Probleem 1: Stress
Literatuur:
- Sarafino (p57-81)
- Gazzaniga (p438-443)
- Pinel & Barnes (p462-463)
- Hamm (vooral paragraaf 3 (startle reflex))
- Putman (p439-448)
Sarafino
Wat is stress?
Stress: een omstandigheid waarbij transacties leiden tot de ervaring van een discrepantie tussen de fysieke
of psychologische eisen (demands) van een situatie en de bronnen van zijn biologische, psychologische of
sociale systemen.
Deze discrepantie kan echt zijn of er kan geloofd worden dat er discrepantie bestaat, die er dus eigenlijk
niet is. Je hebt bijvoorbeeld de hele tijd leren voor de toets uitgesteld, dan is de discrepantie echt. Maar
wanneer je een goed cijfer hebt voor de oefentoets en nog steeds denkt dat je gaat falen, dan is er een
geloofde discrepantie. Stress komt dus vaak door inaccurate percepties van discrepanties tussen
omgevingseisen en de echte bronnen.
De conditie stress heeft 2 componenten:
1. Fysiek: direct materiaal of lichaamschallenges
2. Psychologisch: hoe individuen naar omstandigheden kijken in hun leven.
Er zijn 3 manieren om deze componenten te bestuderen.
1. Stressors: stress wordt gezien als stimulus, bijvoorbeeld het overlijden van een familielid. Dit soort
events, fysiek of psychologisch uitdagend, worden gezien als stressors.
2. Respons: stress wordt gezien als respons, waarbij er dus wordt gefocust op de reactie van mensen
op stressors. De responses kunnen fysiologisch zijn (hartslag gaat omhoog) of psychologisch
(zenuwachtig zijn). Deze response op een stressor heet een strain.
3. Proces: deze benadering beschrijft stress als een proces dat bestaat uit stressors en strains, maar
ook uit de relatie tussen de omgeving en de persoon. Dit proces heeft continu interacties en
aanpassingen genaamd transacties. De persoon en de omgeving beïnvloeden elkaar. Volgens deze
benadering is stress dus geen stimulus of een respons, het is een proces waarbij de persoon een
actieve agent is die de impact van een stressor kan controleren door gedrags-, cognitieve en
emotionele strategieën.
Appraisals
Cognitive appraisal: van Lazarus, een mentaal proces waarbij een persoon 2 factoren beoordeelt:
1. Primary appraisal: of een eis je fysieke of psychologische welzijn bedreigt. Je stelt vragen zoals: wat
betekent dit voor me, ben ik oke of niet?
- Irrelevant
- Goed (benign-positive)
- Stressvol, deze omstandigheden krijgen verdere appraisal voor harm-loss, threat en
challenge.
Harm-loss: refereert naar de hoeveelheid schade die al gebeurd is.
1
, Threat: de verwachting voor toekomstige schade.
Challenge: de mogelijkheid om groei, mastery of profijt te halen door het gebruik
van meer resources. Voorbeeld: je vindt je baan zwaar maar weet dat je erdoor
groeit.
2. Secondary appraisal: de beoordeling van de hoeveelheid bronnen die je hebt om ermee te copen.
Deze gebeuren vaak tijdens de transacties, maar we zijn ons er wel bewust van. Voorbeelden zijn: ik
kan het niet, ik ga falen. Ik ga het proberen, maar schat de kans klein in. Ik kan het als ik hard werk.
De conditie van de stress die je ervaart hangt af van de uitkomsten van de appraisals die je maakt.
Wanneer je beoordeelt dat je voldoende bronnen hebt om de eisen te halen, ervaar je weinig tot geen
stress. Anders ervaar je veel stress. Deze processen bepalen alledaagse stress responses, maar ook
serieuzere reacties zoals de ontwikkeling van PTSD.
Factoren die leiden tot stressvolle appraisals
Events beoordelen als stressvol hangen af van 2 soorten factoren:
1. Factoren die relateren aan de persoon: intellectuele, motivationele en persoonseigenschappen zijn
hier bij betrokken. Mensen die zelfverzekerd zijn geloven sneller dat ze genoeg bronnen hebben om
de eisen te halen. Wanneer ze het events als stressvol ervaren, zullen ze het eerder zien als een
challenge dan als een threat.
2. Factoren die relateren aan de situatie: situaties die sterke eisen stellen en dreigend zijn worden
gezien als stressvol. Mensen die een heftige operatie moeten zien de situatie stressvoller dan
wanneer ze volgende week bloed moeten prikken. Andere eigenschappen voor stressvolle situaties
zijn
- Levensovergangen: van basisschool naar middelbare
- Moeilijke timing: tienermoeder worden
- Dubbelzinnigheid: onduidelijke info over je functie op werk
- Lage wenselijkheid: een boete krijgen
- Lage controle: niks aan je rugpijn kunnen doen, niet kunnen stoppen met nadenken over
een traumatische ervaring.
Dimensies van stress
De hoeveelheid stress die een persoon ervaart is hoger als de stressor frequentie, intensiteit en duratie
hoger is. Sterkere stressors produceren grotere fysiologische strain. Chronische stress maakt mensen
kwetsbaarder voor ziek worden dan incidentele stress.
Biologische aspecten van stress
De fysiologische portie van respons op een stressor (of strain) heet reactivity. Dit wordt gemeten door een
baseline of resting level van arousal. Genetische factoren beïnvloeden de hoeveelheid reactivity op
stressors. Mensen met chronische stress laten verhoogde reactiviteit zien wanneer een stressor plaatsvindt
en hun arousal komt langzamer weer op rustniveau.
Cannon (1929 kwam met de fight-or-flight respons. Het bereidt je voor op een aanval of vlucht. De
perceptie van gevaar zorgt ervoor dat het sympathische zenuwstelsel organen stimuleert (het hart
bijvoorbeeld) en het zorgt ervoor dat adrenal glands van het endocrine systeem worden gestimuleerd, die
epinephrine vrijlaten die het lichaam verder aroust. Deze arousal is goed als het tijdelijk is, maar slecht als
het lang duurt.
2
,General Adaptation Syndrome
Hans Selye zei dat er een series aan reacties is wanneer stress gebeurt, hij noemde dit general adaptation
syndrome. Deze bestaat uit 3 fases:
1. Alarm reactie: dit lijkt op de fight-or-flight respons, de resources van
het lichaam worden gemobiliseerd. Dit komt door het sympathische
zenuwstelsel, die adrenal glands stimuleert en die laten epinephrine
en norepinephrine vrij, wat zorgt voor meer activatie. Iets langzamer
wordt HPA (hypothalamus-pituitary-adrenal axis) geactiveerd. De
hypothalamus triggert de pituitary gland om ACTH vrij te laten, die
zorgt dat adrenal gland cortisol vrijlaat in het bloed, wat zorgt voor
nog meer mobilisatie.
2. Stage of resistance: wanneer een sterke stressor doorgaat, komt de
fysiologische reactie in deze fase. De initiële reacties van het
sympathische zenuwstelsel worden minder belangrijk en HPA
overheerst. Het lichaam probeert zich aan te passen aan de stressor.
Fysiologische arousal is wel hoger dan normaal en het lichaam vult
de hormonen aan die door de adrenal glands vrijkomen. Ondanks de
continue fysiologische arousal, kan je weinig tekenen van stress laten zien. Maar het vermogen om
weerstand te bieden tegen nieuwe stressors wordt beschadigd. Uiteindelijk kan je dus kwetsbaar
worden voor gezondsheidsproblemen genaamd diseases of adaptation (astma, hoge bloeddruk
etc.).
3. Stage of exhaustion: langdurige fysiologische arousal door long-term of herhaalde stress verzwakt
het immuunsysteem en de energiereserves van het lichaam worden uitgeput. Als de stress
aanhoudt, is er schade aan organen en kan je dood gaan.
Het effect van het lichaam om herhaaldelijk aan te passen aan stressors (cortisol fluctuaties, bloeddruk
fluctuaties, adrenaline fluctuaties etc.) heet allostatic load, die slijtage veroorzaakt waardoor het lichaam
in de toekomst minder goed kan aanpassen aan stressors. Hoge levels van allostatic load zorgen voor
slechte gezondheid.
Er zijn 4 factoren van belang bij de respons op een stressor
1. Hoeveelheid blootstelling: hoe meer je wordt blootgesteld aan stress, hoe meer je fysiologisch
reageert op stress.
2. Magnitude van reactivity: sommige mensen krijgen hoge bloeddruk van tentamen, anderen niet.
3. Snelheid van herstel: het verschilt per persoon hoe snel je arousal weer terug komt bij normaal. Als
je er over blijft nadenken, blijft fysiologisch herstel uit/ duurt langer.
4. Resource restoration: de resources tijdens fysiologische strain worden aangevuld door
verschillende activiteiten, slaap bijvoorbeeld. Als je slecht slaapt zorgt dit voor meer allostatic load.
Produceren alle stressors dezelfde fysieke reactie?
Selye (van GAS) zei dat GAS gebeurt, onafhankelijk van wat voor situatie er is. Er is hier tegenbewijs voor
gevonden:
1. Sommige stressors zorgen voor een sterkere emotionele respons dan andere. John Mason vond dat
sommige stressors zorgen voor een stijging van epinephrine, norepinephrine en cortisol maar dat
andere zorgen voor maar 2 van de 3 hormonen.
2. Marianne Frankenhaueser vond dat het patroon van fysiologische arousal onder stress afhangt van
2 factoren: effort en distress.
3
, a. Effort: de interesse, het streven en de vastberadenheid van een persoon/
Distress: angst, onzekerheid, verveling en ontevredenheid.
b. Effort met distress: stijging van catecholamine en cortisol, komt vaak voor bij mensen met
herhalend werk.
c. Effort zonder distress: vrolijke staat met succesvolle coping, hoge werkbetrokkenheid.
Stijging van catecholamine en cortisol wordt onderdrukt.
d. Distress zonder effort: hopeloos gevoel, controleverlies en opgeven. Stijging van cortisol en
catecholamine kan ook stijgen.
3. Cognitieve beoordelingsprocessen spelen een rol bij de reactie op stressors. Intelligente kinderen
stressten meer over hun prestaties en hadden dus hogere cortisol levels op de dag van de toets.
Conclusie: de basisstructuur van GAS is valide, maar het zegt dat elke stressor dezelfde reactie uitlokt en
het houdt geen rekening met psychosociale factoren van stress.
Psychosociale aspecten van stress
Cognitie en stress
Hoge levels van stress beïnvloeden je geheugen en aandacht. Chronisch lawaai zorgt ook voor verlaging
van cognitieve prestaties. Je drukmaken over toekomstige events en piekeren over het verleden zorgen
ook voor verhoogde stress.
Deze two-way connection tussen cognitie en stress is vooral belangrijk bij executieve functionering. Dit zijn
cognitieve vermogens om gedrag te reguleren (aandacht erbij houden of verplaatsen bijv.). Beter executief
functioneren zorgt voor makkelijker dealen met stress en dus ook omgekeerd. Slecht executief
functioneren zorgt voor moeilijker dealen met stress en er ontstaat dan dus een vicieuze cirkel.
Emoties en stress
Voordat kids kunnen praten laten ze met hun gezicht zien dat ze een citroen zuur vinden. Emoties gaan dus
gepaard met stress, en emotionele staten worden gebruikt om stress te evalueren. Cognitieve appraisal
beïnvloeden de stress en de ervaring. Voorbeeld: als je in een bos loopt en ziet een enge slang krijg je
stress, maar als je deze al die tijd zoekt voor je paper ben je blij.
Emoties die gepaard kunnen gaan met stress: angst (fysiologisch discomfort). Angst is op te delen in
anxiety (gevoel van ongemak) en fobieën (intense, irrationele angsten die zijn geassocieerd met specifieke
situaties). Stress kan ook leiden tot depressie en boosheid.
Sociaal gedrag en stress
Soms helpen mensen elkaar in tijden van stress (coronacrisis bijv.) maar soms worden mensen minder
sociaal. Wanneer stress en boosheid tegelijk zijn, is er vaak negatief sociaal gedrag (agressie) het gevolg.
Gender en socioculturele verschillen in stress
- Vrouwen hebben meer grote en kleine stressors dan mannen. Dit kan komen omdat vrouwen
eerder zeggen dat ze stress hebben.
- Onderdeel zijn van een minderheidsgroep verhoogt de stressors die je kan ervaren.
- Mannen laten meer reactivity zien dan vrouwen.
- Mannen hebben langer nodig om arousal niveau weer terug naar normaal te krijgen.
Mannen fight or flight reactie, vrouwen tend and befriend reactie.
Bronnen van stress
Er wordt onderscheid gemaakt tussen bronnen binnen de persoon, familie en samenleving.
4
