inhoudstafel: kwaliteit van leven bij mensen met een psychische kwetsbaarheid
HOOFDSTUK 1 - Een helikopterblik op onze geestelijke
gezondheidszorg
1. De geschiedenis van de psychiatrie: een kort overzicht
2. De psychiatrie vandaag
1.2.2 Ervaringsdeskundige
1.2.7 Enkele definities
1.2.8 DSM of ICD?
1.2.9 Bio-psycho-sociale benadering
1.2.10 Wanneer heeft iemand een geestelijk gezondheidsprobleem?
1.2.11 Wat is 'normaal' in de psychiatrie?
1.2.13 Psychiatrische aandoening
1.2..16 Onrustwekkende toename van psychische problemen
1.3 Een aantal markante vaststellingen op het vlak van geestelijke
gezondheidszorg
1.3.1 Overconsumptie van antidepressiva
1.3.2 Zelfdodingen
1.3.3 Kinderen en jongeren
HOOFDSTUK 2 -Diagnose en behandeling
2.1 Psychiatrie en psychiatrische ziekten
2.1.2 Wat is een psychiatrische ziekte?
2.1.3 Kan een psychiatrische ziekte dan conceptueel zomaar gelijkgesteld worden met een
lichamelijke ziekte?
2.2 Diagnose in de psychiatrie: het psychiatrisch onderzoek
2.2.1 Hoe verloopt een diagnostisch gesprek (anamnese)?
2.2.2 Het nagaan van de psychiatrische voorgeschiedenis en de familieanamnese
,2.2.3 Het navragen van lichamelijke klachten en het lichamelijk onderzoek
2.2.4 De sociale anamnese
2.2.5 De biografische anamnese
2.2.6 De heteroanamnese
2.2.7 Aanvullende onderzoeken
2.3 Diagnose en classificatie
2.4 Het voorkomen van psychiatrische ziekten (epidemiologie)
2.5 Oorzaken en ontstaan van psychiatrische ziekten (etiopathogenese)
2.5.1 Biologische factoren
2.5.2 Psychologische factoren
2.6 Gevolgen van psychiatrische stoornissen
2.7 Behandeling en preventie
HOOFDSTUK5- De patiënt met een psychiatrische aandoening
versus de samenleving
5.1 Vermaatschappelijking
5.2 Omgekeerde vermaatschappelijking
5.3 Stigma
5.5 Maatschappelijke kost
5.7 Commercialisering
5.8 Werken en wonen
5.10 Euthanasie en hulp bij zelfdoding
5.12 Omgaan met een psychiatrische aandoening
HOOFDSTUK 6 - Ziektebeelden
A. Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
B. Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen
C. Bipolaire-stemmingsstoornissen
, D. Depressieve-stemmingsstoornissen
E. Angststoornissen
F. Dwang- en verwante stoornissen
G. Psycho Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen
H. Stoornissen met lichamelijke symptomen
I. Eetstoornissen
J. Seksuele disfuncties en genderdysforie
K. Drangstoornissen: impulsbeheersingsstoornissen en parafilieën
L. Stoornissen in het gebruik van middelen en verslaving
M. Neurocognitieve stoornissen: delirium en dementie
N. Persoonlijkheidsstoornissen
Hoofdstuk 1 : een helikopterblik op onze geestelijke gezondheidszorg
leerdoelen
● Je kent de grote periodes in de geschiedenis van de psychiatrie met de
meest typerende elementen in beeldvorming en behandeling
● Je weet wat Pinel en Guislain betekend hebben in de geschiedenis van de
psychiatrie
● Je kunt het nieuwe paradigma in de geestelijke gezondheidszorg beschrijven
● Je kent het onderscheid tussen herstel en genezing
● Je kunt de waarde van ervaringsdeskundigheid in de zorg benoemen. Je ziet
hoe verschillende perspectieven complementair kunnen zijn
● Je kunt de begrippen ‘geestelijke gezondheid’, ‘psychiatrie’, ‘psychische
kwetsbaarheid’ definiëren en er kritisch over reflecteren
● Je herkent verschillende perspectieven in het kijken naar psychische
kwetsbaarheid
● Je weet dat de DSM en de ICD classificatiesystemen zijn. Je hebt een
kritische kijk op het gebruik ervan, je ziet zowel voorals nadelen
● Je kunt uitleggen wat bedoeld wordt met de biopsychosociale benadering
● Je denkt na over de grens tussen wat als ‘normaal’ of ‘pathologisch’ bekeken
wordt
● Je bespreekt kritisch de voorwaarden om te spreken van een ‘pathologie’.
● Je bestudeert kritisch een aantal markante vaststellingen rond
overconsumptie van psychofarmaca, rond zelfdoding en rond geestelijke
gezondheid van kinderen en jongeren
,1.1 De geschiedenis van de psychiatrie
de 6 periodes van geeste zieken
periode nummer 1: de prehistorie
= de oorzaak van ziektes lag bij geesten die men had beledigd
→ pogingen door ziekte genezen (afwijkend gedrag) door schedelboringen die de
boze geesten uit de gekwelde lichamen doen verdwijnen
periode nummer 2: hippocrates
= de oorzaak van ziektes lag aan een onjuiste mengeling van de vier lichaamssappen
- bloed
- slijm
- gele gal
- zwarte gal
⇒ oplossing hippocrates = warme en koude baden, rust en dieet
vervolg op visie → visie van Galenus van Pergamon
- bloed ⇒ sanguinisch type
- slijm ⇒ flegmatisch type
- gele gal ⇒ cholerisch type
- zwarte gal ⇒ melancholisch type
verloop van geschiedenis psychiatrie
300-1600 ⇒ het waren kleinere dorpen dus mensen met stoornissen werden
sneller aanvaard, maar later gaan mensen trekken naar grote steden
, → gevolg: mensen hebben weinig tolerantie voor mensen met een
psychische kwetsbaarheid
⇒ (worden beschouwd als bezeten of stoorders van de openbare
orde)
- de psychische kwetsbare worden zotten genoemd
- de kerkvader voet treurigheid toe als achtste slechte gedachte
genezing = kei - of steensnijdingen, de horzel (insect) in het oor
de eed van hippocrates = verplicht zijn om iedereen te helpen in nood
periode 3: gekkenhuizen en gestichten
→ aantal kloosters stonden in voor de opname en verzorging van (geestelijke
ziekten)
→ MAAR heksenprocessen leidden tot de vervolging van geesteszieken
einde 16de eeuw = krankzinnigen worden voor het eerst vanuit juridische standpunt
aansprakelijk en toerekingsvatbaar
1600-1800 mensen werden in “dolhuizen” geplaatst, handelingen zijn primitief (bv.
aderlating)
- er werd met rotte vruchten naar de psychiatrische patiënten gegooid
- lagen aan kettingen
- geen gezonde voeding
⇒ krankzinnigen droegen volgens de bevolking zelf de schuld van hun ziekte
periode 4: Pinel en Guislain
= de industriële revolutie had een belangrijk effect op geestelijke zieken
→ ze werden beschouwd als lichamelijk zieke personen met recht op
specifieke medische verzorging
Pinel (= eerste die geestelijke wou en kon helpen)
- maakte een eind aan bepaalde technieken (purgeren, blaartrekkend en aderlating)
- ontwikkelde ideeën over de aard en behandeling van psychiatrische aandoeningen
- contact met patiënt staat centraal
Guislain
- baseerde zijn therapie op Pinel
- ijverde voor een humane behandeling van de patiënten en bouwde het eerste
gesticht volgens moderne concepten
,periode 5: psychogenocide
1ste helft van de 20ste eeuw
→ schoktherapie en werken met malaria (= zo kregen mensen koorts en
dat doodde de slechte bacteriën en genezen ze)
→ verschillende theorieën worden getest op dieren
1950-2010 ⇒ er wordt meer gebruik gemaakt van medicatie
→ er wordt ook geëxperimenteerd met medicamenten
→ enorm grote psychiatrische instellingen
→ doordat er meer medicijnen worden ontwikkeld is er minder nood aan
psychiatrische instellingen
→ antipsychiatrie = ontstaan omdat medicijnen vaak te veel of niet correct
gebruik worden binnen een psychiatrie → een beweging in de jaren 60 (zij
vonden ook dat de staat mensen opsloot in de instellingen )
→ het aantal mensen die kunnen worden opgenomen in een instelling is
door de beweging van de antipsychiatrie gereduceerd
periode 6
= vernieuwingen binnen de geneesmiddelen
1.2 De psychiatrie vandaag
● behandelingen, verzorgen, begeleiding krijgt een ruimere invulling
→ veel verandering en aanpassingen gemaakt
● van residentieel naar ambulant, van aanbod- naar vraaggestuurde zorg
→ kijken naar wat de patiënt nodig heeft en niets verplichten en of
opleggen (vroeger was het altijd met een heel strikt programma)
● meer participatie van patiënten en hun netwerk
● naar een herstelgerichte benadering
→ herstel is niet gelijk aan genezing
→ herstel kan gestimuleerd worden binnen bepaalde factoren
- klinisch
- sociaal
- persoonlijk
Ervaringsdeskundigen
ervaringsdeskundige in de geestelijke gezondheidszorg zijn mensen die zelf psychisch
ziek geweest zijn en het vaak ook nog zijn of in elk geval kwetsbaar blijven en die hun
ervaringsdeskundigheid via vorming en bijscholing ontwikkeling tot een zinvolle bijdrage in
de zorg voor anderen
→ beroepsmatig
→ vrijwilliger
● partners in de zorg
● essentieel component in een meer herstelgerichte zorg
, → succesverhalen, horen hoe anderen herstelden, geven moed en
hoop om een behandeling te volgen en door te zetten
● complementair met professionele zorgverleners
1.2.7. enkele definities
geestelijke gezondheid
- het niet meer kunnen functioneren
- het dagdagelijks leven wordt beïnvloed
- je kan het niet in de hand houden
- aantasting op het vlak van emoties
- psychisch lijden
- over een lange periode
psychiatrie
- de medische insteek
- je kan enkel een psychiater worden als je geneeskunde gestudeerd hebt
psycholoog
- aan universiteit studeren
psychopathologie
- het leer van ziektebeeld
- onderdeel van psychiatrie
- ziekteleer
1.2.9 DSM of ICD
⇒ de twee algemeen aanvaarde classificatiesystemen
DSM-5
- diagnostic statistical manual of mental disorders
- wordt enkel gebruikt in de psychiatrie
ICD-11
- international classification of disorders
- kan ook gebruikt worden in de psychiatrie, maar is niet zo uitgebreid
1.2.9. Biopsychosociale benadering
Holistische benadering
biologische, psychologische en sociale componenten beïnvloeden mentaal welbevinden
→ andere term voor de biopsychosociale benadering
⇒ de psychiatrie mag de neurowetenschap niet zomaar loslaten, de kennis van
de neurobiologie en van de genetica zullen een belangrijk rol spelen
,⇒ naast de psychische en lichamelijke gezondheid spelen ook andere domeinen zoals
relaties, sociaal netwerk, wonen, werk, vrije tijd, zingeving,....
Liaisonpsychiatrie
raakvlak tussen algemene geneeskunden en psychiatrie
1.2.13 Psychiatrische aandoening
4 voorwaarden:
1. afwijkend gedrag vertonen
2. lijden, ongemak of een beperking veroorzaken
3. het functioneren op het vlak van relaties, arbeid, ontspanning en liefde wordt negatief
beïnvloed
4. als er bij de vorige 3 voorwaarden een duurzaam karakter vertoont
→ het is een persoonlijke beleving en moet je die dus ook centraal kunnen stellen
en ietv eralemenen
⇒ de sociologische, culturele en maatschappelijke context bepalen vel
Een aantal markante vastellingen
● 1 op de 10 belgen, sommige bronnen spreken zelfs van een op de acht, grijpt naar
antidepressiva (ook andere psychofarmaca)
● ons land behoort ook wat zelfdoding betreft tot de trieste groep koplopers binnen de
europese unie
○ Signaalherkenning en bespreekbaar maken !
● we mogen ervan uitgaan dat ongeveer een derde van de kinderen en jongeren die
opgroeien met een ouder met een psychiatrische aandoening, zelf geen
psychiatrische aandoen zal ontwikkelen, een derde zal psychiatrische problemen
ervaren van voorbijgaande aard en een derde zal op een latere leeftijd kampen met
een langdurige psychiatrische aandoening
H2: DIAGNOSE EN BEHANDELING
Lesdoelen
● Je kunt de begrippen psychische kwetsbaarheid – psychiatrische ziekte –
psychiatrie toelichten en gebruiken
● Je kent de psychische functies die onderscheiden worden en je kunt deze
concreet linken aan een anamnese gesprek.
● Je kent het verloop van een diagnostisch gesprek en de verdere anamnese
en onderzoeksmogelijkheden.
, ● Je kijkt kritisch en vanuit een mensgerichte benadering naar diagnostiek en
labeling. Je kunt je visie daarover onderbouwen.
● Je weet het biopsychosociaal model uit te leggen en in te vullen als het gaat
over etiologie en behandeling
● Je kent het belang van een grondige anamnese en weet welke onderdelen
daarin belangrijk zijn
2.1 Psychische kwetsbaarheid - psychiatrische ziekten
psychiatrie
de medische discipline gericht op de diagnose en behandeling van psychiatrische ziekten.
Ze is in eerste instantie patiëntenzorg, dus praktijkgericht, maar omvat uiteraard ook het
wetenschapsgebied en die studie van deze ziekten, naast het onderwijs en de opleiding
van professionals werkzaam in dit vakgebied
⇒ het wetenschapsgebied en de studie van de theoretische grondslagen van
het vak worden ook wel eens aangeduid met de term 'psychopathologie"
2.1.2 Wat is een psychiatrische ziekte?
→ het bestaan van psychiatrische ziekte wordt tot op de dag van vandaag nog
betwijfeld
- ziekten zijn theoretisch (koorts = verkoudheid)
- klachten zoals somberheid, gevoelens van schuld, … zijn dus ook symptomen
⇒ geheel van symptomen wordt een syndroom genoemd (bv. depressief syndroom)
psychiatrisch syndroom
een samenhangend geheel van symptomen die meestal psychisch van aard zijn (bv.
angst, somberheid, impulsiviteit, agressiviteit, contactarmoede, hallucinaties,...) Deze
symptomen kunnen worden opgevat als ontregelingen van de “normale” psychische
functies, zoals lichamelijke symptomen als ontregeling van lichamelijke functies (bv.
ademhaling, bloedsomloop, spijsvertering en voortplanting)
psychische functies
● cognitieve ⇒ het denken
→ Zoals het bewustzijn, aandacht en oriëntatie, intellectuele functies,
geheugen, waarneming, denk,...
● affectieve ⇒ het voelen
→ stemming en affect
● conatieve⇒ het willen/ handelen
→ bv. psychomotoriek, motivatie en gedrag
psychiatrische ziekte
een ziekte met psychische (een stoornis van de psychische functies) dan wel lichamelijke
, symptomen en/of door psychische oorzaken
→ kunnen ook later lichamelijke oorzaken ontwikkelen
→ psychiatrische diagnoses worden gesteld binnen een medische context met
behulp van de beschikbare psychopathologische kennis en met het oog op
behandeling
2.1.3 Kan eenworden
gelijkgesteld psychiatrische
met een ziekte dan conceptueel
lichamelijke ziekte? zomaar
het biopsychosociaal model
“niet de patiënt, maar zijn omgeving of maatschappij waren ziekmakend”
verklaring van gedragsstoornissen =
● biologisch (bv. hersenstoornissen, krampen, zweten door stress)
● psychologisch (bv. verdriet, omgaan met trauma,..)
● sociaal (bv. groepsdruk, prestatiedruk bij ouders,...)
⇒ gedrag en hersenen zijn cognitieve en affectieve neurowetenschappen
→ onderlinge relaties tussen de drie dimensies spelen een rol
→ binnen de psychiatrie vertrekt men vanuit de mens als persoon in zijn
relationele context
→ op elk niveau kunnen normale processen en functies ontregeld worden
en aanleiding geven tot symptomen
