hoorcollege 1 | Wat is filosofie?
hoorcollege 2 | Het manifeste en het wetenschappelijke wereldbeeld
Hoorcollege 3 | Het manifeste beeld: Zelfsituering, wetenschap en optimale concepten. Plato en aristoteles over wereldbeelden (Hoofdstuk II, secties 3 en 4)
Hoorcollege 4 | Van Plato en Aristote...
Wijsbegeerte = Filosofie (Oudgrieks: Philos + sophia: ‘vriend van de wijsheid’)
Filosofie gaat op zoek naar allesomvattende verklaringen. Primitieve versie: ‘De zin van het
zijn, het bestaan, ontsluieren’
Filosofie onderzoekt de samenhang. Filosofie begrijpt de wereld als dusdanig.
Primitieve versie: De zin van het zijn, het bestaan, ontsluieren.
Waarom is dit beeld aantrekkelijk?
- Mensen hebben het (typische menselijke) verlangen om alles te willen begrijpen. Dieren
reageren cognitief adequaat op hun omgeving, maar hebben de behoefte tot begrip niet.
Aristoteles: Alle mensen streven van nature naar kennis.
- Begrijpen elimineert immers onzekerheid
Als je fenomeen X begrijpt, ken je de oorzaken en gevolgen van (het voordoen van) X,
ken je de functie van X.
Als je fenomeen X begrijpt, kun je de eigenschappen van X voorspellen, erop
anticiperen.
Als je fenomeen X begrijpt, kun je X manipuleren, naar je hand zetten. Begrijpen en het
‘aha-erlebnis’. Maar let op: het gevoel van begrip is niet hetzelfde als echt begrip.
Voorbeelden: weersvoorspellingen, kernenergie.
Begrijpen van het Aha-Erelbnis. Let op: Het gevoel van begrip is niet hetzelfde als echt
begrip.
Tegenargumenten tegen de stelling dat je in de filosofie moet streven naar de
allesomvattende verklaring van de werkelijkheid. Dat is dus niet de goede opvatting.
1. Eerste tegenargument: Wat zou een ‘allesomvattende’ verklaring kunnen zijn?
- Verklaringen diversifiëren, leggen causale verbanden, categoriseren: De wereld is een
complex geheel. Een eenvoudige allesomvattende verklaring is vaak een misleidende
verklaring. Fenomeen probeer je in een klap te begrijpen, maar eigenlijk ben je dan op
de slechte weg, denk aan het corona virus, dat heeft ook meerdere factoren hoe het tot
stand gekomen is.
Eerste tegenargument: ‘Een eenvoudig principe’?
Een ‘allesomvattende’ filosofische verklaring kan een kritiek zijn op een wetenschappelijke
verklaringen. Maar…
- Wetenschap is zeer ingewikkeld.
- Wetenschappelijke verklaringen zijn divers; Qua object, qua niveau, qua omvattendheid.
Alles is fysisch, maar het fysische niveau verklaart niet alles.
- En wetenschap is moeilijk: De brug tussen het gevoel van begrip en echt begrip steek je
niet gemakkelijk over. ‘Eenvoudige’ verklaringen bestaan niet.
- Complottheorieën zijn eenvoudige verklaringen.
, 2. Tweede tegenargument
En verder geldt dat uit het feit dat we een woord kunnen verzinnen voor het geheel der
dingen (‘het ‘zijn’, ‘de werkelijkheid’) niet volgt dat we een goed of bruikbaar idee hebben
van wat onder dat woord of die naam ‘valt’. We hebben het woord, maar bestaat het dan
ook?
Als je zou vragen wat nu wel of niet tot de ‘werkelijkheid’ behoort (goden? Spoken? Zielen?)
geven velen – en zeker de filosofische geschoolden – juist heel diverse antwoorden!
3. Derde tegenargument
- Wetenschappelijke theorieën zijn het product van traag, zorgvuldig en kritisch denken
dat het maken van onderscheid tussen ware en onware opvattingen, correcte en
verkeerde theorieën, centraal stelt.
- Het gevoel iets te begrijpen is niet hetzelfde als iets echt begrijpen.
- Het is alsof onze mentale huishouding juist niet geschikt is om te vatten hoe de wereld
echt werkt of te onderzoeken welke onderliggende cognitieve en neurale mechansimen
het mogelijk maken haar te bestuderen. ‘I would almost contend that if something fits
with common sense it alsmost certainly isn’t science.’
- We zijn niet ‘gemaakt’ of ‘geëvolueerd’ om aan wetenschap te doen. Wetenschappelijk
onderzoek moet de common sense overstijgen – en gaat er vaak zelfs tegen in.
Voorbeeld 1: Evolutie en denken in termen van ‘doelgerichtheid’. Dit moet worden
opgenomen in zo’n algemene verklaring (teleologie; we denken dat alles een doel
heeft)
Voorbeeld 2: Communicatie en speltheorie.
Begrijpen vs. Het gevoel, iets te begrijpen
De les die we hier leren is: Het gevoel iets te begrijpen is een slechte indicator voor de
aanwezigheid van kennis. Het gevoel iets te begrijpen duidt niet goed aan dat je ware,
gerechtvaardigde opvattingen hebt. Krachtige en beknopte antwoorden op Ultieme
Filosofische vragen creëren dat gevoel, maar échte wetenschappelijke vooruitgang komt
moeizaam tot stand.
Waarom willen we dieper graven?
We zijn van nature essentialistische denkers
- De essentie verklaart manifeste kenmerken (van water bijv. vloeibaar is en bij 0 graden
bevriest)
- De essentie is projecteerbaar of inductie-vriendelijk (toen de scheikundige water ging
onderzoeken en vond dat het h2O is, h2O verklaart manifeste kenmerken waren, het is
projecteerbaar op alle essenties van water)
- De essentie is onveranderlijk
Agentief denken
- We denken in termen van onderliggende bedoelingen
- De wereld is ‘gemaakt’. We denken teleologisch.
Beide denkgewoonten zijn adaptief. We moeten van beide afstand nemen in de
wetenschap.
Voorbeeld planten en giftige bessen. Essentialistisch denken is in bepaalde situaties goed
maar je kan ze niet overal toepassen. ‘Lekker zijn,’ is geen essentieel kenmerk van iets.
,Ludwig Wittgenstein over allesomvattende verklaringen
Geboren Wenen, 1889, overleden Cambridge 1951. Studeerde vliegtuigtechniek in Jena en
Manchester. Daarna filosofie bij Berttrand Russel in Cambridge. Beroemdste werk: Tractatus
Logico-Philosophicus, en de Philosophische Untersuchungen. Belangrijk inzicht: Taal is een
vorm van handelen. ‘Taalspelen’. Geen taalwetenschap/ communicatiefilosofie zonder
Wittgenstein.
- Ludwig: De filosofische verwondering is een zorgvuldig gecultiveerde attitude, maar ‘Wat
is de zin van het bestaan?’ ‘Waarom bestaat de wereld?’. ‘Waarom is er iets en niet
veeleer niets?’ Zijn ‘mislukte vragen’. Ze lijken zinvol en zijn grammaticaal en je kunt die
vragen begrijpen (je kunt ze immers stellen), maar ze kunnen niet beantwoord worden.
Wittgenstein’s argument, gereconstrueerd door Thomas Nagel
- Vragen naar de zin of betekenis van (fenomeen) X= X in een context plaatsen waarin het
betekenis krijgt. Als je een fenomeen wilt begrijpen moet je het in een context plaatsen
waarin het betekenis krijgt.
- Maar in welke context zou je ‘de wereld’, ‘het bestaan’, ‘het zijn’, ‘het leven’… (=
alomvattende dingen) moeten plaatsen om de zin of betekenis ervan te kunnen zien?
- Het dilemma: Als X een context heeft die er zin aan geeft, is X geen allesomvattend
fenomeen, en als X geen context heeft, kan het (volgens deze theorie) geen betekenis
krijgen
- Een (i) verklarend inzicht in (ii) de totaliteit der dingen is een soort van cognitieve
illusie.
Tweede opvatting van filosofie: Samenhang in en tussen wereldbeelden onderzoeken.
- Samenhang in en tussen wereldbeelden onderzoeken
- Het manifeste beeld van de wereld
- Het wetenschappelijke beeld van de wereld
- Het filosofische beeld van de wereld
Filosofie als onderzoek naar samenhang tussen wereldbeelden
Wilfrid Sellars: The aim of philosophy, abstractly formulated, is to understand how things in
the broadest possible sense of the term hang together in the broadest possible sense of the
term. Under ‘things’ in the broadest possible sense I include such radically different items as
not only ‘cabbages and kings’, but numbers and duties, possibilities and finger snaps,
aesthetic experience and eath. To achieve success in philosphy would be, to use a
contemporary turn of phrase, to ‘know one’s way around’, with respect to all these things,
not in that unreflective way in which the centipede of te story knew its way around before it
faced the question, ‘how do I walk?’, but in that reflective way which means that no
intellectual holds are barred.
Wilfred Sellars: Amerikaans filosoof, een van de grondleggers van het pragmatisme. De
belangrijkste bijdrage tot de filosofie: nadenken over de relatie tussen het manifeste beeld
van de wereld en het wetenschappelijke wereldbeeld.
Centrale denkgewoonten in het manifeste wereldbeeld; enkele voorbeelden
- De wereld bestaat.
- Alles heeft een oorzaak
, - Ik denk
- We veranderen niet voortdurend van gedaante
- Ik ben nog steeds dezelfde persoon als 10 jaar geleden, ook al heb ik nu andere
eigenschappen.
- De wereld bestaat al langen dan 5 minuten. Hoe zou je dat kunnen bewijzen?
- 4 + 7 = 11 en alle andere wiskundige uitspraken
- Onze overtuigingen zijn waar of onwaar
- Wij hebben morele rechten en plichten.
Filosofische vragen over het manifeste wereldbeeld
- Wat is de rol van deze concepten en denkgewoonten in ons cognitieve leven?
- We hebben impliciete kennis van deze denkgewoonten. Kunnen we die kennis expliciet
maken?
- De denkgewoonten en concepten hangen samen in een holistisch geheel. Kunnen we die
samenhang verhelderen.
- Hoe verhouden de denkgewoonten van het manifeste wereldbeeld tot het
wetenschappelijke wereldbeeld.
hoorcollege 2 | Het manifeste en het wetenschappelijke wereldbeeld
Het doel van de filosofie, abstract geformuleerd, is om te begrijpen hoe de dingen in de
breedst mogelijke zin van het woord bij elkaar hangen in de breedst mogelijke zin van het
woord. Onder 'dingen in de breedste zin van het woord' versta ik niet alleen radicaal
verschillende zaken als 'kool en koningen', maar ook getallen en plichten, mogelijkheden en
vingerknopen, esthetische ervaring en de dood. Succes in de filosofie zou zijn, om een
eigentijdse zinswending te gebruiken, om met betrekking tot al deze dingen 'de weg te
weten', niet op die onbezonnen manier waarop de duizendpoot van het verhaal zijn weg
wist voordat hij geconfronteerd werd met de vraag 'hoe loop ik', maar op die reflectieve
manier die betekent dat geen enkel intellectueel houvast wordt versperd.
Filosofie als onderzoek naar samenhang tussen wereldbeelden. Wilfred Sellars onderzoekt
de samenhang tussen dingen. De zoek je in ons wereldbeeld. Ons wereldbeeld is heel
complex. Vandaag gaan we kijken hoe dat wereldbeeld intern gestructureerd is. De
vergelijking wordt gemaakt met manifeste wereldbeeld en werkelijke wereldbeeld.
Filosofie onderzoekt samenhang tussen manifeste visie op communicatie en
wetenschappelijk onderzoek over communicatie.
Wilfred sellars; belangrijkste bijdrage tot de filosofie, nadenken over relatie tussen
manifeste beeld van de wereld en wetenschappelijk onderzoek.
Het manifeste wereldbeeld (MW)
- Legt vast hoe we de wereld aantreffen
- Het manifeste beeld van de wereld
• Manifeste concepten (de subjectieve pool) correleert met objectieve pool (objecten
waar de concepten naar verwijzen. Bijvoorbeeld rood (conceptie) van kleur, stemt
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper annabelleroeffen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
