SAMENVATTING WIJSGERIGE PEDAGOGIEK – HANDBOEK
H1: WIJSGERIGE PEDAGOGIEK ALS DE ZOEKTOCHT NAAR DE ESSENTIE VAN
OPVOEDING
1.1 WAT IS WIJSGERIGE PEDAGOGIEK?
Centrale vraag: Wat is pedagogiek/opvoeding? Waarom doen we aan pedagogiek?
= vaak de basis voor andere en meer gespecialiseerde opleidingsonderdelen (vak-
doorlopende theorie)
Historisch goede reden want (wijsgerige) ‘pedagogiek’ was het basisprincipe vroeger
- Adjectief werd erbij gezet om discipline te onderscheiden van anderen vb. sociale
pedagogiek
Oorsprong in Duitsland als zelfstandig vak (waar het elders om een ander
vak vb. sociale pedagogiek, …) -> het vak/beroep pedagoog komt bijna
nooit voor ergens anders (vorig voorbeeld zou men een socioloog
noemen)
- Nauw verwant aan wijsbegeerte/filosofie: pedagogiek was een filosofisch en
wetenschappelijke discipline van opvoeden (veel nagedacht over tradities en
denken, studeerbaar )
Grieks = opvoeding (heel ruime benaming), idee van spel komt erbij, kind
staat centraal
Agogische wetenschappen loopt hiermee hand in hand
(volwassenonderwijs)
= Voortdrijven, vervoeren, ondersteunen, … van kinderen
(Vroeger in het oude Griekenland bracht de pedagoog de kinderen naar
school)
Uit Latijn: educatie moet kinderen ‘uitleiden’, opvoeding om kinderen
ergens uit te bevrijden
In Duits eerder dan over vorming van het kind en voor kind een voorbeeld
zijn
In Engelse wereld bestaat niet iets zoals ‘pedagogische wetenschappen’:
o ‘Pedagogy’ = didactiek
o Pedagogiek = wel autonome discipline met eigen faculteiten en
vraagstellingen
o ‘Education studies’ = samenraapsel van toegepaste
wetenschappelijke disciplines
- <-> veel grote filosofen hielden zich ook bezig met opvoedkundige kwesties
(pedagogie: lesgeven, begeleiden van jongeren, kinderen, volwassenen)
Onderscheid pedagogie en pedagogiek (niet in het Engels!):
Pedagogie: deel van realiteit, opvoedkundig handelen
Pedagogiek: wetenschappelijke discipline, systematisch begrip van
opvoedkundig handelen
Heden: ‘wijsgerige pedagogiek’ heeft een andere betekenis
- Veel meer aandacht op onderzoek en inhoud van cursussen (verlangen naar
wijsheid)
- Veel pedagogen doen (bijna) geen beroep op filosofische manieren
, Pedagogische wetenschappen werd een strikt empirische (kwantitatief)
benadering (leerprocessen, maatschappelijke ongelijkheid en leerwinsten/-
verliezen)
- Wijsgerige pedagogiek werd louter gezien als iets dat theoretische modellen en
begrippen brengt ter ondersteuning van empirisch onderzoek
Deel van ruime en veelzijdige discipline waar klemtoon ligt op empirisch
onderzoek
Fundamentele en kritische reflectie op betekenis van opvoeden, onderwijzen
en vormen nodig (mbv filosofen en hun begrippen: ideeën uit vorige denkers
combineren met wat wij nu denken)
Het is meer dan een hulpwetenschap!
o Niet enkel filosoferen over opvoeding waarbij inzichten uit filosofie worden
toegepast op pedagogisch domein
=> wijsbegeerte en pedagogiek zijn in elkaar verweven
o Filosofisch denken over mens en wereld en het begrijpen van de betekenis
van opvoeden zijn beiden het product van Antieke Griekse beschaving
= filosofische vraagstukken zijn verbonden aan pedagogische (zijn Plato,
Socrates, … filosofen of pedagogen?)
Wat op het spel staat in deze vragen: Wezensvragen/ontologische vragen (de leer van
het zijn, de vragen die peilen naar wat is het nut, de bedoeling, de essentie van
opvoeding)
We doen het spontaan -> waarom is dit zo? Waarom is iedereen
opgevoed en waarom is iedereen al eens opvoeder geweest? Waarom
zijn we ermee bezig?
Is alles wel pedagogisch? Geen simpel antwoord!
Opvoeding heeft te maken met waarden en normen
We hebben niet altijd de taal om deze waarden en normen uit te leggen
en continu hierin te zijn
Wat maakt dat alles pedagogisch en niet een andere discipline is
Primaire vraag: Hoe jezelf en je leven vorm geven?
1) Vormgeven aan individuele en collectieve leven (niet alles is van nature
gegeven en verandering is mogelijk, het is zelfs goed)
Altijd te maken met een praktijk, hoe op een wijze manier
vormgeven aan je leven
2) Verhouding tussen zelfvorming en vorming door anderen
Vormgeven aan leven/opnieuw beginnen zal meegestuurd worden
door anderen en wat zij jou willen meegeven maar er is geen sprake
van indoctrinatie
à wil en vrijheid: Hoe aan zelfvorming doen als men door anderen
wordt gevormd?
Niet altijd duidelijk wat verschil is tussen pedagogische en filosofische vraag mits de
filosoof en de opvoeder zich bezig houden met dezelfde dingen (de opvoeder stelt
filosofische vragen en filosoof is een opvoeder van zichzelf en anderen)
- = filosofie is meer dan een intellectuele discipline die speculatief en systematisch
een omvattende theorie over de werkelijkheid beoogt
o Pierre Hadot: ‘Indruk dat filosofen proberen met constructies het universum
te verklaren. Hieruit komen leerstellingen en moraalkritieken die voor mens
en maatschappij consequenties geven. Ze nodigen dus uit om een
bepaalde manier van leven en zich te gedragen te kiezen. Enkel weten ze
, niet of die levenskeuze effectief is maar dit speelt geen rol in het
perspectief van het filosofisch betoog’
- Filosofie staat in deze zin buiten het leven (nadenken omdat men er plezier in
beleefd)
o Filosofische theorieën worden ontwikkeld omwille van zichzelf
o We kunnen wel op basis van theorieën inzichten en regels afleiden die we
op leven kunnen toepassen
VOLLEDIG FOUTE OPVATTING (volgens Hadot)
o Wijsbegeerte is altijd een manier van het leven zelf geweest
o Het nadenken is altijd ingebed in het leven en zal antwoord zijn op
vragen en uitdagingen van het leven
= filosoferen is een concreet gestalte geven aan ons eigen leven
(ethos: ruimer dan ethiek)
- Filosoof zijn is een keuze om zo te leven met zeer concrete consequenties = band
tussen filosofie en pedagogiek = men kan enkel filosoof worden door een lang en
volgehouden proces van (zelf)opvoeding/ zichzelf heruitvinden, … (~ Foucalt)
Centrale vraag: wat betekent het eigenlijk op te voeden? Wat is de essentie
ervan? Waar draait het eigenlijk om?
= Algemeen veel inzicht over opvoeding en veel meningen over
Heeft impact op opvoeders (doet ons verder nadenken)
Het blijft altijd en in elke levensfase interessant en belangrijk om over
opvoeding te leren
Hannah Arendt: opvoeding heeft te maken met nataliteit (het gegeven
van geboren te zijn) = Nieuwkomers in de wereld (-> dezelfde ervaring
zoals een vluchteling, de nieuwigheid in een wereld)
Pedagogiek gaat dus niet enkel over kinderen maar over mensen die nieuw
zijn in een wereld
1.2 KLAUS MOLLENHAUER: OPVOEDEN IS EEN INTERGENERATIONEEL
GEBEUREN
Mollenhauer in Vergeten Samengang over samenhang cultuur en opvoeding: reeks existentiële
gebeurtenissen over verkeerd gelopen opvoedingssituaties (het ligt aan het fenomeen opvoeden
zelf)
Mislukking bij opvoeding als technisch handelen = probleem oplossen door beproefd en
wetenschappelijk onderbouwd handelingsplan toe te passen Het ligt dus niet aan de
persoon zelf
TECHNISCHE BENADERING
= Resultaatgerichtheid, opvoeding is al gepland en controleerbaar (volgens strikte regels
en doelen opvoeden)
= Opvoeding als middel om doel te bereiken (‘machines op de meest efficiënte manier
gebruiken’), optimale gedragssturing, door gericht handelen of juiste condities te creëren,
leidt dit tot geplande resultaat (= Als … dan …- logica)
- <-> Gaat eerder over de efficiëntie van iets worden i.p.v. de vorming zelf (de
motivatie om zichzelf te vormen raakt verloren)
- Vb. ouders die trucjes gebruiken om kinderen te laten luisteren, schoolbel, …
- Het oplossen van specifieke problemen is voorbehouden aan mensen met die
expertise
, - De kans op effectief en efficiënt oplossen van probleem relatief groot is
Vb.: Behavioristische opvatting over opvoeding (John Watson en Burrhus Skinner)
= er is geen verschil tussen gedrag van dieren en mensen
Gedragsveranderingen zijn onderhevig aan dezelfde wetenschappelijke principes
Abstractie maken alle typisch menselijke categorieën die eigenlijk geen
wetenschappelijke verklaring hebben
Bij dieren werden er experimenten gedaan en de principes die eruit kwamen
werden veralgemeend à op basis van behavioristische principes de beste
opvoeding uitdenken (die dan voor iedereen slaagt) door juiste opvoedende
handelingen te stellen en juiste condities te creëren
= Opvoeden = proces dat we volledig kunnen beheersen (ontwikkeling van teaching
machines van Skinner)
- Een opvoedingssysteem creëren zonder dat we ouders en leerkrachten echt nodig
hebben (want zij zijn nooit perfect en nooit succes gegarandeerd)
- Kinderen kunnen door machines worden opgevoed: ze krijgen meteen feedback en
worden geconfronteerd met moeilijkere kennis en vaardigheden
- Zo snel mogelijk mee beginnen: in prilste fasen van opvoeding onherstelbare
schade kunnen aanrichten (best dat baby’s meteen in een instellingen komen
waar ze totale zelfbeheersing en perfecte frustratietolerantie aangeleerd krijgen) à
vrij extreem (Walden Two: dromen over andere ideale samenleving)
- = een samenleving die gebaseerd is op redelijkheid en waarin mensen zich niet
laten misleiden door emoties
= > natuurlijke selectie, toeval en ideologie worden vervangen door
wetenschappelijke opvoeding
Vaak manier waarop we terugvallen mits opvoedingssituaties zijn met grote onzekerheid
en is begrijpelijk en verleidelijk om ideale situaties ter beschikking hebben (voor volledige
zekerheid en controle)
o Volledige transparantie kunnen realiseren in relatie opvoeder-opvoeding wordt =
veel zorgen vallen weg
IS TECHNISCHE BENADERING WENSELIJK? IS DIT WAAR OPVOEDING ECHT VOOR
STAAT?
(We moeten constant op zoek naar effectievere beheersingsmiddelen waardoor we in een
vicieuze cirkel terecht komen)
Technische oplossing kan efficiënt zijn maar niet waar het in de opvoeding echt over
gaat: we hebben bepaalde resultaten voor ogen maar het gaat vaak helemaal anders
- Technische benadering = elk kind kan op een bepaalde manier opgevoed worden
(zijn of mijn persoonlijkheid doet er niet toe, enkel de juiste technische
benadering)
- Als kind niet vormbaar is, is het een afgevallen leerling
à als we willen opvoeden moeten we een deel van de mislukking willen verdragen (zoals
winnen in kaartspel dat enkel betekenis heeft doordat je je overlaat aan zijn krachten en
dat verliezen een mogelijkheid is)
