Inhoud
1. Introductie kwalitatief onderzoek......................................................................................................6
1.1 Belangrijkste kenmerken en toepassingen van kwalitatief onderzoek.........................................6
1.2 De plaats van kwalitatief onderzoek.............................................................................................8
1.3 De bruikbaarheid van kwalitatief onderzoek in de gezondheidssector........................................9
1.4 Kiezen voor een benadering voor gezondheidsonderzoek...........................................................9
1.5 Problemen in kwalitatief onderzoek.............................................................................................9
2. Het paradigma debat: de plaats voor kwalitatief onderzoek............................................................12
2.1 Theoretisch kader en ontologisch positie...................................................................................12
2.2 Het natuurwetenschappelijk model: positivisme, objectivisme en waarde neutraliteit.............12
2.3 Het paradigma debat..................................................................................................................13
2.4 Conflicterende of complementaire benaderingen......................................................................15
3. Eerste stappen in onderzoeksproces................................................................................................16
3.1 Selecteren en formuleren onderzoeksvraag...............................................................................16
3.2 Schrijven van een onderzoeksvoorstel.......................................................................................17
3.3 Toegang tot de setting................................................................................................................18
4. Data collectie steekproeftrekking (sampling)...................................................................................20
4.1 Interviewen.................................................................................................................................21
4.2 Observatie door deelnemers en documenten als gegevensbronnen.........................................23
4.2.1 Participant observatie..........................................................................................................23
4.2.2 Onderdompeling in cultuur en setting.................................................................................23
4.2.3 Documentaire brondata......................................................................................................25
4.2.4 Beelden als brondata...........................................................................................................26
4.3 Focusgroepen.............................................................................................................................27
4.3.1 Wat is een focusgroep?.......................................................................................................27
4.3.2 De oorsprong en het nut van focusgroepen........................................................................27
4.3.3 Sample grootte en compositie.............................................................................................28
4.3.4 Focusgroep interviews afnemen..........................................................................................28
4.3.5 Analyseren en rapporteren focusgroep data.......................................................................29
4.3.6 Voordelen en beperkingen van focusgroepen.....................................................................30
4.3.7 Kritische commentaren op focusgroep interviews in gezondheidszorg...............................30
4.4 Bemonsteringsstrategieën (steekproefselectie).........................................................................30
4.4.1 Purposeful sampling............................................................................................................31
4.4.2 Types van sampling..............................................................................................................31
, 4.4.3 Sampling beslissingen..........................................................................................................32
4.4.4 Hoe zullen we hen noemen?...............................................................................................33
4.4.5 Gevolgen van selectie..........................................................................................................33
5. Benaderingen in kwalitatief onderzoek............................................................................................35
5.1 Etnografie...................................................................................................................................35
5.2 Grounded Theory........................................................................................................................36
5.3 Narratief onderzoek....................................................................................................................36
5.3.1 De eigenschappen van narratief onderzoek en verhalen.....................................................36
5.3.2 Narratief onderzoek.............................................................................................................37
5.3.3 Types of narratives...............................................................................................................37
5.3.4 Ziekteverhalen.....................................................................................................................37
5.3.5 Narratief interviewen..........................................................................................................38
5.3.6 Narratieve analyse...............................................................................................................38
5.3.7 Problematische kwesties.....................................................................................................39
5.4 Fenomenologie...........................................................................................................................39
5.4.1 Intentionaliteit en de vroege stadia van fenomenologie.....................................................39
5.4.2 Fenomenologisch onderzoeksproces: aan fenomenologie doen.........................................39
5.4.3 Procedures voor datacollectie en analyse...........................................................................40
5.4.4 Fenomenologie en gezondheidszorg...................................................................................41
5.4.5 De keuze van de benadering: descriptieve of interpretatieve fenomenologie....................41
5.5 Actie onderzoek of action research............................................................................................42
5.5.1 Wat is actie onderzoek?.......................................................................................................42
5.5.2 De oorsprong.......................................................................................................................42
5.5.3 Actie onderzoek in gezondheidszorg...................................................................................43
5.5.4 Belangrijkste kenmerken van actie onderzoek....................................................................43
5.5.5 Praktische stappen...............................................................................................................44
5.5.6 Betrouwbaarheid van actie onderzoek................................................................................44
5.5.7 Problemen en kritieken.......................................................................................................45
5.6 Andere benaderingen.................................................................................................................45
5.6.1 Case study research (CSR)....................................................................................................45
5.6.2 Conversatie analyse (CA).....................................................................................................46
5.6.3 Critical incident technique (CIT)...........................................................................................46
5.6.4 Discourse analyse (DA)........................................................................................................47
5.6.5 Performative social science.................................................................................................47
6. Kwalitatieve data analyse (QDA).......................................................................................................48
6.1 Coderen en categoriseren..........................................................................................................50
1
, 6.2 Problemen van QDA...................................................................................................................51
6.3 Computerondersteunde analyse van kwalitatieve gegevens......................................................51
7. Trustworthiness of validiteit.............................................................................................................52
7.1 Inleiding......................................................................................................................................52
7.2 Vertrekkend vanuit kwantitatief onderzoek...............................................................................52
7.3 Specifiek voor kwalitatief onderzoek..........................................................................................53
7.4 Trustworthiness verzekeren.......................................................................................................54
8. Rapportage.......................................................................................................................................57
8.1 Doel............................................................................................................................................57
8.2 Inhoud........................................................................................................................................57
8.3 Plaats van auteur in rapportage.................................................................................................57
8.4 Specifieke ethische kwesties.......................................................................................................57
9. Wetenschapsfilosofie: wat en waarom wetenschap?.......................................................................58
9.1 Wat?...........................................................................................................................................58
9.1.1 Wetenschap.........................................................................................................................58
9.1.2 Filosofie................................................................................................................................58
9.2 Waarom?....................................................................................................................................58
9.2.1 Is wetenschap waar?...........................................................................................................59
9.2.2 Is wetenschap zeker?...........................................................................................................59
9.2.3 Is wetenschap objectief?.....................................................................................................60
9.3 Uitleiding: waarom is vraag naar wetenschap interessant?.......................................................62
2
,3
,Deel 1: Introductie tot kwalitatief
onderzoek
Methodologie is
- Basiswetenschap om aan onderzoek te doen
- Studie procedures en werkwijzen die worden gebruikt om betrouwbare kennis te verwerven
en wetenschap verder te ontwikkelen
- Vak / disciplinegebonden
- Nadruk op kwalitatieve onderzoeksmethodologie
o Principes en technieken die voor alle wetenschappen gelden
o Met bijzondere aandacht voor onderzoek in de gezondheidszorg
- Wetenschap kennis: ontwikkeld met normale kennis maar weg moet vinden naar toepassing
= praktijk
- Verschillend met statistiek: hoe data verwerken om betekenis te geven aan verzamelde data
- = hoe zet ik onderzoek op zodat wat ik er uit leer ook juist is
- Kwalitatief onderzoek staat niet zo vast in vregelijking met kwantitatief
o 2 onderzoekers zullen mogelijk verschillend onderzoek maken voor zelfde onderwerp
o Bij iedere stap nadenken, wat de beste keuze is om juiste te weten te komen over
het thema
o Keuze onderbouwen: wrm keuzes gemaakt verschillende keuzes zijn mogelijk
maar je moet het onderbouwen
- Het onderzoeksproces: verloop (1 – 7) kwantitatieve manier van onderzoeken
o Idee
o Literatuurstudie
o Onderzoeksvraag (= hypothese)
o Onderzoeksbenadering (= disgn)
o Datacollectie
o Data-analyse
o Rapportage
- Onderzoeksproces kwalitatief onderzoek
o Beginpunt minder duidelijk
o Alles staat met elkaar in verband
o Op welke manier onderzoeksproces doorlopen vaak niet geweten
o Je start met onderzoeksvraag maar weet vaak niet of je die ook op het einde van
onderzoeksproces zal houden
o Alles is flexibel, in de loop proces van wat je ontdekt kan aangepast worden
o Bv. 1. Onderzoeksvraag lezen in literatuur, 2. Onderzoeksvraag is zo breed dat je
focus moet aanpassen
o Brede open blik op werkelijkheid = niet voor iedereen dezelfde (subjectief)
o Onderzoeksbenadering kiezen bv. Vragenlijst ontwikkelen
4
, o Data analyse en datacollectie voortdurend met elkaar afwisselen interviews
afnemen en bijsturen
o Bv. Onderzoeksvraag: ‘hoe ervaren studenten de eerste dag van een nieuwe
opleiding aan de universiteit?’
Studenten interviewen:
1 student heeft het over de moeilijkheid om de lokalen te vinden,
ingang, parking… student heeft het vooral over organisatorische,
technische zaken die barriere kunnen vormen, weinig over inhoud
zelf
2de student: praat over de mensen, niemand leren kennen, weinig
sociaal contact… en pos over de inhoud opleiding.. sociale en
inhoudelijke aspecten
grote diversiteit over de 2 interviews
Nadenken over je verder gaat interviewen (open) en kijken wat er uit
komt dieper ingaan op 1 onderwerp: onderzoeksvraag
veranderen want nu grote diversiteit over onderwerp onderzoek
verder ontwikkelen
- Ontwikkelen wetenschappelijk kennis kan op verschillende manieren
o Kwanti: vertrekken vanuit hypothese (theorie) werkelijkheid om zicht te krijgen op
zaken = deductief denken/onderzoek: je denkt er over na in de theorie en dan kijken
hoe het zit in werkelijkheid zicht krijgen op
o Kwali: vertrekken vanuit kijk naar wat er in werkelijkheid voordoet en proberen
begrijpen wat je ziet = inductief begrijpen inzicht
o Beide methoden hebben waarde, maar afh van onderzoeksvraag moet je kiezen welk
o Onderzoeksproces: kwaliteitsbewaking nodig (later)
Validiteit/betrouwbaarheid: kwanti
Thrustworthness: kwali
o Mixed method design: gebruikmaken van beide methoden om onderzoeksvraag te
beantwoorden continu interactie tss kwali en kwanti
- Kwalitatief onderzoeksdesign
o 8 uitgangspunten: bij iedere stap in onderzoeksproces, bij elke beslissing of keuze
deze uitgangspunten gebruiken
o Bouwstenen: cruciaal voor kwaliteit van onderzoek
o Reflectie belangrijk: continu nadenken over stappen die je zet, bij iedere stap
meerdere keuzes mogelijk (onzekerheid en twijfel)
5
,1. Introductie kwalitatief onderzoek
1.1 Belangrijkste kenmerken en toepassingen van kwalitatief
onderzoek
- Def kwalitatief onderzoek: ..
o 1: belangrijke termen
Begrijpen
Inzicht krijgen
Sociale / menselijke problemen
Onderzoek in natuurlijke setting
o 2
Interpretatief onderzoek
Natuurlijke setting
Inzicht krijgen, betekenis zien in zaken
- 8 uitgangspunten
o Data vormen altijd vertrekpunt
o Context is cruciaal (holistic iquiry)
o Onderzoek in ‘echte’ leefwereld van participanten (naturalistisc inquiry): je gaat als
onderzoeker in leefwereld van participanten
o Focus op ‘emic’ perspectief: kijk, perceptie, betekenis, interpretatie, beleving,
ervaring van participanten
o Thick discrpition is onontbeerlijk
o Onderzoek beïnvloedt (2 onderzoekers apart geven wrs ander onderzoek over
zelfde) (research relationship)
o Positie van onderzoeker situeert zich op continuüm van insider-outsider
o Reflexivity is belangrijkste sleutel
- Data vormen altijd vertrekpunt
o Als dingen niet zijn zoals jij vermoedde dat ze zijn: onderzoek aanpassen zodat wat in
de data de voorrang krijgt en niet aanpassen naar jouw vermoedens
o Hetgeen wat je ZIET lijd je verder
o Inductief onderzoeksproces
o Geen hypotheses
o Bestaande theorie is niet bepalend
o De data bepalen het verloop van onderzoek (flexibel en dynamisch)
- Context is cruciaal (holistic inquiry)
o Zowel persoonlijke, sociale als culturele context: ALLES wat mensen vertellen naar
luisteren ook al wijkt het af (kan belangrijk zijn voor onderzoek) indien heel
extreem: vragen op welke manier de info verband houdt met wat er gevraag wordt
o Speelt vooral bij datacollectie en -analyse
o Moet door onderzoeker verkend worden
- De echte leefwereld (naturalistic inquiry)
o Onderzoeker treedt binnen, wordt deelgenoot jij gaat naar deelnemer waar het
fenomeen zich afspeelt (heel dicht aanleunend)
o Bv. Interview over uitgaansleven: niet afnemen in blokperiode maar doen
donderdagnamiddag net voor ze zich klaarmaken of mee uitgaan lol
o Observeren tijdens deelname kan ook
6
, o Bij observaties opletten dat je geen storende factor bent aanpassen gedrag
deelnemers (bv. Camera gebruiken)
o Legt als vreemde het vanzelfsprekende van de leefwereld bloot
o Daarom gericht op inzichten in processen, interacties, betekenis, patronen
- Focus op EMIC perspective
o Perspectief van degene die je bestudeerd = EMIC (bedoeling kwali onderzoek) je
brengt in kaart hoe degene die je bestudeerd dingen ervaren en betekenis geven aan
bepaalde dingen en niet hoe JIJ betekenis geeft of dingen ervaart
o Blanco luisteren hoe persoon het doet (zonder er zelf over na te denken)
o Gelinkt aan ‘subjectieve’ = gekoppeld aan persoonlijke ervaring (persoonlijk = aan
persoon gekoppeld, het is mens die iets ervaart)
o Inzichten in insiders perspectief
o Niet statisch (processen, interacties, betekenis, patronen): personen zullen niet altijd
hetzelfde denken of doen, veranderlijk per moment
o Participanten geven mee vorm (veel meer dan reageren): mensen participeren, ze
doen actief mee
o Resultaten zijn individu-overstijgend
- Thick description is onontbeerlijk
o Patronen herkennen wanneer over zelfde onderwerp aan verschillende mensen
vragen dingen herkennen = thick discription
o = Volledige, diepgaande beschrijving
Onderzoeksproces
Cultuur / context
Resultaten
o Niet enkele feitelijke maar ook theoretische en analytisch
- De onderzoeker beïnvloedt
o Relatie tss onderzoeker en onderzoeksthema
Je vindt het interessant en kan je er in verdiepen
Onderzoeker beïnvloedt altijd: soms veel of weinig indien je band met
thema hebt en die band beschrijven en wrm jij dat belangrijk vindt dan
kan je bewaken of je je niet te veel laat beïnvloeden door persoonlijke
ervaring
o Relatie tss onderzoeker en participanten: sympathie of antipathie
Wederzijds vertrouwen
Expertise ligt bij participanten
- Insider – outsider continuüm
o Mate waarin onderzoeker deel uit maakt van de subcultuur van participanten
o Kan voordelen hebben dat je er deel van uit maakt MAAR ook nadelen: omdat je
kennis hebt kan je zaken aannemen die je al weet en er niet meer naar vragen
Voordeel: je bent evenwaardige gesprekspartner
Nadeel: je kan geen info meer vragen over wat je al weet
niet expert zijn is belangrijker: tussenpersoon gebruiken voor
datacollectie en analyse
- Reflexivity is de belangrijkste sleutel
o Omwille van beïnvloeding door onderzoeker
Introspectie
7
, Intersubjectieve reflectie: nakijken wat er mij al gebeurd is door de interactie
van het onderzoek
Wederkerigheid in samenwerking: onderzoek nooit alleen doen
Kritische kijk op interactie
Wat gezegd wordt uiteenrafelen
- Bruikbaarheid van kwalitatief onderzoek
o Gezondheid blijkt onlosmakelijk verbonden met
Sociale constructie van ziekte, preventie en risico hoe mensen kijken naar
ziekte..
Ervaring, beleving en betekenisverlening van ziekte, preventie behandeling
Context
Motivatie
o Gezondheidszorg kan effectief zijn als ze rekening houdt met en inspeelt op zaken die
gezondheid beïnvloeden, ook al zijn deze subjectief (= verbonden met persoon, niet
voor iedereen verschillend)
o Kwalitatief onderzoek biedt inzicht in deze subjectieve ervaringen, processen,
betekenisverlening, beslissingen, …
o Levert grote bijdrage aan optimalisering van GZ
- Subjectief
o = verbonden met persoon
o NIET dat onderzoek en resultaten
Niet 100% juist zijn
Niet helemaal waar zijn
Onzeker, twijfelachtig zijn
Voor iedereen verschillend
- Problemen in kwali onderzoek: mensen vooral opgeleid voor kwanti denken
o Gebrek aan methodologische kennis
o Verdrinken in data en tijdsnood: 1u interview uittypen vraagt 8u tijd
o Methodolatry: beginnende onderzoekers zijn geneigd bepaalde onderzoeksmethode
heel strikt op te volgen veel flexibiliteit in onderzoek, maakt moeilijker
o Emotionaliteit: nauw verbonden met onderzoek
o Method slurring: onderzoekers die verschillende designs door elkaar halen zonder
goed het te kunnen onderbouwen
1.2 De plaats van kwalitatief onderzoek
- Hoe vertekening vermijden?
o Triangulatie
= met min 3 mensen naar onderzoek kijken
Nl. onderzoeker, supervisor en mede-onderzoeker
Supervisor: doet geen literatuuronderzoek, leest zich niet in over thema
o Uitschrijven referentiekader
Wat je uitschrijft na het formuleren van OV
Wat je denkt dat het antwoord is op de OV
Je gaat onbewust ideeën vormen over wat het antwoord kan zijn doel:
bewust te worden van wat onbewust in je omgaat (daarom uitschrijven)
Geef je aan triangulatie groep: ze lezen en bekijken of je niet teveel
vertekend bent
8
, 1.3 De bruikbaarheid van kwalitatief onderzoek in de
gezondheidssector
- Gezondheidszorg verbonden met
o Sociale constructie van ziekte, preventie en risico
o Ervaring, beleving en betekenisverlening van ziekte, preventie en behandeling
o Context
o Motivatie
- Kan maar effectief zijn als ze rekening houdt met en inspeelt op zaken die gezondheid kan
beïnvloeden
- Kwali onderzoek: inzicht in subjectieve ervaringen, betekenisverlening,.. grote bijdrage
voor optimaliseren gezondheidszorg
1.4 Kiezen voor een benadering voor gezondheidsonderzoek
- Keuze methode gebaseerd op
o Type OV of probleem
o Capaciteiten en kennis van de onderzoeker
o Vaardigheden en training van de onderzoeker
o Middelen die beschikbaar zijn voor onderzoeksproject
- Fenomenologische benadering: bestuderen van een specifiek fenomeen in de
belevingswereld van de participant, door interviewen
- Grounded theory methode: focus op de interactie, observatie
- Narratieve analyse: bevragen van eerste hand ervaringen
- Etnografische studie: bestuderen van een cultuur of subcultuur in een specifieke groep
1.5 Problemen in kwalitatief onderzoek
- Gebrek aan methodologische kennis
o Het bestuderen van de methodologie en methodes voor de start van het onderzoek:
heel belangrijk
o De meeste aanpakken hebben hun eigen manier om data te verzamelen, data te
analyseren en bevindingen te rapporteren
o Kwalitatief onderzoek is een onderzoeksmethode die simpel lijkt als je kijkt naar wat
een onderzoeker doet de perceptie die leeft is ‘wat interviews afnemen en daar
een verslag van maken’
o Men altijd vanuit het denkkader ipv het doekader (handelingskader)
- Verdwalen in data en tijdsgebrek
o Er worden vaak enorme hoeveelheden data geproduceerd
o Tijdsgebrek voor data-analyse en reflectie
o Er wordt niet zoals bij kwantitatief onderzoek vertrokken vanuit een duidelijk kader
kwalitatief onderzoek is veel flexibeler
- Methodolatry
o Obsessie voor methodes, zonder reflectie, vast stramien gebruiken
o Methode te veel beklemtonen en minder aandacht voor het onderzoek in wezen, tot
in de punten volgen van de benadering
o Dit kan zorgen voor afstand tussen onderzoeker en deelnemers, doordat er meer
waarde wordt gehecht aan de methode, dan aan hun ideeën
- Emotionaliteit
9
