Gedrags-en persoonlijkheidsdiagnostiek
Hoofdstuk 1: inleiding in de psychodiagnostiek
• Psychologische concepten en begrippen, o.a. persoonlijkheid, cognitieve factoren, …
• Psychopathologie en psychische problemen: Nadruk op kenmerken, verloop, én
differentiaaldiagnose!!
• DIAGNOSTISCHE CYCLUS: Hoe op een systematische en correcte wijze diagnostiek doen?
➔ = recept met gekende ingrediënten (zoals ne goeie chili con carne)
Mensen verschillen ...
• Iemands eigenheid situeren binnen de interpersoonlijke verscheidenheid
• Gebeurt vaak op basis van intuItief oordeel of onbewust, niet systematisch, gekleurd
door emoties en stereotiepen
In het dagelijks leven:
• Het gedrag van medemensen observeren, begrijpen en op basis hiervan gedrag proberen
voorspellen.
o Deze analyse van het gedrag gebeurt vaak onbewust, intuïtief of NIET-
systematisch.
o De eigen emoties en stereotiepe ideeën spelen hierbij een rol en kleuren de
analyse.
In de psychodiagnostiek
• Analyseren van gedragingen, gedachten en emoties.
o Deze analyse gebeurt systematisch met als doel te begrijpen en te voorspellen
Definitie
Klinische psychodiagnostiek is “de oordeelsvorming aangaande psychische disfuncties of
gedragsmoeilijkheden en sterktes, waarbij de benadering van het probleem op de
wetenschappelijke psychologie gebaseerd is en waarbij het essentieel is de persoon (of het
systeem) zodanig te begrijpen dat uit de structurering van diens probleem relevante
aanwijzingen voor de therapie voortvloeien. Deze oordeelsvorming is een procesmatig
gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de interactie tussen cliënt en klinisch psycholoog.”
(Houben, 1986)
Psychologische diagnostiek = vertrekkende van waarneembaar gedrag om uitspraken te
kunnen doen over niet-waarneembaar gedrag.
• Deze oordeelsvorming is een procesmatig gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de
interactie tussen cliënt en klinisch psycholoog
• Psychodiagnostiek= Situering van het individu binnen de interpersoonlijke
verscheidenheid
• Diagnose v.h. gedrag, de problematiek in zijn context. Dia-gnose: ‚doorheen‘ , gnosis: act
v.h. kennen, psyche: ziel
1
, • Dia-gnose: act v.h. kennen: concrete en observeerbare observatie t.e.m. de
multidimensionele diagnostiek: symptomen en gedrag, representaties van de cl in zijn
leefwereld en de persoonlijkheid.
• Deze oordeelsvorming is een procesmatig gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de
interactie tussen cliënt en klinisch psycholoog
• Centraal methodologisch probleem = Is er verantwoorde overgang mogelijk (door
abstractie) van concrete gedragingen naar persoonskenmerken zoals eigenschappen of
geschiktheden????
• PD is gefundeerd op een wetenschappelijke basis en heeft de mogelijkheid om menselijk
gedrag, kenmerken en capaciteiten te vertalen in een aantal andere gedragingen dat
maakt dat men deze beschrijvingen kan vergelijken met andere personen en groepen
van personen.
• Diagnostiek→ term leidt vaak tot verwarring: sommigen beschouwen diagnostiek als een
eindproduct, terwijl anderen dit beschouwen als een continue proces, en het opvatten
als gebruik van speciaal hiervoor ontworpen instrumenten om te komen tot een
uitspraak over het individu. Het gaat dan over het proces, ipv de uitkomst.
• In de psychodiagnostiek dient men dan af te dalen tot het concrete en observeerbare
naar de veronderstelde multidimensionele diagnostiek hetgeen de volgende domeinen
omvat (Eurelings-Bontekoe en Snellen, 2003):
• Symptomen en gedrag
o De fysieke omgeving waarin de pt leeft of moet leven, (hoe zien de relaties eruit)
life-events.
o De bewuste representaties van de buitenwereld en de wijze waarop daarmee
wordt omgegaan (coping)
o De persoonlijkheid (de consistente persoonlijkheidsstrekken)
Psychodiagnostiek: perspectieven
“DE diagnostiek bestaat niet”: diagnostiek en wat normaliteit en abnormaliteit betekent hangt ook af
van de invalshoeken, die elkaar min of meer aanvullen, zoals
1. Statistische benadering
2. Psychosociale benadering
3. Wettelijke benadering
4. Persoonlijke benadering
Nomothetische diagnostiek <-> Exploratieve diagnostiek
o Nomothetisch : Gestandaardiseerde instrumenten, Codering onafh v beoordelaar-Profiel,
bestaande uit scores- Hypothetisch deductief systeem-Items voorgeschreven, Gestand.
Procedures-VL’en, prestatiedoelen, indexen- Objectiviteit, betrouwbaarheid, validiteit,
efficiëntie
o Exploratief- Idiografisch Niet-gestandardiseerde bevraging, Interpretatiekader beoordelaar,
Holistisch wereldbeeld- Zo compleet mgl. Beschrijving. De methodologische achtergrond ligt
in de Observatie/beschrijving van het fenomeen zoals het zich voordoet-Explorerend,
flexibel, inhoudelijk vrij. Vragen over levenssituatie≠vgl andere! Unieke persoon ‘objectief’,
betrouwbaar, valide beschrijven?Allerlei gegevens i/h beeld van ondervraagde integreren
o Aanvullend of tegenstrijdig?
o Reflectie:
2
, ▪ Verschillen niet te zwart-wit zien !!!Beiden werkwijzen kunnen elkaar
aanvullen.
▪ Kunnen elk in bep fase van onderzoek specifieke info opleveren die voor
beantwoording diagnostische vraag belangrijk kunnen zijn
o Kritiek op nomothetische benadering (Statistische of Actuarische oordeelsvorming).
o Persoon benaderd vanuit algemene wetten >< persoon = unie Gemiddelden en
correlaties tss variabelen in steekproef zeggen niet alles…
o Kritiek Idiografische benadering (Klinische of Casuïstische oordeelsvorming)
o Kan nooit objectief zijn (resultaat afh v bevrager en zijn vooringenomenheid)-
Controverse tussen mensvisies Vanaf jaren 50: vraag naar predictief valide
instrumenten →*20°E: ANTIPSYCHIATRISCHE BEWEGING: tegen biomedische
psychiatrie en haar diagnostische etikettering; het bestaan v psychische stoornissen
wordt in twijfel getrokken
o De tegenargumentatie van deze beweging op de argumenten voor het bestaan ervan
zijn: variatie tussen culturen & tijdsgebonden zijn qua vorm en frequentie van
psychische stoornissen.
▪ ARGUMENTEN VR BESTAAN V PSYCHISCHE STOORNISSEN:
▪ Belevingsargument = ervaring leert ons over ‘vreemde’ karakter vs ps
stoornissen
▪ Historisch argument = ps stoornissen zal sinds eeuwen beschreven
▪ Geografisch argument = er is een overeenkomstig karakter in verschillende
culturen en milieus
▪ Experimenteel argument = bepaalde stoornissen kunnen verwekt of
verdwenen worden adhv bepaalde methoden
o psychopathologie vertrekt vh bestaan van persoonlijkheidsstoornissen ,
vastgesteld in alle continenten en door de eeuwen heen MAAR de stoornissen
kunnen sterk variëren va, cultuur en tijdsperiode.
o !!!! onderscheid pathogenie en pathoplastie: (verklaring v hist & geogr variabiliteit)
= pathogene elementen die noodzakelijk zijn voor onstaan van de stoornis
(fundamentele kenmerken vh individu) = pathoplastische factoren die
geassocieerd z met individuele variaties vd st (tijds-en plaatsgebonden invloed)
o vb. Schizofrenie : kenmerken → universeel inhoud van kenmerken → individueel
Statistische (ab)normaliteit: ~statistische norm
• Wat is (ab)normaal?
• Criteria abnormaliteit
• Gausscurve: uiteinden van de curve
afwijkend van de normgroepen
3
, Psychosociale (ab) normaliteit: ~ norm in de maatschappij
• Normaal = sociaal aanvaardbaar
• Abnormaal = sociaal niet aanvaardbaar
o (-) Afhankelijk van een waardeoordeel
o (-) Afhankelijk van tijd, cultuur, subgroep, …
Wettelijke definitie (ab) normaliteit: ~oordelingsvermogen
• Normaal = toerekeningsvatbaar
• Abnormaal = ontoerekeningsvatbaar
• Abnormaal – gestoord. Niet elke stoornis is een psychiatrische st.
o Ziekte versus de beleving van ziekte
▪ Sociologisch karakter: de rol van ziek-zijn: de behoefte aan erkenning als
ziekte of patiënt
• Valkuil: ‘etiketteren’
• ‘Trait’ : persoonlijkheidstrek
• ‘Distress’ : mate waarin die ‘trek’ of eigenschap zichzelf of
anderen last berokkent of berokkend heeft
o Cf superintelligent, zwakbegaafd terwijl het wel gaat om een afwijking tov het
normale, waarbij verwachtingen of eisen van de omgeving een doorslaggevende
rol; hoe verdraagzaam is de omgeving ten aanzien van individuen die zich niet aan
gangbare normen kunnen aanpassen?
o Hoe hoger de eisen hoe lager de tolerantie, hoe abnormaal wordt dan gedrag
beschouwd? Hoe meer het stoort hoe meer het als abnormaal wordt beschouwd,
kan gedrag dus als gestoord vinden zonder dat de betrokkene dat vindt. In het
laatste geval zal het individu zich meestal moeten aanpassen omdat er anders
dikwijls uitstoting van de omgeving volgt.
o Belangrijk is goed te beseffen dat culturen en waarden voortdurend onderhevig
zijn aan waarden en normen, daardoor wijzigen zich ook opvattingen over
gedragingen die men als normaal beschouwt (Vandereycken, Van Deth, 2004) De
grenzen tussen abnormaal en normaal gedrag is vaag en onhelder.
o De vraag blijft altijd wanneer wordt gedrag echt hinderlijk? Men vindt al snel
gedrag ongewenst, onconventioneel of excentrief gedrag als hinderlijk of
abnormaal.
o Psychiaters nemen hier een sleutelpositie in; gewoonlijk hebben zij een dubbele
loyaliteit omdat zij moeten beslissen of iets normaal is of niet..
o Afhankelijk wat zijn verantwoordelijkheden zijn, gaat hij het gedrag dempen,
proberen te normaliseren, en in te passen in de instanties waarin ze zijn.
o Een psychiater in dienst van een politieke macht of ..wat?
o Maar er ontstaat wel zoiets als een consensus waarvan de neerslag in een
categoriale diagnostiek hoort..terwijl men niet kan spreken van een ziekte. Wel
over een beleving van ziek zijn, de subjectieve ervaring van onwel zijn…
o (-) betrouwbaarheid vaststellen; onbevredigend voor grote delen van de
maatschappij – geen schuld toegekend
▪ Opvattingen over oorzaak & behandeling
• Biologisch
• Psychologisch
• Sociaal
4
