!! jaartallen kennen spijtig genoeg
W A A R O M RZL I N S O CI A L E W ET E NS C H AP P EN ?
Sociologen hebben altijd de vraag gesteld naar religie
Bv. Max Weber heeft nagedacht over het ontstaan van een religisch ethos met een sociaal systeem →
protestantisme en kapitalisme
Bv. Karl Marx heeft nagedacht over de aliënatie en onderdrukking van de arbeidersklassen
Bv. Habermas
Oké, maar deze zijn al erg oud → waarom deze aanhalen? Is het geen gepasseerd station?
➔ Nee, Janneke denkt dat religie nog steeds een hele belangrijke rol speelt
RZL B E G R I P P EN
= wat breder, niet enkel religie
- Zingeving = iets waar elke mens toch mee bezig is
Bv. waarom leven wij?
!! ook een crisis van de zingeving → zeker in deze pandemie
- Levensbeschouwing = opvatting over de zin van het leven, een oordeel over doel en zin van
het menselijk bestaan < Kramers
!! volledig neutrale levensbeschouwing bestaat niet → is altijd binnen bepaalde
interpretatiekaders
Bv. liberalisme, nihilisme hebben ook allemaal een bepaalde levensbeschouwing
➔ nihilisme is ook interpretatie, je gelooft dan in niets
In Westerse geseculariseerde cultuur: iedereen heeft zijn waarheid (=emotivistische klimaat)
“Het is misschien niet waar, maar ik voel me er wel goed bij”
MAAR toch gedijen daarin ook de klassieke religies → ze positioneren zich tegenover deze secularisatie
- Religie en godsdienst → niet alle religies zijn godsdiensten bv. boeddhisme heeft geen
godheid
Wat is dan religie?
= ultiem zingevingssysteem via symbolen, riten en opvattingen over het transcendente of
opvattingen over het meta-empirische
< religare (= verbinden, herlezen)
S E C U L A R I S AT I E ,
DE S EC U L AR I S AT I E E N G L O BA L I S E RI NG
= nevenverschijnsel van moderniteit: ontstaan in 15e E met toename van rationeel wereldbeeld, dynamiek
die in versnelling is gegaan met de verlichting
!! zeker in laatste decennia versterkt: La troisième mort du Dieu < André Glücksman
Eerste dood = aan het kruis, tweede dood = bij
doorbreken van Verlichting, derde dood = 20ste E geeft
genadeslag aan het idee van een ‘goede God’
Bv. massadodingen van Verdun, Auschwitz en Rwanda
= rol van religie neemt af in moderne en individuele samenleving op 2 gebieden
- Maatschappelijk niveau
Door scheiding van kerk en staat → religie heeft minder vat op het sociale leven
- Individueel niveau
1
, = individualisering van de zingeving
!! cultuuromslag van 1968 is ook heel belangrijk geweest in secularisatie
= men heeft hier afgerekend met gezag en traditie
!! 1989: einde van communistische wereld in Europa → tot dan was godsdienst een maatschappelijk
randverschijnsel, godsdienst was oftewel niet vrij: werd verboden oftewel was het wel vrij
P A R A D I G M A W I S S EL
M E T EI N D E N VA N K O U DE O O RL O G
Desecularisatie
= einde van altijd maar voortrollende secularisatie: soort van terugkering van God
Bv. John MIcklethwait and Adrian Wooldrigde (= redacteurs van the Economist) < God is Back (2009) →
zeiden in het boek dat God terug is
MAAR wanneer is religie terug belangrijkere rol beginnen spelen?
1978: cruciaal jaar → Iraanse revolutie: regime werd onderuitgehaald, islamitische revolutie werd tot
stand gebracht EN verkiezing van Johannes Paulus II (die uit het communistische Polen kwam) → heeft
ervoor gezorgd dat men in Polen vreedzaam heeft geprotesteerd
In Westerse cultuur oogt plaatje context
WANT secularisering en geloofsafval zet nog steeds door
Bv. radicaal atheïsme van Richard Dawkins, The God Delusion
MAAR ook bij niet gelovige wetenschappers en hernieuwde waardering voor de plaats van godsdienst
Bv. Alain de botton < religion for atheists → beschrijft in dat boek dat hij in godsdienst toch nog heel veel
schoonheid ziet: samenkomen, het geeft zin aan het leven, …
EN hang naar sacraliteit en spiritualiteit is terug → kan samengaan met wantrouwen naar de traditionele
godsdiensten
DUS men zoekt andere alternatieven
Peter Berger = socioloog die secularisatie uitlegt en hier achterstaat
MAAR hij heeft ook in ’99 artikel geschreven ‘the desecularization of the world’
DUS hij zegt ‘ik was fout, religie komt terug’
➔ zegt ook waarom hij zich had vergist:
- West-Europese uitzondering → in rest vd wereld is er een desecularisering, maar in West-
Europa gaat de secularisatie harder en harder
Bv. Amerika: religie kan standhouden te midden van de moderniteit
- Academische bias = hij is een wetenschapper die werkt aan universiteit → zijn contacten zijn
academisch en hebben beetje zelfde seculiere mindset als hem
DUS zit in soort bubbel
Jürgen Habermas gaat ook evolutie door
Zag eerst het negatieve in godsdienst: eerst marxistische godsdienstcriticus
MAAR evolueert doorheen de jaren naar iemand met positieve attitude tov sociale rol van religie
WANT hij zegt dat het nodig is om met mensen met godsdienstige achtergrond te praten
MAAR je moet wel rationeel blijven in deze gesprekken → zeker bij de formele beslissingen moet het
debat worden gevoerd op rationeel niveau
RECENT T R EN D : D O WN W A R D A G A I N (2007-2019)
Godsdienst zou weer aan het afnemen zijn
= gebaseerd op Value Survey en de vraag ‘Speelt God een belangrijke rol in uw leven?’
➔ Artikel van Ronald Inglehart ‘Giving up on God: the global decline of religion’
Zie grafiek: grootste balk = VS → afname van godsdienst in voorbije jaren
WANT volgens Inglehart is religie te vaak misbruikt in het politieke debat, waardoor mensen
minder achter de godsdienst staan
2
,B O T S E N DEB E S C HA V I N G E N ?
Bv. terreurdaad vorige week in Katholieke kerk in Nice
Samuel Huntington < Clash of civilizations
= ziet dat wereld afstevent op nieuwe breuklijnen die cultureel religieus bepaald zijn, hij schetst zo 7 à 8
beschavingen die gekenmerkt zijn door godsdienst op wereldvlak
Bv. islamitische beschaving, hindoe beschaving, orthodoxe beschaving, …
DUS binnen elke beschaving is een leidende mogendheid
➔ multiculturalisme moet volgens hen worden afgezworen
WANT hij gelooft niet dat dit kan bv. Amerika zal christelijk blijven, je kan ze niet naar je hand zetten
EN we moeten niet denken dat Westerse waarden universeel zijn
➔ was Nine Eleven zijn grote gelijk? (oorlog van de Islam tegen het Westen)
KRITIEK OP HUNTINGTON:
- Oversimplificatie: beschavingen waarover hij spreekt zijn geen geüniformeerde blokken
WANT hoe verschillend wordt er wel niet gedacht binnen deze blokken?
- Conflicten bevinden zich eerder binnen beschavingen dan tussen beschavingen
Bv. Jemen tussen de Tsjieeten en Soennieten
- Olivier Roy: schetst het fenomeen van deterrioralisering = band tussen cultuur en godsdienst
en territorium (wat voor Huntington net zo belangrijk is) → wordt in praktijk steeds losser
= door secularisatie en door globalisering EN door internet
Bv. jonge mensen die van ene op andere dag een hele radicale vorm van de islam gaan omhelzen,
ook zij die daarvoor niets met islam te maken hadden
- Heeft weinig oog voor uniformiseringsprocessen op economisch vlak, communicatief vlak, …
Bv. de mode: Adidas sneakers is iets wat overal heel modern is
3
, G O D S D I E N S T EN
E N G L O B A L I S E RI NG
Globalisering = veramerikanisering?
Bv. Benjamin Barber (= Amerikaanse socioloog) < Jihad vs Mc World: legt uit hoe Jihad een reactie is op
deze veramerikanisering
Migratie leidt tot superdiversiteit in onze steden, ook in religieus opzicht
Bv. kerken, synagogen, moskeeën …
DUS migratie = zeer belangrijk punt
Simultaneïteit
bv. platteland en stad → secularisatie is veel sterker op het platteland dan in de stad
bv. eerste generatie migranten die hier is aangekomen (Islamitische) hadden relatief weinig interesse in
godsdienst: ze probeerden zich te conformeren aan wat hier gangbaar was tweede generatie
G O D S D I E N S T ENIN INTERNATIONALE RELATIES
Men ziet dit vaak als iets wat enkel afhangt van economische relaties
MAAR de religieuze factor mag niet onderschat worden
Bv. Saoudi-Arabië die actief is in conflicten in Jemen, ze geloven in Wahhabisme → heeft grote invloed op
hoe ze handelen
Bv. Iraanse revolutie
Geopolitieke invloed van de Heilige Stoel in Vaticaan
Bv. christelijke wereld in overleg met islamitische wereld
B L I N DEV L E K I N O N Z E M E DI A
Godsdienst = blinde vlek in onze media en onder politici, academici, diplomaten, …
HOE?
➔ men gaat nog steeds uit van het seculariseringsparadigma
Bv. godsdienst is achterhaald, een redelijke mens gelooft niet, …
V O O R O O R D E EL O V E R C H R I S T EN D O M
Bv. marktaandeel van katholiek onderwijs blijft afnemen was kop van artikel
MAAR wanneer je het artikel las zag je dat in 9 jaar dit marktaandeel maar was afgenomen met 2%
DUS hadden beter gezegd ‘is stabiel gebleven’
!! cijfers zijn belangrijk, maar het paradigma waarmee men daarnaar kijkt is nog belangrijker → kop klopte
niet helemaal…
4
