PROLOOG: HET GOEDE DOEN
MORAAL EN ETHIEK
Normatieve ethiek = discipline in ethiek die zich bezighoudt met het normatieve
het geheel van waarden en normen die richting geven aan ons handelen en zin geven aan wat we
denken en doen
Moraa
l o leidt je dagdagelijks, intuïtief, vanuit buik/hart, je vraagt je niet af ‘is dit goed/slecht’
o We doen als mens voortdurend waarderende of normatieve uitspraken
Wanneer we geconfronteerd worden met tegenstrijdige gedragsvoorschriften of met conflicterende opvattingen
over het goede ons doen en laten te bevragen of om onze waardeoordelen te rechtvaardigen, het kritisch
benaderen van morele standpunten en keuzes
Ethiek o Als het buikgevoel wringt/botst, je weet niet wat je moet doen
o Altijd in relatie met een ander (verwisselbaarheid): als je de beslissing neemt, moet je ervan uitgaan dat
anderen in mijn plaats hetzelfde zouden doen
De verwisselbaarheidsgedachte
= principe van gelijkheid:
• Bij het innemen van een standpunt kent men de eigen belangen niet meer gewicht toe dan de belangen van
een ander
• De eigen rol in een moreel standpunt moet verwisselbaar zijn met de rol van anderen
• Geeft een antwoord op de vraag naar ethische aanvaardbaarheid van een handeling
een oordeel is pas moreel of ethisch als het een handelen uit eigenbelang en egoïsme overstijgt
DE RECHTVAARDIGHEIDSTHEORIEËN
Binnen de normatieve ethiek worden drie grote ethisch stromingen onderscheid die elk een eigen antwoord geven
op hoe onze morele standpunten ethisch kunnen gelimiteerd of aanvaard worden
Consequentialisme, deontologie, teleologische of deugdenethiek
Consequentialisme Deontologie
Evalueert een handeling op basis van de toestand die Plichtenleer/beginselethiek:
die handeling veroorzaakt het zegt hoe we behoren te handelen
Evalueert zoals conseuentialisme, maar kijkt bovenal
naar de achterliggende betekenis (i.p.v. gevolgen)
Een handeling is goed als deze Een handeling is goed als deze
de beste mogelijke gevolgen (consequenties) oplevert vertrekt vanuit de juiste intentie (principe)
1
, – of de minst schadelijke
• Kijkt niet naar de gevolgen
• Afwegen wat het minst schade oplevert • Goede wordt gevormd omdat het er is (gebaseerd op
wetten, regels en principes/beginsel)
• Goede wordt gevormd in relatie met anderen
• Niet het best mogelijke gevolg voor mezelf, maar
gevolgen die in het belang zijn voor iedereen
handeling wordt losgekoppelt van de persoon die de
handeling stelt en maakt het ethisch standpunt
onpersoonlijk
Een verhaal van ‘worden’ en ‘zijn’
In normatieve ethiek een tweestrijd tussen conesequentialistisch en deontologisch perspectief
discussie van ‘worden’ of ‘zijn’
Consequentialisme Deontologie
Zijn:
Worden:
Deontologisch handelen is juist handelen volgens
Het goede krijgt vorm in relatie tot elkaar – wat goed is,
universaliseerbare principes, waaraan we ons houden –
ligt niet van tevoren vast, maar wordt door ons allemaal
het is de taal van de wet en die van het hebben van
bepaald
onvervreemdbare (mensen)rechten)
Een ingenieur die het goede opbouwt en handelt vanuit de De rechter hanteert de regel ‘het recht moet zijn loop kennen,
regel ‘het welzijn van het volk moet de hoogste wet zijn’ al stort de hemel in’
Er kan niet getornd worden aan de waarde
Een belofte breken kan, zij het alleen als dat meer voordeel
‘betrouwbaarheid’ of de regel dat we een gedane belofte
oplevert
nakomen
Doet het recht aan onze menselijke morele intuïtie
door geen rekening te houden met d gevolgen, blijft een
handeling, gestoeld op positieve intenties, sowieso een
goede handeling, zelfs als de gevolgen dat niet zijn
Het goede of het juiste doen?
Een ander verschilpunt is de klemtoon die beide theorieën leggen op ofwel het goede, ofwel het juiste
2
, Consequentialisme Deontologie
Prioriteit van het goede ten nadele van het juiste (‘priority of Prioriteit van het juiste ten nadele van het goede
the good over the right’) (‘priority of the right over the good)
willen meer ‘goed’ realiseren klemtoon op juiste regels
Het goede = een moreel positief doel dat we bereiken door ons handelen
Het juiste = een geheel van regels of morele normen die onze zoektocht naar het goede mogelijk maken of
net binnen de perken houden
hedendaags moraliseren: ethische reflectie en competentie, via dialoog en oefening, zodat een normatieve of
beroepsethische positie een van de instrumenten wordt in het arsenaal van sociaal-agogische professional
Teleologische of deugdenethiek
Handelend persoon staat centraal
<> Consequentialisme en deontologie kijken naar de handeling op zich, staat los van wie er handelt
• het ‘goede’ bestaat uit de verwezenlijking van een aantal ‘goede’ individuen
• Handeling is goed als deze bijdraagt aan (de vorming van) een goed persoon – handelen naar best vermogen
(het midden vinden tussen twee goede zaken)
• het gaat over individuen die door middel van zelfbeheersing, creativiteit en andere deugden boven zichzelf
en boven de middelmatigheid die de mensheid kenmerkt, proberen uit te stijgen
(vb. Aristioteles: ‘grootse persoon’ – Nietzches: übermensch)
• Belang van praktische wijsheid (leerproces): voortdurend aan het leren wat een goede handeling is
Synthese van voorgaande stelsels: gericht op een betere wereld (consequentialisme) en deugden als ‘juiste’
kwaliteiten - kijkt zowel naar principes als gevolgen achter handeling, maar kijkt vooral naar bijdrage als persoon
• Focus op ‘telos’, waarbij het doel of de richting van ons handelen bedoeld wordt
consequentialisme: doel is zo veel mogelijk ‘goed’ in de wereld
• Nemen de gesitueerdheid van de mens en concreetheid van consequentialisme mee: elk individu bevindt
zich in een unieke, particuliere situatie met eigen belangen, drijfveren, angsten en hoop
• Erkenning van de beperktheid van de mens streven naar het goede, het beste mogelijke te doen
• Er worden een aantal fundamentele waarden of principes onderscheiden de we als samenleving nastreven
waarbij deugden ruwweg ‘juiste’ kwaliteiten zijn die het ‘goede’ mogelijk maken (= deontologie)
• Het kantiaanse ideaal is onhaalbaar voor mensen (= consequentialisme) door onze beperktheid kunnen
we onmogelijk alle waarden integreren in ons handelen en voortdurend ‘juist handelen’
• Zoeken naar gulden middenweg om conflicterende waarden alsnog zo veel mogelijk te realiseren
3
, • ‘Goed handelen’ ligt niet besloten in handelen op zich, maar wel in de handelende persoon die een morele
grondhouding heeft die zich vertaal tin de wil om te leren, durf om te twijfelen, om te wikken en wegen en
om kritisch te kijken naar het handelen
• Persoonlijke ontwikkeling geldt als fundament en moraliteit kan enkel blijken uit het doen
• Inspiratie voor zorgethiek: feministische kritiek op dominant deontologisch perspectief (Zorg als basisrecht –
principe, maar particulier en relationeel bekijken-
Deontologie
(intersubjectief: regels met meerdere mensen overeen gekomen)
• FOCUS op omgaan met
vertrouwelijke gegevens
• Wet- en regelgeving rond privacy,
discretie, beroepsgeheim,
dossiervorming, … Consequentialisme
• Letter van de wet én de geest van (objectief niveau)
de wet
• Loyaliteitsconflicten: zwijgen vs.
moeten spreken
Deugdenethiek
(subjectief: persoonlijk, wie wil ik zijn in een ethisch probleem,
draagt het bij als mezelf als beter persoon?)
PRIVACY
= omvattend, voor iedereen geldig, mensenrecht, fundamentele vrijheid, grondrecht
4
