COMMUNICATIE
AGRESSIE
BEGRIPSOMSCHRIJVING
Agressie= fysieke of verbale kracht door een agressor onder de vorm van een daad, gebaar die bij een
slachtoffer een gerechtvaardigde vrees voor verwonding doet ontstaan, ongeacht of het gaat om
fysieke of psychologische verwonding en ongeacht of die verwonding al dan niet wordt uitgevoerd
Agressie oervorm van communiceren
o Aanvalsmiddel of verdedigingsmiddel waarbij me kan reageren vanuit het gevoel of vanuit
het verstand
o Vb automutilatie
VERSCHIL CONFLICT, SPANNING EN WOEDE
Conflict: meningsverschil tussen 2 of meerdere partijen agressie
Spanning: verschillende omschrijvingen=druk, onrustige verwachting, dreigende vijandschap
o Verschil: de spanning vormt de energie van het conflict tussen 2 hoofdrolspelers, een conflict
creëert een spanning tussen personen
o Agressie kan het resultaat zijn van een conflict als ontlading of uitbarsting van het
zogenaamde conflict met mogelijk overdreven uitbarsting van agressie
Woede is een extreme vorm van kwaadheid, kan leiden tot agressie, woede is een aanvaardbare
emotionele uiting en agressie niet
PREVENTIE t.a.v. agressie kan dus al beginnen met het tijdig opmerken van conflicten, spanning en/of
woede.
PREVALENTIE
Inherent aan het beroep
Tolerantie ten aanzien van agressie is vaak erg groot en zorgverstrekkers zijn niet geneigd om
incidenten te melden geen duidelijk zicht op de omvang van dit fenomeen.
o zorgverstrekkers incidenten van agressie vaak doodzwijgen uit angst voor represailles, uit
angst voor stigmatisering door collega’s, uit angst om bestempeld te worden als
psychologisch te zwak of uit angst om voor de groep zijn zwakte te tonen.
Bevragingen in ziekenhuizen tonen echter aan dat er een hoge prevalentie is. Vermoedelijk zijn de
werkelijke cijfers nog hoger omwille van bovenstaande argumenten.
Top 3: spoed, psychiatrie, geriatrie
RAPPORTEREN
Rapporteer steeds elke vorm en gradatie van agressie, verbale agressie wordt door verpleegkundigen
zelden in de rapportages vermeld. Men zal na de verzorging bv. wel rapporteren hoe de wonde er uit
ziet maar niet dat de patiënt hem steeds uitschold.
Rapporteren helpt om gedrag van patiënten te doorzien en eventuele acties te ondernemen.
1
, Bij aanhoudende problemen sta je ook sterker wanneer je door middel van rapportages consequent
verslag hebt gemaakt van het gedrag van de patiënt.
Rapporteer zorgvuldig. Niet “patiënt gedraagt zich irritant”, want dit is subjectief, maar omschrijf zijn
gedrag en de gevolgen daarvan voor jezelf of voor medepatiënten.
REGISTRATIE
Onderzoek waar er veel agressie is
Alle ziekenhuizen hebben zo een registratiesysteem.
o aantal standaard gegevens gevraagd: om welk feit gaat het, wie is het slachtoffer, gevolgen,
waar gebeurde het feit, wanneer gebeurde het feit en zijn er getuigen.
voordelen
o zicht op de mogelijke omvang van het fenomeen op specifieke diensten en op riskante
tijdstippen
o gerichtere preventie
o hulp bij de aangifte van delicten aan de politie
o emotionele steun voor het slachtoffer
o het slachtoffer makkelijk zien waar hij terecht kan met vragen en problemen
OORZAKEN VAN AGRESSIE
FUSTRATIEAGRESSIE
De agressor voelt zich onbegrepen, tekort gedaan, miskend agressieaanval
Het is mogelijk dat hetgeen aanleiding is voor de agressie bij anderen overkomt als een banaliteit of
misschien wel als een terechte klacht; maar zeker geen aanleiding is tot de felle reactie die de agressor
door zijn gedrag geuit heeft.
Mogelijke verklaringen
o ‘de druppel die de emmer doet overlopen’
Voor de agressor in de frustrerende situatie terechtkwam heeft hij nog andere
dingen meegemaakt.
Deze situaties kunnen negatief geweest zijn en kunnen gezorgd hebben voor een
reeds aanzienlijke frustratie bij de agressor. Als daarna nogmaals een frustrerende
ervaring optreedt, kan het allemaal teveel worden en ‘ontploft’ de persoon in
kwestie.
De huidige situatie op zich vormt niet alleen de aanleiding tot de agressie maar de
opeenvolging van frustraties is dat wel.
Niet iedereen beschikt over dezelfde frustratietolerantie. Sommige mensen raken
onmiddellijk gefrustreerd en gaan dat uiten, terwijl anderen heel veel kunnen
verdragen voor het hen te veel wordt.
o Bij een (acute) opname, de patient plots uit zijn omgeving wordt gerukt.
Vooral bij ongeplande opnames waarbij de patiënt nog niet onmiddellijk weet
hoelang hij van thuis zal weg zijn, kan dit frustratie met zich meebrengen.
Er gaat veel om in de patiënt waar jij als vpk niets van weet
Kenmerken van frustratieagressie
o Intense emoties, vaak grote woede.
o Door die intense emoties is er een tijdelijk verlies van controle en een
bewustzijnsvernauwing. De agressie is vaak niet (persoons)gericht. Maar wie op dat moment
in de buurt loopt, wordt het doelwit van de agressie.
o Frustratieagressie is dus onvoorspelbaar. Daardoor wordt het moeilijk om ermee om te gaan.
o In de meeste gevallen reageren mensen door te schelden en te dreigen. Soms kan de agressie
ook op een meer fysieke manier geuit worden.
2
, o Reboundeffect: tot anderhalf uur na de agressie kunnen kleine frustraties een nieuwe aanval
uitlokken.
GEBREK AAN AANDACHT
Gevoel van in de steek gelaten
De patiënt die denkt dat zijn toestand spoedeisende hulp vergt, wordt in een wachtruimte geplaatst of
doorverwezen. Hierdoor kan frustratie ontstaan: hij wil onmiddellijk geholpen worden en hij moet
wachten
AGRESSIE TGV TRAUMA OF ANGST
Belangrijkste oorzaak
Trauma= Een bijzondere vorm van agressie waarmee hulpverleners kunnen te maken krijgen, zijn
mensen die betrokken zijn bij een traumatische ervaring of onverwacht heel slecht nieuws vernemen.
Extreme situaties kunnen aanleiding geven tot extreme emoties die via een agressieve gedraging
uitgedrukt kunnen worden.
Angst: De meeste mensen die worden opgenomen op een intensieve afdeling of spoedafdeling
hebben angst. Deze angst doet de draaglast van iemand enorm toenemen. Angst stimuleert trouwens
de vlucht-en vechtreflex, waardoor de patiënt de situatie moeilijker aankan en de normale
copingsmechanismen het kunnen laten afweten, met agressieve uitbarsting tot gevolg.
Kenmerken van agressie t.g.v. Trauma of angst::
o Reactief gedrag,
o Niet-doelgericht gedrag (meer een ontlading van emoties),
o Meestal niet persoonlijk gericht gedrag
o Controleverlies.
AGRESSIE OM DE AGRESSIE
Agressie zonder reden
Negatieve overtuigingen over anderen of attitudes van wrevel
INSTRUMENTELE OF DOELGERICHTE AGRESSIE
Gebruikenagressie om een bepaald doel te bereiken.
Een weloverwogen vorm van agressie die verdwijnt wanneer doel bereikt is.
Gedrag is onder controle.
Verdwijnt wanneer doel bereikt is
Gedrag perfect onder controle
Vaak dreigmenten
Doelstelling identificeren en onmiddellijk duidelijke grenzen aan het gedrag stellen, kan dit soort
agressie stoppen
Bv.: een drugverslaafde vertoont agressief gedrag ten aanzien van verpleegkundigen om
geneesmiddelen te verkrijgen.
AGRESSIE VANUIT ZIEKTEBEELD
Psychiatrische ziektebeelden kunnen aanleiding geven tot geweld of agressie.
De omgeving heeft weinig of geen invloed op het ontstaan van deze vorm van agressie.
Een specifieke aanpak
Waarnemingsvermogen verstoord
Dikwijls onvoorspelbaar
3
, Er zijn meerdere psychiatrische ziektebeelden die aanleiding kunnen geven tot geweld of agressie,
bijvoorbeeld psychose, dementie
Agressie bij psychiatrische patiënten eerder uitzondering
Naast de psychiatrische ziektebeelden zien we dat ook bij bepaalde lichamelijke aandoeningen
agressie tot stand komt. Bv.: epilepsie, acute CVA en hyperglycemie.
AGRESSIE DOOR INTOXICATIE VAN MEDICATIE,ALCHOL EN OF DRUGS
Zowel emotioneel als doelgericht
Door gebruik van medicatie, alcohol of drugs.
Wanneer er alcohol, drugs of medicijnen in het spel zijn kunnen personen compleet de controle over
zichzelf kwijt raken. Onder invloed van middelen kunnen het waarneming- en beoordelingsvermogen
vertroebeld zijn.
Compleet de controle over zichzelf kwijt
Moeilijk in te schatten
UITINGSVORMEN VAN AGRESSIE
Verbale agressie= gedrag als uitschelden, beledigen, intimideren en discriminerend taalgebruik,
bedreigingen uiten.
Non-verbale agressie: gedrag in zoals de middelvinger uitsteken of obscene gebaren maken, dreigende
gebaren, spugen, poging tot slaan...
Drie specifiekere vormen:
o Psychologische agressie: de patiënt tracht iemand onder druk te zetten of te bedreigen. Ook
dreigen om zichzelf iets aan te doen en iemand stalken valt onder deze vorm van agressie.
o Fysieke agressie t.a.v. objecten of personen: Slaan, vernielen, spuwen, duwen, gooien met
voorwerpen en fysiek verhinderen om een plaats te verlaten zijn gedragingen die onder
fysieke agressie vallen. Agressie gericht op zichzelf valt hier eveneens onder.
o Seksuele agressie: Hieronder vallen ongewenste intimiteiten, dubbelzinnige opmerkingen,
obscene gebaren, aanrakingen, ongepaste seksueel getinte opmerkingen of bewegingen
maken, maar ook ongepaste uitnodigingen maken deel uit van deze vorm van agressie.
ACCEPTABELE AGRESSIE
Soms kunnen we gewelddadig gedrag wel begrijpen.
Het is goed om hun gedrag te proberen begrijpen; het kan ons helpen in onze dagelijkse omgang op
het werk met deze mensen. MAAR gewelddadig gedrag mogen we nooit accepteren!
Als we agressie op de werkvloer willen terugdringen, moeten we duidelijk voor ogen houden dat
dergelijk gedrag niet acceptabel is, dit duidelijk communiceren en steeds blijven zoeken naar preventie
of deëscalatietechnieken.
GRENZEN
Een grens bepaalt wat je tolereert en vanaf wanneer je gedrag niet meer tolereert
PERSOONLIJKE GRENS (= VOELGRENS)
De inschatting van de ernst van agressie-incidenten verschilt per persoon en is afhankelijk van welke
patiënt er bij betrokken is en de graad van sympathie voor die patiënt. Dat verschil is normaal.
Het is wel belangrijk om de persoonlijke grenzen van elkaar te kennen, zonder daarover te oordelen.
De persoonlijke grens is de minst goede grens om op het werk om te gaan met agressie.
4
