Visuele Cultuur : Kunst in
Historische Context
College 1
Overzicht van de Europese beeldcultuur (het westen, Europa)
Hoe is de relatie mens – beeld veranderd
Kanoniek/ canon < een standaard pakket die essentieel zijn
Beeld heeft taal van “tafel geveegd”
Focus op stijl, themas, medium (schilderkunst), interpretatie, kunstenaar,
marktwaarde, techniek, …
0. Inleiding : Van zwart vierkant tot caleidoscoop (vanuit verschillende invalshoeken)
1. Het product Kunst
Kazimir Malevitsj. Zwart vierkant, 1915. State Tretyakov Gallery, Moskou.
Zwart vierkant op wit viekant, eenvoudig, simpel, slecht bewaard gebleven
Revolutionair op het moment dat het gemaakt is
Iconisch werk, dat belang in zich gaat dragen
Een canoniek werk, sleutelwerk
Sixtijnse Kapel, begin 16de eeuw
Hoogtepunt van de Florentijnse kunst
Summum van iets compleet anders ( Zwart vierkant) = mimetische kunst <
mimesis (boek) : zuiver nabootsen van de werkelijkheid, natuur, mens
Fotografie zal de mimesis in vraag stellen in de 19de eeuw (kantelmoment)
Peter Paul Rubens. Aantekening in het album amicorum van Filips van Valckenisse.
Pentekening. Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, II.1688, fol. 127v. Opschrift: ‘Medio
Deus omnia campo’.
Rembrandt. Zelfportret, ca. 1665–69. Kenwood House, Londen.
Robert Rauschenberg. Erased de Kooning Drawing, 1953. San Francisco Museum of Modern
Art.
Schrijven over perfecte schilders en ambachtsmannen
Giorgio Vasari schrijft over zie de beste ambachtsmannen die er waren
Giotto tekent een perfecte cirkel met de vrije hand
Vervolgens heb je andere ambachtmannen (Rubens) die ook toont die zijn ambacht
perfect uitoefenen en voegt een punt en tekst toe (intellectueel)
Rembrandt bouwt verder met werk van zichzelf en twee perfect cirkels (neemt
letterlijk positie in) (beter doen dan je “vader”)
Rauschenberg wil ook positie innemen door iets anders te doen (uitgommen van de
potloodtekening voorstellen als nieuw werk) = lef hebben en dat onderscheid goede
kunstenaars, radicaal innoveren
Avant-garde kunst : de mensen die aan het begin van het front gaan strijden, degene die
durfden positie innemen in de heden kunst van die tijd
- Ofwel val je onmiddellijk
, - Ofwel krijg je een heldenstatus
Werken van Kazimir Malevitsj in De laatste futuristische tentoonstelling ‘0.10’, Petersburg,
1915. State Russian Museum, Sint-Petersburg.
Willem van Haecht. De kunstkamer van Cornelis van der Geest, 1628 (detail; zie 1.95).
Rubenshuis, Antwerpen.
Kunst als product
Men wil kunst in de markt leggen, het presenteren, naar buiten komen met als doel
je positie als kunstenaar te consolideren
Kunst und wunderenkammeren
Er vindt discussie plaats
Culturele elite, niet democartisch
Salvador Mundi, Leonardo Da Vinci (+-1500)
Werd verkocht in 2005
Experten aangeschreven door een handelaar
Aangepast door restaurateurs waarom vervolgens het meer en meer mensen bleken
overtuigd te zijn dat het is van LDV maar het is niet zeker
Waarden kunnen opgepompt worden na de dood van kunstenaars
Rafael. De kindermoord, ca. 1510–14. Tekening. The British Museum, Londen.
Marcantonio Raimondi naar Rafael. De kindermoord, ca. 1510–14. Gravure. The
Metropolitan Museum of Art, New York.
Kunstenaars zijn vaak ondernemers
Twee mensen die samen werken (Rafael + Raimondi)
Beiden springen op de prentkunst (15de eeuw)
Rafael maakt een ontwerp van een prent en Raimondi drukt die in veelvoud op een
koperplaat
= verspreiden in veelvoud + veel goedkoper + veel meer mensen bereiken
Il disegno
Adriaen Van der Werff. De Heilige Familie, 1702. Alte Pinakothek, München.
Prijs die aan een werk wordt gegeven
Economisch nadenken – dankzij zijn archief (boek bijhouden met prijzen)
Tellen hoeveel dagen hij heeft gewerkt aan een werk (manuren + productie)
Valore di fatica = de waarde van het produceren
Hij vindt als kunstenaar dat zijn werk zoveel waarde heeft, geeft er een extra waarde
aan, de meester, de genie, …
Art by Telephone. Tentoonstelling in het Museum of Contemporary Art, Chicago, november–
december 1969.
Geen “hand van de meester” meer gebruiken – bedenken in het hoofd maar
uitvoering denken ze niet meer over na
Het concept ‘idee is belangrijker dan de uitvoering’
Assistenten voeren die ideeën uit
Kunst gedicteerd via de telefoon
,2. Het idee Kunst
= het in de markt zetten van iets
Naar Polycletus. Doryphoros (Speerdrager) (5e eeuw v.C.). Romeinse marmeren kopie.
Archeologisch Museum, Thessaloniki.
Schrijft een boekje waarin hij het heeft over de ideale proporties van de mens
Werk onthouden (was op examen vorig jaar)
Kazimir Malevitsj, ‘ Van kubisme en futurisme naar suprematisme’, Moskou 1916
Maakt boekje over kubisme
Uitleg bij zijn werk, onderdeel van het legitimeren van kunst
Roger de Piles. Balance des peintres, in Cours de peinture par principes (1708).
Analyse van wie nu eigenlijk de beste kunstenaar is
Mensen vergelijken
Grafisch visulaliseren (kolommen en rijen) en punten geven op de werken
Balans opmaken Rubens wordt de belangrijkste
Dispuut over iconen met de keizer, in de Skylitzeskroniek, Byzantijns, 12e eeuw. Biblioteca
Nacional de España, Madrid, Ms. Graecus Vitr. 26–2.
Spreken over beeld
Beeld als onderdeel van politiek en theologisch debat
Discuteren over plaats van kunst
De 10 geboden < Bijbel
Beelddebatten : de kern dragen van iconoclasme (kapot malen van
iconenen/beelden)
o Vb IS en Taliban hebben beelden vernield
Édouard Manet. Émile Zola, 1868. Musée d’Orsay, Parijs.
Meer en meer moest geschreven worden (handleiding nodig hebben)
Tweede helft van de 19de eeuw
Antisimitisme
Éduard Manet : als soort van dank
Een wisselwerking tussen mensen die taalmachtig en mensen die beeldmachtig zijn
Elkaar versterken
3. Kunst(en) en wetenschap
Leonardo da Vinci. Anatomische studies, ca. 1511 (detail van 3.29). Pentekening. Royal
Collection Trust,
Kazimir Malevitsj. Suprematisme, 1915. Stedelijk Museum, Amsterdam.
Samensmelten van kunst en wetenschap
Verder kijken dan penseel op doek
Inspireren door andere disiplines (alphawetenschappen, betawetenschappen)
LDV eerste helft 16de eeuw (renaissance)
o anatomie (menselijk lichaam)
, o Juiste proporties, juiste plaatsen, expressie gezicht
KM eerste helft 20ste eeuw
o Taal en geometrische vormen?? (boek)
o Mentaal vertalen in wetenschap
o Suprematisme (verder gaan dan de werkelijkheid)
Beiden passen een ander wetenschap toe
Gebruiken van wetschappelijke inzichten
Cinzia Di Dio, Emiliano Macaluso en Giacomo Rizzolatti, ‘The Golden Beauty: Brain Response
to Classical and Renaissance Sculptures’.
Leonardo da Vinci. Vitruviusman: Studie van menselijke verhoudingen, ca. 1490.
Pentekening. Gallerie dell’Accademia, Venetië, Gabinetto dei Disegni e delle Stampe.
Het beeld van de ultieme schoonheid te benadrukken
Vetruvius = Romeins architect
De ideale verhouding ook bij LDV met vetruviusman
De aspectibus of Perspectiva van Abū ˛Alī al-Hasan ibn al-Haytham, beter bekend
onder zijn gelatiniseerde naam Alhazen (965–ca. 1040).
Enige omweg naar de Arabische wereld
Inzichten die geoptimaliseerd zijn geweest
Kennis die er was verder optimaliseren
Verdiepen in de optica (studie van het licht)
Anthonis Mor. Zelfportret met Grieks gedicht, 1558. Gallerie degli Uffizi, Florence.
Ut Pictura Poesis
Kijken naar taal, humane wetenschappen, naar elkaar
Vanuit de poesie het beeld : de poezie die zaken via taal gaat verbeelden
Een retorische oefening
Uitdaging van ut pictura poesis aangaan
Dicipline taal en beeld = de goede kunstenaar (zichzelf uitdagen)
Daan Roosegaarde. Van Gogh-Roosegaardefietspad, 2014.
4. Kunst, Macht en Geloof
Eugène Delacroix. La Liberté guidant le peuple, 1830 (detail; zie 4.96). Musée du Louvre,
Parijs.
El Lissitzky. ‘Versla de witten met de rode wig’, 1919–20. Lithografie.
Verbonden met systemen (religieuze, politieke, …)
Macht !!! propaganda
Kunst is niet onschuldig
“de vrijheid die het volk zal leiden” < vrijheid is het grootste goed
Poster door constructivist (jaren 20 tot doel kunst in te zetten om russische staat op
te bouwen, constructuren) , avant garde