HOOFDSTUK 1 – EEN HELIKOPTERBLIK OP
ONZE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG
DE GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHIATRIE: EEN KORT OVERZICHT
Krankzinnig – bezeten – zot
Geestesziek – gevaarlijk
Ziek
Prehistorie:
• Oorzaak ziektes bij (boze) geesten > schedelboringen
Oudheid:
Prehisto • Hippocrates
rie en o Ziekte wordt veroorzaakt door onjuiste mengeling van 4 belangrijke lichaamssappen: bloed,
oudheid slijm, gele en zwarte gal
o Krankzinnigheid = hersenziekte > behandeling: koude baden, rust en dieet
• Galenus van Pergamon
• Invloed christendom: gelovigen moesten het lot van zieken, armen en gehandicapten verzachten
• Treurigheid of melancholie (nu ‘depressie’) = slechte gedachte of bekoring
• Mensen met ‘geestesziekte’ (‘zotten’) hadden eigen positie in gesloten agrarische MS, werden getolereerd
(kleine dorpjes)
• Volgens stedelingen: verstoorders openbare orde > in ‘dolhuizen’
• Kwade stoffen uit lichaam via drankjes om te braken, purgeermiddelen en aderlatingen, kruiden, magie, kei-
of steensnijdingen (‘insect in hoofd zorgt voor krankzinnigheid’)
300 – • Opkomst kerk: meer recht op leven, kloosterorden
1600 • Middeleeuwen: nutteloos, gevaarlijk > heksenvervolging, foltering, verbranding…
• Psychiatrische gezinsverpleging in Geel (Dymphna)
• Aansprakelijk & toerekeningsvatbaar gesteld
• Interneringsgolf en gestichten of gekkenhuizen met slechte leefomstandigheden
• Afsluiting v/d SL (grotere steden > geen tolerantie)
1600 – • Descartes
1800
• FR & IR: geesteszieken > lichamelijk zieke personen met recht op specifieke medische verzorging
• Kritiek op onmenselijkheid in dolhuizen > krankzinnigheidsgestichten!
e
19 eeuw • Pinel (pionier Franse psychiatrie): bevrijdde geesteszieken van hun boeien en maakte eind aan bepaalde
technieken + ontwikkelde in Parijs ideeën over aard en behandeling psychiatrische aandoeningen
(nieuwe benadering = 1ste revolutie in psychiatrie) - therapie: cc met patiënt centraal
• Guislain (soortgelijke pionier): Specialiseerde zich in behandeling van geesteszieken, bevrijdde ze uit
Geraard de Duivelsteen in Gent, geneesheer van 2 Gentse instellingen voor geestesziekten, humane
behandeling (!), bouwde het eerste gesticht volgens moderne concepten en was hoofdgeneesheer
• Schroeder: 1ste krankzinnigenwet in NE (= begin GGZ)
• Everts: Gesticht Meerenberg in NE
• Psychiater > aliënist genoemd
• Meer aandacht naar ontstaan van geestesziekte
• Breuer en Freud
• Collocatiewet: regelde gedwongen opnames
• Kerk ontwikkelde initiatieven via religieuze congregaties
, • Dilemma: steeds groter wordende instellingen met hoop op spontaan herstel vs. psychiaters met
mogelijkheden van psychoanalyse
o Behandeling te duur ? Medische technieken: koorts-, slaap- en shockkuren, coma’s,
bedverpleging, badtherapie en elektroshocks, chirurgie…
Eerste
• Ontstaan EEG (elektro-encefalogram)
helft
• Psychiatrische instellingen onder toezicht ministerie Volksgezondheid (i.p.v. Justitie)
20e
o Recht op behandeling
eeuw
• Nazi-Duitsland: psychiatrische patiënten beschouwd als nutteloos en overbodig
o uitroeiing (‘psychogenocide’) -> kiem v/d Holocaust
• Ontdekking van 1e antipsychoticum = doorbraak behandeling psychiatrische aandoeningen
o Medicamenteuze therapie = 2e revolutie in psychiatrie
o Psychofarmaca: patiënten met schizofrenie konden ook ambulante behandeling krijgen
• Jaren ’60 antipsychiatrie : vermindering # psychiatrische ziekenhuisbedden – opname PZ in
ziekenhuiswet
1. Ontstaan v/d centra voor ggz
2. Ontstaan dispensaria voor geesteshygiëne > diensten voor ggz > centra ggz
3. Intrede biologische psychiatrie
Tweede
4. KB = échte start v/d centra voor ggz
helft 20e
5. Eerste reconversie:
eeuw -
2010 o Psychiatrische ZHbedden afgebouwd en gereconverteerd naar psychiatrische
verzorgingstehuizen en initiatieven beschut wonen > accent op verzorging (care)
i.p.v. behandeling (cure)
o Collocatiewet > nieuwe wet voor gedwongen opnames met meer rechtszekerheid
6. Tweede reconversie: meer aandacht doelgroepen volgens leeftijdscategorie en specifieke groepen
o Innoverende proefprojecten
o Wet inzake patiëntenrechten
DE PSYCHIATRIE VANDAAG: NIEUW PARADIGMA (!!!)
• Behandelen, verzorgen, begeleiding krijgt een ruimere invulling
• Van residentieel naar ambulant, van aanbod- naar vraaggestuurde zorg
• Meer participatie van patiënten en hun netwerk
• Naar een herstelgerichte benadering:
o Herstel ≠ genezing genezing is louter klinisch
o Herstel = klinisch (zoveel mogelijk stabiliseren van symptomen) – sociaal (herstel van functioneren in de SL) –
persoonlijk (herstel v/d eigen identiteit)
Herstel krijgt meerdere betekenissen naargelang invalshoek:
Klinisch herstel Behandeling: doelstelling is terugdringen stoornis en verminderen symptomen
Sociaal • Gevolgen van stoornis op het functioneren in dagelijks leven staat centraal
herstel/
• Focust op eigen leven in handen nemen en maatschappelijke rol (opnieuw) opnemen
rehabilitatie
, Persoonlijk Mogelijkheid voor een beter leven met en na psychiatrische aandoening, ook als van en klimaat
herstel van klinisch herstel of genezing geen sprake is
o Proberen leiden van hoop- en zinvol leven met de beperkingen als gevolg van psych. aandoening
o Focus verschuift van kwetsbaarheid en beperking naar krachten, talenten en competenties
o Herstellen met professionele HV & steun omgeving (herstel kan mislukken als dat ontbreekt)
o Kwartiermaken: een veilige plek creëren voor psychisch kwetsbare personen om zo normaal mogelijk te leven tussen
alle andere mensen, en waar ze hun talenten, competenties en sterktes kunnen inzetten
Herstel > niet noodzakelijk genezing, maar wel leren zien waar naast kwetsbaarheden ook sterke punten liggen
Focus: degene die psychisch kwetsbare mensen uitsluit
o Herstelacademie: het vaardig worden in het leven met een psychische kwetsbaarheid en helpen je om actief
je herstelproces in eigen handen te nemen, bewuste stappen voorwaarts te zetten om daarna als
volwaardige burger je plaats in te nemen in de MS.
ERVARINGSDESKUNDIGEN: VOLWAARDIGE PARTNERS IN DE ZORG (!!!)
Meerwaarde:
o Goed cc en uitwisseling met ervaringsdeskundigen en lotgenoten zijn essentiële componenten voor
een meer herstelgerichte zorg
o Herstelgerichte zorg empowert patiënten en betrekt hen bij of geef hen regie over de zorg > worden
zo meer zelf ‘partner in de zorg’
o Ervaringsdeskundigheid kan een cruciale expertise en ervaring vormen die mooi complementair is
met prof. zorgverleners
Mogelijke valkuilen:
o Gaan zich teveel vergelijken met zichzelf
o Kan vanuit eigen ervaring teveel praten
ENKELE DEFINITIES
• Geestelijke gezondheid: toestand van welzijn waarin het individu, zijn of haar competenties realiseert, kan omgaan met
de normale druk van het leven, productief en vruchtbaar kan werken en bekwaam is een bijdrage te leveren aan zijn of
haar gemeenschap
• Psychopathologie: ‘Ziekteleer van de geest’, onderzoekt de oorzaken, symptomen en het verloop van psychiatrische
stoornissen
• Psychiatrie: medische discipline die zich bezighoudt met studie en behandeling van psychiatrische stoornissen
DSM OF ICD? (!!!)
• 2 classificatiesystemen
• Labeling kritisch bekijken !!!
Diagnostic and statical manual of mental disorders > Ontworpen als classificatiesysteem, richt zich tot het vaststellen van
symptomen en hun beloop en het onderbrengen daarvan in een psychiatrische categorie
VOORDEEL:
o Laat professionals toe op uniforme wijze te communiceren over psychiatrische stoornissen.
NADEEL:
o Misbruikt: Als diagnose (bv. Sommige verzekeraars vragen een DSM-‘diagnose’ in te vullen bij de aanvraag van
financiële tegemoetkomingen)
o Verwijt: te vlug etiket psychiatrische aandoening > medicalisering
International classifcation of diseases
BIO-PSYCHO-SOCIALE BENADERING (!!!)
, • Holistische benadering: biologische, psychologische en sociale componenten beïnvloeden mentaal welbevinden
• Liaisonpsychiatrie: raakvlak tussen algemene geneeskunde en psychiatrie (ondersteuning vanuit psychiatrische ZH in
algemene ziekenhuizen)
WAT IS NORMAAL IN DE PSYCHIATRIE?
Niet makkelijk om een scheidingslijn te trekken tussen ‘psychiatrische aandoening’ en ‘normaliteit’
Eigen visie op onderscheid tussen psychisch ‘normaal’ en ‘abnormaal’ kunnen beargumenteren op basis van drietal argumenten
uit het boek
PSYCHIATRISCHE AANDOENING
Om te kunnen spreken van psychiatrische aandoening moet het gedrag tegelijkertijd aan ‘4 voorwaarden’ beantwoorden:
1. Afwijkend gedrag (Beoordeling: niet altijd evident + afhankelijk van sociologische, culturele en maatschappelijke
context en de eigenschappen v/d persoon)
2. Veroorzaakt lijden, ongemak of een beperking
3. Functioneren op verschillende levensdomeinen is negatief beïnvloed
4. Bovenstaande voorwaarden hebben een duurzaam karakter
ONRUSTWEKKENDE TOENAME VAN PSYCHISCHE PROBLEMEN
• Vaststelling dat 1/3 mensen in de SL kampt met psychische problemen > nuanceren!
• MAAR die problemen kennen de laatste jaren een onrustwekkende toename
o Betere kennis psychische gezondheid > sneller naar HV
o ‘Afwijkend gedrag’ maatschappelijk minder getolereerd en legt steeds hogere eisen op
o Farmaceutische industrie speelt in op behoeften van mensen door nieuwe medicatie voor elk psychisch of
sociaal probleem, maar het is de SL (mensen zelf) die het aanbod induceren
EEN AANTAL MARKANTE VASTSTELLINGEN OP HET VLAK VAN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG
OVERCONSUMPTIE VAN ANTIDEPRESSIVA
• Meldingen ernstige psychiatrische problemen steeg > ook medicatiegebruik (1/10 Belgen)
• Veel patiënten met lichte/matige depressie krijgen psychofarmaca > geen baat bij hebben of zouden beter
psychotherapeutische behandeling volgen, MAAR OOK patiënten die er wel nood aan hebben en het niet krijgen!
• Te veel onterecht gezien als een middel om je vrolijk te voelen
• Beïnvloed door maatschappelijke en structurele elementen
ZELFDODINGEN
• Daling MAAR nuanceren (steeds meer overlijdens waarbij de intentie niet vastgesteld kon worden)
• België > bij koplopers binnen de EU
• Bijna alle gevallen > psychische problemen
• Dubbel zoveel mannen als vrouwen
• Verstikkingsmethode > intoxicatie & verdrinking > vuurwapen & trein > …
• Meer mislukte pogingen bij vrouwen
• Zorgverleners > vaak schuldgevoelens
• Preventie = belangrijk!
o Meer inzetten op signaalherkenning via campagnes , extra aandacht risicogroepen, …
• Merendeel > vooraf signalen
• Bespreekbaar maken
• Zorg via mobiele teams in thuisomgeving & de focus op vroegdetectie & vroeginterventie > daling!
• Link zelfdodingen & zelfbeschikkingsrecht (recht om over leven te beslissen primeert dan de beschermingswaardigheid
v/h leven)
GEESTELIJKE GEZONDHEID VAN KINDEREN EN JONGEREN
