Taalwetenschap 2
Docent: Dominiek Sandra / Walter Daelemans
Rode draad: verbinding tussen taal & cognitie
Hoofdstuk 2 in syllabus valt weg
Examen:
- Nooit “wie was Genie …”, eerder “in hoeverre kunnen wolfskinderen gebruikt
worden als argument in het nature-nurturedebat?”
- Niet vanbuiten blokken
- 2 grote theoretische vragen + MS-vragen
- 60% psycholinguïstiek, 40% computerlinguïstiek
- Deel computerlinguïstiek:
o Definitievragen
§ Antwoorden: kort en relevant
o Open vragen
§ Syllabus en slides
o Zie leidraad voor voorbeelden
o Ook een vraag over gastcollege!
Deel 1: psycholinguïstiek
Interdisciplinaire linguïstiek
Verschillende vragen mbt taal
Uit welke onderdelen bestaat een natuurlijke taal?
- Theoretische taalkunde, algemene taalkunde
- Bouwstenen
o Woordklassen (ww, subst, adj, voorzetsels …)
- Combinatieregels
o = Syntaxis: de zinsbouwregels
Een honderdtal jaar geleden zijn bepaalde mensen uitstervende talen beginnen bestuderen.
Die taalkundigen wouden die talen volledig in kaart brengen. In die context ontstonden
termen zoals morfemen, fonemen …
Gebaseerd op de drang om systematiek te vinden in een specifieke taal. (niet voor taal in het
algemeen!)
De onderzoekers stelden vast dat er verschillende niveaus zijn binnen taal
Fonemen
(de abstracte delen achter klanken)
Morfemen
(kleinste betekenisvol deel ve woord)
Woorden
,Fonemen: waarom abstract?
Vb de ‘ie’ in biet is anders dan die in ‘bier’, dat is gevolg van de klank die erop volgt
Alofonen: lange ‘ie’ en korte ‘ie, dezelfde klank zit erachter maar wordt anders uitgesproken
Fonemen clusteren samen tot morfemen door fonosyntaxis.
Fonotaxis: de spelregels in het NL waardoor je van fonemen morfemen kan maken. Dit zijn
de ordeningsregels van klanken.
Vb straat: een NL woord kan met ‘str’ starten, maar kan er niet op eindigen.
Idem voor de klank ‘rt’
Morfemen worden woorden door morfotaxis
Niemand kent de morfologische of fonologische regels echt. Het is een automatisme.
Vergelijkbaar met “hoe fiets je? Welke spieren en hoe werkt dat?”
Je hebt de kennis wel, maar dat wil niet zeggen dat je de kennis kan omschrijven.
Wat is er nodig om taal te kunnen gebruiken?
- Psycholinguïstiek
- Processen voor productie
- Processen voor verstaan
Welke mentale processen zijn er nodig? -> psycholinguïstiek
‘Welke software moet er in ons brein draaien zodat we elkaar kunnen begrijpen?’
Het lijkt een evidentie, maar evidente zaken zijn vaak net het moeilijkst om te verklaren.
Hoe kan het dat we gewoon de hele tijd kunnen praten zonder dat we op voorhand een
tekst vanbuiten moeten leren?
Hoe verwerft een kind zijn taal?
- Taalverwerving / ontwikkelingspsycholinguïstiek
Hoe komt het dat een baby (die geen woorden of zinnen kent) op 2-jarige leeftijd al kan
spreken?
Nature >< nurture
- Nature: wat is er aangeboren om een taal te kunnen leren? Welke ‘bedrading’
(wiring) is er waardoor het leren van taal vanzelf gaat?
- Nurture: hoe belangrijk is de input van de omgeving?
Gebruiken dieren ook een vorm van taal?
- Dierencommunicatie
Waarom spreken we tegen dieren? Of tegen baby’s?
Hoe functioneert taal in groepen?
- Sociolinguïstiek
Er is een proces dat nodig is om herinneringen (woorden, betekenissen, uitspraak) op te
halen.
Vb Afasie: dan kan je door hersentrauma geen woorden meer kan vinden of uitspreken
Is het zo dat mensen uit een andere groep een andere taal spreken? (vb jongerentaal)
,Je maakt ook groepen door taalgebruik. Als je bijvoorbeeld de hele tijd een specifiek jargon
gebruikt.
Vb politiekers: vaak vind je hen leuk of niet leuk, niet alleen op basis van inhoud, maar ook
op basis van taalgebruik
Computers en taal
- Computerlinguïstiek
Kun je patronen detecteren in het taalgebruik van mensen door computers in te zetten?
Hoofdstuk 1: De cognitieve revolutie
= revolutie in de taalkunde (Chomsky) heeft gezegd ‘je moet taal bestuderen vanuit een
cognitieve bril’
Begonnen rond de jaren ’50 vorige eeuw
De figuur Chomsky
Noam Chomsky (geboren in 1928)
- MIT (Massachussets Institute of Technology)
- Linguïst
- Is onvoorstelbaar invloedrijk geweest in taal, denken, filosofie, psychologie
- Ook politiek denker en activist
- Exceleerde zowel op politiek niveau als op linguïstisch niveau (op wereldniveau)
o Schreef boeken over Vietnam War, 9/11 … (kritisch)
o Weigerde om te zwijgen
o Vond oa ook dat school het creatieve en kritische van studenten kapot
maakte
- Waarom is hij zo belangrijk?
o heeft brug geslagen van taalkunde naar psycholinguïstiek, taalkunde &
wiskunde …
Chomsky’s nieuwe ideeën
Vroegere onderzoeken rond taal waren puur beschrijvend, waren descriptief.
- Descriptief adequaat: het was genoeg beschreven om te weten hoe het in elkaar zat.
Hij vond dat goed genoeg als eerste stap, maar niet genoeg
- Geen enkele wetenschap stopt met de beschrijving van de feiten.
- Vb hoe snel valt een bal als hij x weegt, wanneer hij y weegt …
Volgende stap: verklaren!
Er zijn 2 hypotheses:
Explanatorisch doel
Instrument: generatieve grammatica
- er is een beperkte regelset en er zijn beperkte woorden, maar je kan er oneindig veel
combinaties mee maken. Het is geen oneindige kennisbron.
o finite means
o infinite output
, Welke systematieken zijn er te vinden in de beschrijvingen?
- Vb versnelling bij vallen (zwaartekracht)
- Chomsky wil hetzelfde doen. Feiten verzamelen en dan systematieken vinden. Pas
dan is het een wetenschap
- Inzicht verschaffen. Hoe komt het dat feiten zijn zoals ze zijn?
Wil laten hoe het komt dat taal, taal is. Hoe komt het dat taal zo in elkaar zit?
Innateness hypothese
- Universele grammatica
o Om te verklaren dat taal is zoals ze is, kan je niet anders dan aanvaarden dat
taal (het concept) aangeboren is. De blueprint om taal te verwerven, is
genetisch aangeboren.
o Het gaat hier om zeer elementaire spellingsregels
- Taalkunde = theoretische psychologie in deze opvatting
o Door taal theoretisch te bestuderen en te zoeken naar de systematiek van
taal in het algemeen (geen specifieke talen), kan je doordringen tot de geest
van de mens
o Als je voldoende diepgaand taal bestudeert, ga je principes leren die een kind
nooit kan aanleren en die dus aangeboren moeten zijn!
- Chomsky wordt ook beschreven als een theoretisch bioloog
o Uitspraken over het brein. Hij spreekt ook niet over anatomische structuren,
maar hij zegt wel dat er ergens in het brein iets moet zitten waardoor we taal
kunnen verwerven. (niet echt biologie dus)
Dat is waarom hij zo veel invloed heeft gehad op biologie, psychologie, taalkunde, filosofie …
Hoe komt het dat elk mensenkind (op uitzonderingen na, dat is wanneer er echt iets mis
gegaan is in de hersenen) taal leert?
Chomsky vs associationistisch taalleren (taal leren via associatie)
Ging in tegen het behaviorisme
Observatie 1: de syntaxis is autonoom
‘Colorless green ideas sleep furiously’
- Het is een grammaticale zin, zelfs al is het totale nonsense. Syntactisch is de zin wel
volledig in orde!
o Je kan de grootste nonsense uitkramen, betekenisloze zinnen, maar de
vorming van de zin kan wel perfect ok zijn.
o Dit doet zich ook voor bij mensen met afasie of andere taalstoornissen. Of
bijvoorbeeld als je heel erg onder invloed bent.
- Geen enkel van de woordparen ken je als dat ze bij elkaar horen
De syntaxis is autonoom, het is een autonome module. Het is niet onlosmakelijk verbonden
met de betekenis van zinnen.
Taal is voor Chomsky dus vooral de capaciteit om symbolen (woorden) samen tot een ketting
te weven die gebouwd is volgens de regels van de taal waarin je spreekt. Je kan complete
nonsense uitkramen, die toch perfect grammaticaal correct is
