Hoorcolleges Psychologie jaar 2 blok 3
Hoorcollege 1 Wat is afwijkend gedrag & Probleemgedrag
Deel 1: Gedrag en afwijkend gedrag
Verschil psychiatrie en psychologie
• Psychiatrie is een medisch specialisme dat zich bezighoudt met psychische ziektebeelden, waarbij
hoofdzakelijk wordt gekeken naar lichamelijke processen. Ze mogen ook medicijnen voorschrijven.
• Psychologie bestudeert het gedrag en het innerlijk leven van mensen, met als doel meer kennis en
begrip te krijgen over mentale processen (zoals emoties, gedachten, behoeftes, motivatie). Ze zijn er
meer voor therapie/behandeling en mogen geen medicatie voorschrijven.
De Geschiedenis: stenen tijdperk
In het stenen tijdperk geloofden mensen dat psychische problemen veroorzaakt werden door kwade geesten
die zich in het hoofd van een persoon bevonden. Om deze geesten te laten ontsnappen, werd soms een
schedeldoorboring uitgevoerd. Dit proces heet trepanatie: er werd een gat in de schedel geboord om de
'geesten' vrij te laten.
Dit laat zien dat in vroegere tijden psychische problemen vooral vanuit een spiritueel of magisch perspectief
werden bekeken, in plaats van medisch of psychologisch.
De Geschiedenis: Griekse arts Hippocrates (460 v. chr – 370 v. chr)
Hippocrates wordt gezien als de grondlegger van de westerse geneeskunde. Hij was de eerste arts die zei dat
psychologische klachten een lichamelijke oorzaak kunnen hebben. In plaats van geesten of goddelijke straffen,
geloofde hij dat aandoeningen werden veroorzaakt door een onevenwicht in de lichaamssappen (humorale
theorie).
Zijn aanpak:
Hij pleitte voor gezonde voeding, lichaamsbeweging en een goede levensstijl als behandeling voor mentale
problemen.
Hij legde de basis voor de medische ethiek, en de Eed van Hippocrates werd een belangrijke beroepscode voor
artsen.
Dit sluit aan bij het hoorcollege omdat het laat zien hoe de kijk op psychische klachten veranderde van een
magische naar een biologische benadering.
De Geschiedenis: Middeleeuwen en dolhuizen
In de Middeleeuwen was er weinig begrip voor psychische aandoeningen en afwijkend gedrag. Er werd vaak
gedacht dat de oorzaak van psychisch probleemgedrag lichamelijk of zelfs supernatuurlijk was. Als iemand
psychologisch afweek, werd de oorzaak vaak gezocht in de baarmoeder. Men dacht dat er iets mis was met de
baarmoeder (bij vrouwen), wat hen tot "misbaksel" maakte of als een soort "halfgare" persoon werd
beschouwd. Het idee was dat de baarmoeder het probleem was als iemand psychische klachten had.
Levend verbranden als "heks"
In de middeleeuwen werden mensen die psychische aandoeningen vertoonden soms als heksen beschuldigd.
Dit leidde vaak tot zware straffen zoals levend verbranden, omdat men geloofde dat ze in contact stonden met
boze geesten of demonen. Zo werd psychisch afwijkend gedrag behandeld met geweld en bijgeloof.
Dolhuizen
1
,De dolhuizen waren instellingen waar mensen met psychische problemen werden geplaatst. Dit gebeurde niet
met de bedoeling om hen te helpen, maar eerder als een manier om hen af te zonderen. Ze werden vaak
vastgebonden aan muren en als vermaak voor rijke mensen gebruikt. Het was een periode waarin de
behandeling van mensen met psychische aandoeningen wreed en onwetenschappelijk was, en de focus lag op
isolatie en vernedering.
De Geschiedenis: Morele therapie
Morele therapie was een manier van behandelen in de 18e en 19e eeuw. In plaats van mensen met psychische
problemen streng te straffen of te isoleren, werden ze met respect behandeld. Ze kregen bijvoorbeeld rustige
bezigheden zoals tuinieren om hen te helpen ontspannen. Artsen gingen ook met hen praten om te begrijpen
wat er aan de hand was.
Deze therapie stopte rond 1850 omdat het te duur werd om te blijven doen. Het geld was niet genoeg om dit
soort zorg te blijven bieden, en andere behandelmethodes werden populairder.
Je kunt het vergelijken met jeugdhulp vandaag de dag, waar mensen ook zorg en begeleiding krijgen, maar
soms verandert de manier waarop dit gebeurt door geldgebrek.
De Geschiedenis: 1900 – nu: Het medisch model is leidend
Het medisch model is sinds het begin van de 20e eeuw het
belangrijkste model voor het begrijpen en behandelen van
psychische stoornissen. Dit model beschouwt psychische
stoornissen als ziekten van de hersenen, veroorzaakt door
biologische factoren zoals een disbalans in bepaalde stoffen in je
brein.
Kenmerken van het medisch model:
• Stoornissen worden gezien als een verzameling van
symptomen die samenkomen, zoals gediagnosticeerd
in bijvoorbeeld de DSM.
• Het medisch model richt zich vooral op de biologische oorzaken van stoornissen, zoals een tekort aan
bepaalde stoffen in je hersenen, bijvoorbeeld serotonine of dopamine.
Stoornissen worden op 5 verschillende dimensies bekeken:
1. Diagnose van de stoornis op basis van symptomen:
- Dit betekent dat artsen kijken naar de symptomen die iemand ervaart. Bijvoorbeeld, iemand die zich
somber voelt, zichzelf niet meer kan verzorgen, en moeite heeft om uit bed te komen, kan een
diagnose van depressie krijgen.
2. Verklaring van de symptomen:
- De symptomen worden vaak verklaard door biologische factoren. Bijvoorbeeld, een depressie kan het
gevolg zijn van een tekort aan neurotransmitters zoals serotonine in je hersenen.
3. Prognose (voorspelling van het beloop van de stoornis):
- Dit is een voorspelling over hoe de stoornis zich zal ontwikkelen. Bij een lichte depressie kun je
bijvoorbeeld verwachten dat iemand beter zal worden met of zonder behandeling. Voor ernstigere
gevallen is mogelijk medicatie nodig.
4. Behandeling van de stoornis:
- De behandeling richt zich vaak op medicatie, zoals antidepressiva, en soms psychotherapie. Het doel
is om de balans van neurotransmitters in je brein te herstellen en de symptomen te verlichten.
5. Preventie (het voorkomen van stoornissen):
- Het medisch model houdt zich ook bezig met preventie: bijvoorbeeld door risicofactoren te
verminderen of gezonde gewoontes te bevorderen.
2
,Kritiek op medisch model
Kritiek op het medisch model:
• Niet altijd een lichamelijke oorzaak
- Het medisch model kijkt vaak naar je lichaam, maar soms komt een depressie bijvoorbeeld door
trauma of moeilijke ervaringen in plaats van iets in je lichaam.
• Diagnoses zijn vaak subjectief
- De diagnose wordt gebaseerd op wat jij voelt, maar wat ik als ernstig ervaar, kan door iemand anders
als minder erg worden gezien. Dit maakt het lastig om te bepalen of je echt een stoornis hebt.
• Meer diagnoses zorgt voor stigma
- In de GGZ moeten psychologen vaak diagnoses stellen om betaald te krijgen. Dit kan ervoor zorgen dat
mensen onterecht gediagnosticeerd worden, en het kan leiden tot stigma en schaamte.
• Wat is normaal?
- Iedereen heeft wel eens een slechte dag of voelt zich somber. Het medisch model zegt snel dat je
abnormaal bent als je psychische klachten hebt, maar wat normaal is, verschilt van persoon tot
persoon.
Wat is een stoornis?
Een stoornis wordt vaak gezien als een afwijking van wat normaal wordt
gevonden, maar dit hangt af van verschillende factoren. Hier is een simpele
uitleg van de concepten:
1. Afwijking van het normale
Dit betekent dat het gedrag of de manier van denken van
iemand anders is dan wat gewoon wordt beschouwd in de samenleving. Wat als “normaal” wordt gezien, kan
verschillen afhankelijk van:
- De ontwikkelingsfase: Bijvoorbeeld, het gedrag van een jong kind kan anders zijn dan dat van een
volwassene.
- De context of cultuur: Wat normaal is in de ene cultuur, kan vreemd of ongebruikelijk zijn in een
andere cultuur.
2. Ervaring van last
Een stoornis wordt pas als zodanig beschouwd als de persoon zelf of hun omgeving er last van heeft. Als
iemand zich bijvoorbeeld heel angstig voelt of problemen heeft in het dagelijks leven (zoals op school of in
relaties), kan dat wijzen op een stoornis.
3. Diagnose stellen (DSM-5)
De DSM-5 is een boek dat psychologen en psychiaters gebruiken om stoornissen te diagnosticeren. Het geeft de
symptomen van verschillende stoornissen en wanneer een diagnose kan worden gesteld.
- Als iemand 9 symptomen heeft die 6 maanden aanhouden, kan de diagnose worden gesteld.
4. Casus
Stel, iemand vertoont gedragsproblemen. Dit kan een stoornis zijn, maar het is belangrijk om verder te kijken:
Wat is er achter dit gedrag? Misschien is er stress, angst, of een ander probleem dat invloed heeft.
5. Als pedagoog
Als je als pedagoog kijkt naar een kind of persoon, moet je niet alleen naar hun gedrag kijken, maar ook naar
andere dingen die er kunnen spelen:
3
, - Zijn er biologische invloeden (bijvoorbeeld een lichamelijk probleem)?
- Heeft het te maken met stress of problemen op school?
- Zijn er andere omgevingsfactoren die invloed hebben?
6. Sjamaan
In sommige culturen wordt gedrag gezien als iets wat normaal kan zijn binnen die cultuur. Hier zou een
sjamaan kunnen kijken of het gedrag typisch is voor die cultuur, wat in andere culturen misschien niet het geval
zou zijn.
Kortom, een stoornis is een afwijking van wat normaal wordt gevonden, maar het hangt af van de cultuur,
context, en de gevolgen voor de persoon en hun omgeving. Het stellen van een diagnose gebeurt pas als de
symptomen lang genoeg aanhouden en veel invloed hebben op het leven van de persoon.
Perspectieven
De drie perspectieven op gedrag
Wanneer iemand afwijkend gedrag vertoont, kunnen we dit vanuit verschillende perspectieven bekijken. Dit
helpt om te begrijpen waar het gedrag vandaan komt en wat de mogelijke oorzaken zijn. Er zijn drie
belangrijke perspectieven:
1. Biologisch perspectief
Dit kijkt naar het lichaam en de hersenen als oorzaak van gedrag.
Soms is er een lichamelijke afwijking, zoals een hersenafwijking of een tekort aan bepaalde stofjes (zoals
dopamine of serotonine).
In het medisch model wordt gedacht dat een stoornis kan komen door iets wat niet goed werkt in het lichaam.
Medicatie kan soms een oplossing zijn.
Voorbeeld:
Iemand met een depressie heeft misschien te weinig serotonine in de hersenen.
ADHD kan te maken hebben met verschillen in hersenactiviteit.
2. Psychologisch perspectief
Hier wordt gekeken naar de psyche en het verleden van een persoon.
Wat heeft iemand meegemaakt? Welke ervaringen of trauma’s kunnen dit gedrag verklaren?
- Voorbeeld:
Iemand die als kind veel afwijzing heeft meegemaakt, kan als volwassene moeite hebben met
vertrouwen in relaties.
Een persoon met angstklachten kan dit hebben ontwikkeld door een traumatische ervaring uit het
verleden.
Vragen die hierbij horen:
• Wat is er in iemands leven gebeurd dat ze zich zo voelen?
• Hoe heeft hun opvoeding en ervaringen hun gedrag gevormd?
Denk aan: "What happened in the life of this amazing person?"
3. Sociaal-cultureel perspectief
Dit perspectief kijkt naar de omgeving en maatschappelijke factoren die invloed hebben op gedrag.
Soms komt afwijkend gedrag niet vanuit de persoon zelf, maar door sociale of economische omstandigheden.
- Voorbeeld:
Iemand die in armoede leeft, heeft misschien meer stress en daardoor meer mentale klachten.
4
Hoorcollege 1 Wat is afwijkend gedrag & Probleemgedrag
Deel 1: Gedrag en afwijkend gedrag
Verschil psychiatrie en psychologie
• Psychiatrie is een medisch specialisme dat zich bezighoudt met psychische ziektebeelden, waarbij
hoofdzakelijk wordt gekeken naar lichamelijke processen. Ze mogen ook medicijnen voorschrijven.
• Psychologie bestudeert het gedrag en het innerlijk leven van mensen, met als doel meer kennis en
begrip te krijgen over mentale processen (zoals emoties, gedachten, behoeftes, motivatie). Ze zijn er
meer voor therapie/behandeling en mogen geen medicatie voorschrijven.
De Geschiedenis: stenen tijdperk
In het stenen tijdperk geloofden mensen dat psychische problemen veroorzaakt werden door kwade geesten
die zich in het hoofd van een persoon bevonden. Om deze geesten te laten ontsnappen, werd soms een
schedeldoorboring uitgevoerd. Dit proces heet trepanatie: er werd een gat in de schedel geboord om de
'geesten' vrij te laten.
Dit laat zien dat in vroegere tijden psychische problemen vooral vanuit een spiritueel of magisch perspectief
werden bekeken, in plaats van medisch of psychologisch.
De Geschiedenis: Griekse arts Hippocrates (460 v. chr – 370 v. chr)
Hippocrates wordt gezien als de grondlegger van de westerse geneeskunde. Hij was de eerste arts die zei dat
psychologische klachten een lichamelijke oorzaak kunnen hebben. In plaats van geesten of goddelijke straffen,
geloofde hij dat aandoeningen werden veroorzaakt door een onevenwicht in de lichaamssappen (humorale
theorie).
Zijn aanpak:
Hij pleitte voor gezonde voeding, lichaamsbeweging en een goede levensstijl als behandeling voor mentale
problemen.
Hij legde de basis voor de medische ethiek, en de Eed van Hippocrates werd een belangrijke beroepscode voor
artsen.
Dit sluit aan bij het hoorcollege omdat het laat zien hoe de kijk op psychische klachten veranderde van een
magische naar een biologische benadering.
De Geschiedenis: Middeleeuwen en dolhuizen
In de Middeleeuwen was er weinig begrip voor psychische aandoeningen en afwijkend gedrag. Er werd vaak
gedacht dat de oorzaak van psychisch probleemgedrag lichamelijk of zelfs supernatuurlijk was. Als iemand
psychologisch afweek, werd de oorzaak vaak gezocht in de baarmoeder. Men dacht dat er iets mis was met de
baarmoeder (bij vrouwen), wat hen tot "misbaksel" maakte of als een soort "halfgare" persoon werd
beschouwd. Het idee was dat de baarmoeder het probleem was als iemand psychische klachten had.
Levend verbranden als "heks"
In de middeleeuwen werden mensen die psychische aandoeningen vertoonden soms als heksen beschuldigd.
Dit leidde vaak tot zware straffen zoals levend verbranden, omdat men geloofde dat ze in contact stonden met
boze geesten of demonen. Zo werd psychisch afwijkend gedrag behandeld met geweld en bijgeloof.
Dolhuizen
1
,De dolhuizen waren instellingen waar mensen met psychische problemen werden geplaatst. Dit gebeurde niet
met de bedoeling om hen te helpen, maar eerder als een manier om hen af te zonderen. Ze werden vaak
vastgebonden aan muren en als vermaak voor rijke mensen gebruikt. Het was een periode waarin de
behandeling van mensen met psychische aandoeningen wreed en onwetenschappelijk was, en de focus lag op
isolatie en vernedering.
De Geschiedenis: Morele therapie
Morele therapie was een manier van behandelen in de 18e en 19e eeuw. In plaats van mensen met psychische
problemen streng te straffen of te isoleren, werden ze met respect behandeld. Ze kregen bijvoorbeeld rustige
bezigheden zoals tuinieren om hen te helpen ontspannen. Artsen gingen ook met hen praten om te begrijpen
wat er aan de hand was.
Deze therapie stopte rond 1850 omdat het te duur werd om te blijven doen. Het geld was niet genoeg om dit
soort zorg te blijven bieden, en andere behandelmethodes werden populairder.
Je kunt het vergelijken met jeugdhulp vandaag de dag, waar mensen ook zorg en begeleiding krijgen, maar
soms verandert de manier waarop dit gebeurt door geldgebrek.
De Geschiedenis: 1900 – nu: Het medisch model is leidend
Het medisch model is sinds het begin van de 20e eeuw het
belangrijkste model voor het begrijpen en behandelen van
psychische stoornissen. Dit model beschouwt psychische
stoornissen als ziekten van de hersenen, veroorzaakt door
biologische factoren zoals een disbalans in bepaalde stoffen in je
brein.
Kenmerken van het medisch model:
• Stoornissen worden gezien als een verzameling van
symptomen die samenkomen, zoals gediagnosticeerd
in bijvoorbeeld de DSM.
• Het medisch model richt zich vooral op de biologische oorzaken van stoornissen, zoals een tekort aan
bepaalde stoffen in je hersenen, bijvoorbeeld serotonine of dopamine.
Stoornissen worden op 5 verschillende dimensies bekeken:
1. Diagnose van de stoornis op basis van symptomen:
- Dit betekent dat artsen kijken naar de symptomen die iemand ervaart. Bijvoorbeeld, iemand die zich
somber voelt, zichzelf niet meer kan verzorgen, en moeite heeft om uit bed te komen, kan een
diagnose van depressie krijgen.
2. Verklaring van de symptomen:
- De symptomen worden vaak verklaard door biologische factoren. Bijvoorbeeld, een depressie kan het
gevolg zijn van een tekort aan neurotransmitters zoals serotonine in je hersenen.
3. Prognose (voorspelling van het beloop van de stoornis):
- Dit is een voorspelling over hoe de stoornis zich zal ontwikkelen. Bij een lichte depressie kun je
bijvoorbeeld verwachten dat iemand beter zal worden met of zonder behandeling. Voor ernstigere
gevallen is mogelijk medicatie nodig.
4. Behandeling van de stoornis:
- De behandeling richt zich vaak op medicatie, zoals antidepressiva, en soms psychotherapie. Het doel
is om de balans van neurotransmitters in je brein te herstellen en de symptomen te verlichten.
5. Preventie (het voorkomen van stoornissen):
- Het medisch model houdt zich ook bezig met preventie: bijvoorbeeld door risicofactoren te
verminderen of gezonde gewoontes te bevorderen.
2
,Kritiek op medisch model
Kritiek op het medisch model:
• Niet altijd een lichamelijke oorzaak
- Het medisch model kijkt vaak naar je lichaam, maar soms komt een depressie bijvoorbeeld door
trauma of moeilijke ervaringen in plaats van iets in je lichaam.
• Diagnoses zijn vaak subjectief
- De diagnose wordt gebaseerd op wat jij voelt, maar wat ik als ernstig ervaar, kan door iemand anders
als minder erg worden gezien. Dit maakt het lastig om te bepalen of je echt een stoornis hebt.
• Meer diagnoses zorgt voor stigma
- In de GGZ moeten psychologen vaak diagnoses stellen om betaald te krijgen. Dit kan ervoor zorgen dat
mensen onterecht gediagnosticeerd worden, en het kan leiden tot stigma en schaamte.
• Wat is normaal?
- Iedereen heeft wel eens een slechte dag of voelt zich somber. Het medisch model zegt snel dat je
abnormaal bent als je psychische klachten hebt, maar wat normaal is, verschilt van persoon tot
persoon.
Wat is een stoornis?
Een stoornis wordt vaak gezien als een afwijking van wat normaal wordt
gevonden, maar dit hangt af van verschillende factoren. Hier is een simpele
uitleg van de concepten:
1. Afwijking van het normale
Dit betekent dat het gedrag of de manier van denken van
iemand anders is dan wat gewoon wordt beschouwd in de samenleving. Wat als “normaal” wordt gezien, kan
verschillen afhankelijk van:
- De ontwikkelingsfase: Bijvoorbeeld, het gedrag van een jong kind kan anders zijn dan dat van een
volwassene.
- De context of cultuur: Wat normaal is in de ene cultuur, kan vreemd of ongebruikelijk zijn in een
andere cultuur.
2. Ervaring van last
Een stoornis wordt pas als zodanig beschouwd als de persoon zelf of hun omgeving er last van heeft. Als
iemand zich bijvoorbeeld heel angstig voelt of problemen heeft in het dagelijks leven (zoals op school of in
relaties), kan dat wijzen op een stoornis.
3. Diagnose stellen (DSM-5)
De DSM-5 is een boek dat psychologen en psychiaters gebruiken om stoornissen te diagnosticeren. Het geeft de
symptomen van verschillende stoornissen en wanneer een diagnose kan worden gesteld.
- Als iemand 9 symptomen heeft die 6 maanden aanhouden, kan de diagnose worden gesteld.
4. Casus
Stel, iemand vertoont gedragsproblemen. Dit kan een stoornis zijn, maar het is belangrijk om verder te kijken:
Wat is er achter dit gedrag? Misschien is er stress, angst, of een ander probleem dat invloed heeft.
5. Als pedagoog
Als je als pedagoog kijkt naar een kind of persoon, moet je niet alleen naar hun gedrag kijken, maar ook naar
andere dingen die er kunnen spelen:
3
, - Zijn er biologische invloeden (bijvoorbeeld een lichamelijk probleem)?
- Heeft het te maken met stress of problemen op school?
- Zijn er andere omgevingsfactoren die invloed hebben?
6. Sjamaan
In sommige culturen wordt gedrag gezien als iets wat normaal kan zijn binnen die cultuur. Hier zou een
sjamaan kunnen kijken of het gedrag typisch is voor die cultuur, wat in andere culturen misschien niet het geval
zou zijn.
Kortom, een stoornis is een afwijking van wat normaal wordt gevonden, maar het hangt af van de cultuur,
context, en de gevolgen voor de persoon en hun omgeving. Het stellen van een diagnose gebeurt pas als de
symptomen lang genoeg aanhouden en veel invloed hebben op het leven van de persoon.
Perspectieven
De drie perspectieven op gedrag
Wanneer iemand afwijkend gedrag vertoont, kunnen we dit vanuit verschillende perspectieven bekijken. Dit
helpt om te begrijpen waar het gedrag vandaan komt en wat de mogelijke oorzaken zijn. Er zijn drie
belangrijke perspectieven:
1. Biologisch perspectief
Dit kijkt naar het lichaam en de hersenen als oorzaak van gedrag.
Soms is er een lichamelijke afwijking, zoals een hersenafwijking of een tekort aan bepaalde stofjes (zoals
dopamine of serotonine).
In het medisch model wordt gedacht dat een stoornis kan komen door iets wat niet goed werkt in het lichaam.
Medicatie kan soms een oplossing zijn.
Voorbeeld:
Iemand met een depressie heeft misschien te weinig serotonine in de hersenen.
ADHD kan te maken hebben met verschillen in hersenactiviteit.
2. Psychologisch perspectief
Hier wordt gekeken naar de psyche en het verleden van een persoon.
Wat heeft iemand meegemaakt? Welke ervaringen of trauma’s kunnen dit gedrag verklaren?
- Voorbeeld:
Iemand die als kind veel afwijzing heeft meegemaakt, kan als volwassene moeite hebben met
vertrouwen in relaties.
Een persoon met angstklachten kan dit hebben ontwikkeld door een traumatische ervaring uit het
verleden.
Vragen die hierbij horen:
• Wat is er in iemands leven gebeurd dat ze zich zo voelen?
• Hoe heeft hun opvoeding en ervaringen hun gedrag gevormd?
Denk aan: "What happened in the life of this amazing person?"
3. Sociaal-cultureel perspectief
Dit perspectief kijkt naar de omgeving en maatschappelijke factoren die invloed hebben op gedrag.
Soms komt afwijkend gedrag niet vanuit de persoon zelf, maar door sociale of economische omstandigheden.
- Voorbeeld:
Iemand die in armoede leeft, heeft misschien meer stress en daardoor meer mentale klachten.
4
