1. Ontstaan van de jeugdbescherming in België
1. Inleiding
Rechten wettelijk geregeld in specifieke nationale & internationale wetgeving: zorgt voor bescherming
- Rechten vastgelegd in het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind: IVRK
- Jeugddelinquentierecht: maatregelen en straffen bij misdrijf
- Hulpverlening in een verontrustende opvoedingssituatie
- Rechtswaarborgen binnen de jeugdhulp
Pas op 15 mei 1912 was er de Wet op Kinderbescherming
-> Kind, nu eerder jongere, werd gedefinieerd en verschilt van volwassene
Cultuur wordt overgedragen door 2 processen:
- Socialisatie: eigen maken van waarden & normen die in maatschappij aanwezig zijn
-> Sommigen zetten zich hier tegen af en nemen dingen niet helemaal over zoals Amish,
krakers, Punks, Gothics,.. Ze zullen ook functioneren in maatschappij maar moeilijker!
- Sociale controle: straffen en bestraffen als de norm van de maatschappij niet wordt nageleefd
-> Is er pas als er reactie komt van buitenaf!
-> formeel; controle van overheid bij naleven van waarden en normen
-> informeel; ongeschreven, ouders die je iets verbieden, uniform aandoen bij een wedstrijd, ..
-> Deze 2 zorgen ervoor dat er veranderingen ontstaan en evolutie duidelijk wordt.
= categoriaal beleid; verschil tss kind en volwassene: recent dus (1912)
-> Men ziet dat kind moet gesocialiseerd worden en moet leren
Kind zit in een ‘nog-niet’ situatie: weet nog niet wat juist is, wat hij mag doen,..
2. Jeugdbescherming in België: het ontstaan van een categoriaal beleid
2.1 Evolutie van de socialisatie
Recente sociale constructie = gegroeid & geëvolueerd op basis van inzicht uit de geschiedenis
2.1.1 Geen kindbeeld
Voor de leeftijd van 7 jaar waren ze van geen belang, erna werden ze ingeschakeld als volwassene
Vb kindermoorden, achterlaten van pasgeborene, lot overgelaten met een beperking, mesthoop
-> Vooral meisjes omdat ze minder waard zijn (ook nog in 19de eeuw)
-> Daarna opgeleid in leerscholen binnen een maatschappij (uitz adel; productieve arbeid)
Tot 18de eeuw: kind naar voedster, onderdompelen in rivieren om hen te harden, verbranden voor
ziektes te bestrijden etc. + Onhygiënische omstandigheden waren oorzaak van kindersterfte
Afwezig kindbeeld in Oudheid: kleine volwassenen
• Achterlaten van kinderen (meisjes en kinderen met beperkingen eerst)
• Offeren aan Godheid
• Als afval weggooien op de mesthoop
Ook recentelijk (17de – 18de eeuw) geen kindbeeld
• Hogere klasse schakelde voedsters in dus weinig aandacht en hoge kindersterfte
• Meisjes waren niet oké: huishouden doen, mannen werken op veld en leerschool
• Praktijken die nu heden ten dag in onze ogen barbaars overkomen: inbinden
-> Niets ontdekken
1
, 2.1.2 Aanzet tot kindbeeld
Vanaf de 16e eeuw lichte verandering in het beeld van kinderen
- Jongens uit adelijke kring naar scholen, daarna lage klasse en veel later de meisjes.
- Visies die aantoonden dat kinderen belangrijk zijn
- Moralisten: slecht geboren maar worden door opvoeding beter
- Romantici: goed/blanco geboren en de maatschappij zorgt voor slechtheid: Inherent goed
Verlichtingsperiode (18e eeuw) is het begin vd toekomst voor de kinderen
- Verdere uitbouw categoriaal beleid
- Toekomst, gelijkheid, lot in hnden
- Kind als toekomst zien, een aparte groep met eigen kenmerken en gedragingen
Er ontstond een tweedeling in de visie op ontwikkeling van de mens
- Kind dat men moet afschermen van maatschappij en opvoeden, fouten mogen maken
- Volwassene die lot en rol al kent in de maatschappij
- Psychogenese: ontstaan eigen psychische kenmerken bij kinderen
- Sociogenese: op grond vn maatschappelijke verandering aparte categorie van kind en volwassene.
-> Kon/mocht men ze nu pas zien?
1872: ontstaan kindergeneeskunde/pediatrie: levenskwaliteit verhogen
1889: verbod op kinderarbeid
1914: wet op de leerplicht
-> Toont allemaal aan dat men kinderen uitsloot uit de wereld van volwassenen, hebben eigen wereld
-> Arbeidersklasse en fabrieksbazen niet blij: konden geen geld meer verdinene
-> Ouders niet blij: verlies en overname ouderlijke macht door de Overheid; zij zeiden wat moest
2.1.3 Huidige kindbeeld
Kind zien als krachtige persoon met eigen mogelijkheden: kijken naar het kunnen
-> Hun vermogen om zelf te groeien en leren is eindeloos, geboren onderzoekers
Kinderen tot bepaalde leeftijd apart benaderen door specifieke opvoeding, in instellingen speciaal
voor kinderen zoals kinderdagverblijf, kleuterschool, pediatrie
-> Fases die kwalitatief verschillen: wij zijn niet zelfstandig en volwassenen worden wel zo
veronderstelt, niet verantwoordelijk, kind denkt meer met emotie wij met ratio,..
Afsluiten van volwassenwereld: we zitten in veiligheid en worden opgeleid en dit vermindert per
leeftijd en wordt opgegeven aan 18j
2.2 Evolutie van de sociale controle
Op vlak van bestraffing: geen onderscheid tussen volwassene en kind (vanaf 19de eeuw)
-> Wel verschil = in handen van pater familias of door goddelijke overwegingen
-> Pas toen kind uitgevonden werd in verlichting was er een wijziging
-> Door criminologie en penologie
2.2.1 Vroege tijden tot verlichting
In het Oud-Romeinse recht: uitzondering voor onmondige (beschouwd als niet-huwbare kinderen) en
die krijgen eigen straf door pretor + eerste onderscheid tussen opzettelijk en niet opzettelijke daden
Het klassieke tijdvlak: onderscheid meer verduidelijken door waarneembare gegevens zoals fysiek
kind. Hier kijkt men vooral naar het aanvoelen van het goede en kwade + geslachtsrijpheid
2
,Na de val van het Romeinse Rijk opnieuw beroep om solidariteit en alles bepaald door pater familias
In de 11de eeuw was er heropflakkering van Romeinse recht -> Aandacht voor dader kwam terug
In 13de eeuw was er veel opkomst, drang naar centralisatie en openbare rust. Opsporen en bestraffen
werd een belangrijk thema voor de staat.
-> Van inquisitoire systeem naar accusatoir berechten
= Alleen rechter bepaald naar rechten van de beklaagde die meetellen
In 16de eeuw (1532) eerste wettelijke wijziging naar het oordeel des onderscheids
-> Uitzonderlijke principe van verzachting van straf voor kinderen + gebruik gemaakt van rede?
-> Verlichtingsperiode
de
2.2.2 De verlichting (18 eeuw)
Tegen wrede en barbaarse straffen Ancien Regime: afhankken, stenigen, verdrinken
Positivistische kijk op de mens die actief zijn leven in handen neemt + lot kan wijzigen
= Maakbaarheid van de maatschappij: Darwinisme
= God wordt minder belangrijk
= Opkomst van belangrijke stroming in de verlichting: positivisme
-> Explosie van techniek, oprichten fabrieken en start industriële revolutie
IR zorgde voor menselijke en sociale ontreddering: uitbuiting, geen verlof, kinderverwaarlozing
-> Hierdoor kwam verbod op kinderarbeid maar kreeg tegenkantingen: overheid grijpt in
- Alleen kinderen konden sommige dingen doen
- Door de ouders: inbreuk op ouderlijk gezag & vermindering van het inkomen
-> Er kwam opkomend socialisme: betere rechtsbescherming en sociaal beleid voor arbeiders
- Niet goed voor clerus en adel: probeerden arbeiders te betrekken en hun zaak overnemen
-> Wilden morele controle en een goede evaluatie van god
Morele controle: waarden en normen van hoge klasse willen doorgeven naar lage
-> armen mogen hier werken en krijgen geld maar rijken verwachten dat je dan luistert
Goed doen in het hier en het nu -> Later aan de rechterzijde van God zitten; naar hemel
2.2.3 Tendensen vanaf verlichting
2.2.3.1 De klassieke criminologische school (18de eeuw)
Wilde antwoord bieden aan repressieve, onmenselijke & onrechtvaardige bestraffing in ancien régime
-> Was afgesteld op goddelijke orde: bezeten door duivels -> Heel erge straffen
Deze school wou efficiënte, rationele en onwillekeurige straffen vooropstellen: humanistische visie
Rousseau, Voltaire en Montesqieu waren grondleggers van die school met 5 axioma’s
- Wilsautonomie: mens als rationeel wezen kies bewust voor goede/slechte: wegen lust af tgv last
- Morele aansprakelijkheid: zelf verantwoordelijk
- Proportionaliteitsbeginsel: straffen mogen niet zwaarder zijn dan noodzakelijk
- Gelijkheidsbeginsel= op alle leden van de maatschappij, ongeacht rang, stand of klasse
- Legaliteitsbeginsel: strafbare feiten moeten in wet staan, net als hun straf
= Nulla poena, nulle crimen sine lege
Een straf keer 3 functies
- vergelding: lasten zijn zwaarden dan lust, genoegdoening
- afschrikking: andere misdaden voorkomen
- Morele verbetering: tot inzicht komen en gedrag veranderen = resocialiserende functie
3
, Er kwam een basis op het strafrecht, maar focus op misdrijf (= wat gebeurt er, niet omstandigheden)
+ Ontstaan van strafrechtelijke minderjarigheid: gaat ervan uit dat er morele verantwoordelijkheid is
-> In wet ook duidelijk maken dat er verschil is: verlichtingsvisie
Kinderen zijn niet aansprakelijk dus nieuwe aansprakelijkheid voor minderjarigen
-> In België invoeren strafrechtelijke minderjarigheid 1867
-> Pas in 1912 eerste wet voor kinderen
De volgende scholen zijn een reactie op deze school
2.2.3.2 Het positivisme (19de eeuw) met daarin antropologie
Geloof in rede, wetmatigheden en observaties zijn belangrijk
+ De sociale context met zijn veranderende problematieken werd gebruikt om oplossing te vinden
-> Overtuigd dat men eerst oorzaak van sociale problemen moest vinden om in te grijpen
Criminaliteit: sociaal en natuurlijk verschijnsel via waarneming (niet enkel juridisch gegeven)
-> dader wordt gezien als een mens en delict als een menselijke handeling
Empirische criminologen hadden kritiek op proportionaliteitsprincipe van vorige school
-> Criminaliteit is een sociaal gegeven en eigen aan de maatschappij
-> Wilden intentie van dader centraal stellen ipv de zwaarte van het feit
-> Focus op resocialiseren en behandeling dader
Sociaal-darwinisme stelt dat evolutie pas mogelijk is door struggle for life & survival of the fittest
-> Belang van opvoeding en onderwijs: kinderen opnieuw op voorgrond
-> Komt door de katholieken
2.2.3.3 Crimineel antropologische en crimineel sociologische school (19-20ste eeuw)
Men zegt dat criminaliteit wordt bepaald door biologische en antropologische eigenschappen van
dader en omgeving, niet door juridische constructie
Beleidsmatige of politieke keuze die oorzaak is van criminaliteit (vergroot)
§ Crimineel antropologische school: Lombroso
Hij ontkende de vrije wil en kwam met deterministische beschrijving van een delinquente
= Worden zo geboren & gaan zo dood + maakte lijst met kenmerken die delinquenten hebben
Frenologie: bekijken van schedel en hersenen
-> Op basis van uitstulpingen
Atavisme: primaire kenmerken die mensen vertoonden en die bij vroegere voorouders voorkwamen
Vb sterke beharing boven de ogen -> Geweldmisdadigers volgens Lombroso
§ Crimineel sociologische school: Lacassagne
Maatschappij maakt de delinquenten: maatschappij heeft criminelen die ze verdient
-> Preventie wordt hier belangrijk
2.2.3.4 School van het sociaal verweer (eind 19de – begin 20ste eeuw)
Objectieve gevaar voor de maatschappij staat in de kijker
-> Strafrecht moet ten dienste staan van de maatschappij om ze te beschermen tegen dader.
-> Straf hangt dus af van de graad van gevaarlijkheid en niet ernst van feit, los van feit dus
-> Doel is wederaanpassing, heropvoeding, verbetering etc: nadenken over preventie!
4
