorden.
- Negatief zelfbeeld?
- Waanideeën?
- Psychopaat?
- …
Of factoren uit hun onmiddellijke omgeving?
- Geïndoctrineerd door een nazistisch figuur? Een bepaalde theorie?
- Gewelddadige muziek/film/games?
- Onverwerkte conflicten uit het verleden?
o BIOLOGEN:
- Wat gaat er neurologisch ‘mis’ bij iemand die in staat is tot zo’n gruwelijke daden? Is dit een soort
‘kortsluiting’ in de hersenen? Werkt dat brein ‘anders’?
o SOCIOLOGEN:
- Op zoek naar maatschappelijke invloeden of maatschappelijke tendensen…
- Maakte Breivik deel uit van een bepaalde subcultuur?
- Kwam hij uit een bepaald type gezin?
- Heeft het met de normvervaging te maken?
- Of met het steeds verder oprukkend individualisme?
® Mogelijke definitie: De wetenschappelijke studie van het individuele gedrag
o 2 vragen:
1. Wat is ‘wetenschap’?
2. Wat is ‘gedrag’? Innerlijk? Uiterlijk? BEIDE! -> nieuwe/betere definitie
® Betere definitie: De wetenschappelijke studie van gedrag én mentale activiteiten van het
individu
o Hoe die ‘studie’ aanpakken?
- Geesteswetenschappen: vooral belangrijk om te begrijpen hoe we denken, voelen en handelen
- Natuurwetenschappelijke aanpak: via experimenten en objectieve metingen tot eenduidige
verklaringen komen van het waarom van bepaalde gedrag
à Vandaag: geen of- of , maar en – en: naargelang het soort problemen kiest men
gewoon de methode met het beste resultaat…
,3) Geschiedenis psychologie
® Korte geschiedenis, ver verleden
o Officiële ‘start’ wetenschappelijke psychologie = 1879
o Wundt -> 1ste labo opgericht
o Echter reeds langer voorbereid via ‘lange zwangerschap’ geboren uit de filosofie, de
moeder van alle wetenschappen…
3.1) Verre voorgeschiedenis
® Intuïtieve of voorwetenschappelijke psychologie
o Zo oud als de mens zelf
o Inzichten door zelfbewustzijn -> vragen stellen hoe anderen op situaties reageren
® Filosofie
o Hele vooruitgang in het zoeken naar kennen en inzicht
o Vanaf ongeveer 4de eeuw voor Christus, oude Griekenland (Socrates, Plato, Aristoteles)
o Nieuw:
- Expliciete (= duidelijke) manier waarop ze zich met allerlei vragen inlieten
- De systematiek (= rangschikking) die ze inbrachten in hun inzichten
3.2) De meer directe voorgeschiedenis
® Diverse gebeurtenissen zorgden er voor dat er in zich in de 16 de eeuw belangrijke
ommekeer voordeed in het Westers denken…
- Ontdekkingsreizen
- Boekdrukkunst -> kennis veel ruimer
- Herontdekking antieke geschriften
- Mens meer centraal in plaats van theocentrisme (God centraal)
= kiem voor de moderne wetenschappen
® Ontwikkelingen in de filosofie
o Filosofen vroegen zich af wat de waarde is van onze kennis, waar onze overtuigingen
vandaan komen en hoe we tot meer betrouwbare inzichten kunnen komen.
o 2 stromingen:
1. Rationalisme
- Descartes: waarde van het logisch denken, de ratio werd beklemtoond
2. Empirisme
- John Locke: grote belang van zintuiglijke waarneming (= empirie)
- Door het denken van Descartes, kwamen we uit op een vorm van dualisme
- Descartes: onderscheid tussen res cogitans (ziel) en res extensa (lichaam):
alles wat ruimte inneemt, de materie.
- Alleen de materie (lichaam) kon volgens Deescartes wetenschappelijk
onderzocht worden (astronomie, fysica, fysiologie, …)
- De geest (ziel) daarentegen leent zich niet tot wetenschappelijk onderzoek
- Empiristen: tabula rasa: geen aangeboren ideeën. Menselijk bewustzijn is bij
de geboorte een lege ruimte, die pas later geleidelijk gevuld wordt met de
vele indrukken die we opdoen via de zintuigen.
- Dit bewustzijn = onderwerp van zijn bespiegelingen = dicht in de buurt van
wetenschappelijk bewustzijnspsychologie
, ® Impulsen vanuit de natuurwetenschappen
o Door ontdekkingen die men deed, botste men op nieuwe vragen, die dan eerder
psychologisch van aard waren
o Bijvoorbeeld: staat de wereld wel rechtop of lijkt dat alleen maar zo en staat alles in
feite omgekeerd?
3.3) Psychologie als wetenschap van het bewustzijn
® 1879: Wundt = vader wetenschappelijke psychologie
o Hij was de 1ste die zichzelf met reden psycholoog kon noemen, hoewel hij arts was
o Synthese van bestaande
o Alles uitwerken tot samenhangend beeld
o Oprichting labo voor experimentele psychologie
o Experimentele methode
= dingen zelf uitlokken om in meer gecontroleerde omstandigheden te kunnen
onderzoeken
o Wundt beperkte dit (enkel voor relatief eenvoudige processen, zoals de
waarneming) anderen niet bijvoorbeeld Titchener
o Hoofddoel: structuur geest analyseren
o Introspectie (naar binnen kijken) bijvoorbeeld pijnprikkel
o Experimentele bewustzijnspsychologie of structuralisme
® Functionalisme
o Amerika: te abstract -> praktische vragen (hoe lossen mensen problemen op en hoe
weten ze zich door middel van hun geestesvermogens aan te passen aan nieuwe situaties)
o Interesse in functie/werking bewustzijn
(de wijze waarop individuen te werk gaan om zich aan te passen aan nieuwe situaties)
o -> Zo ontstond nu de functionalistische bewustzijnspsychologie
o Bewustzijn veranderen in mental activities
(daarmee verwijzend naar de innerlijke leer- en denkprocessen die mensen inschakelen om
oplossingen te vinden voor de problemen die ze ontmoeten)
o Aanvankelijk zoals structuralisten: introspectie, later aangevuld met externe
observatie
o Volgende stap: dierproeven (honden, ratten,…) -> gemakkelijker, eenvoudiger en meer
overzichtelijk verloop
3.4) Behavioristische revolutie
o In de praktijk van het psychologisch onderzoek al een tijdje een kentering: weg van het
rechtstreeks bewustzijnsonderzoek en meer in de richting van het uitwendig
waarneembaar gedrag
o Rusland: reflexologie: dierproeven Pavlov – conditionering
o VS - Watson: afwijzing van elke verwijzing naar innerlijke toestanden en enkel
bestuderen van het uitwendig waarneembaar gedrag
o Alle gedrag te herleiden tot Stimulus – Respons – verbindingen
, o Hele Amerikaanse psychologie is behavioristisch geworden: objectieve studie van het
gedrag, zonder introspectie
3.5) Nieuwe klemtonen in Europa
® Gestaltpsychologie (Köhler, Lewin)
o Begin 20ste eeuw, Duitse universiteiten
o Gestalt (figuur, vorm, patroon) = geheel met eigen kenmerken, niet te herleiden
tot een eenvoudige optelling van de delen
o Eerst louter rond waarneming, later ook rond denken en sociale psychologie
® Dieptepsychologie
o Vanuit psychiatrie rond 1890: Freuds psychoanalyse
o Verklaring gedrag: diepere, onbewuste motieven
à Vandaar term dieptepsychologie (Adler, Jung)
o Belevingsinhouden die actief uit bewustzijn verbannen zijn (niet zomaar vergeten,
maar verdrongen, omdat ze als te bedreigend werden ervaren)
o Wetenschappelijke waarde betwist…
- Te vage begrippen
- Moeilijk om ze objectief te onderzoeken