LEVENSBESCHOUWING & WETENSCHAP
LES 1: KUNNEN WETENSCHAPPERS DE WERELD REDDEN
KUNNEN WETENSCHAPPERS DE WERELD REDDEN
WAT DOET EEN WETENSCHAPPER?
1. Op zoek gaan naar hoe fenomen in de wereld zich aanbieden om de werkelijkheid ervan te beschrijven
2. Een visioen of ingeving volstaat niet voor wetenschap: men moet de bewering meedelen aan anderen die
kijken of dat klopt en of het kan getest worden… Door bv formuleren van formules of experimenten
3. Niet enkel feiten, ook verbanden: obv wetmatigheden kan men voorspellingen doen naar de toekomst
4. Gebeurtenissen verklaren
5. Proberen grote gehelen bij elkaar te brengen, afstemmen op elkaar en de theorie op steeds grotere domeinen
toepasbaar laten zijn
6. Als er zaken zijn die afwijken van een theorie gaat men opzoek naar een verklaring en kijken hoe de theorie kan
aangepast worden
KARL POPPER (1902-1994)
= wetenschapsfilosoof. Hij is van mening dat wetenschappelijke kennis nooit absoluut zekere kennis kan zijn.
Daarom is wetenschap niet gericht op dé waarheid maar op het voortdurend proberen zo veel mogelijk onwaarheid uit
te schakelen. Men moet niet zozeer kunnen bewijzen wat ze beweren: geen verificatie maar falsificatie. Men schuift
hypotheses naar buiten en zolang er uit de empirie geen materiaal is die de hypothese weerlegt, dan hebben we
versterkend bewijsmateriaal. Men is op zoek naar feiten die de theorie falsifiëren (weerleggen). Dit is de hypothetisch-
deductieve methode: gissingen en weerleggingen (trial and error).
Wetenschappelijke kennis moet weerlegbaar zijn. Het is de verzameling van voorlopige beste kennis.
↔ Wiener Kreiss: Weense groep wetenschappers en intellectuelen. Hun mening was dat wetenschap bezig moet zijn
met verifiëren en dat men moet beperken tot uitspraken van feiten die empirisch verifieerbaar zijn.
WETENSCHAPPEN: TWO CULTURES?
1. Positieve en niet-positieve wetenschappen
4. Alfa-, bèta-, en gamma wetenschappen
2. Exacte en niet-exacte wetenschappen
5. (Niet) humane, sociale wetenschappen
3. Natuur- en geesteswetenschappen
6. Deductieve/formele en inductieve/empirische wet.
Alfawet. bestuderen producten van menselijk handelen (geschiedenis, taalkunde), bèta wet. bestuderen niet-menselijke
natuur (wiskunde, biologie), gammawet. bestuderen menselijk handelen (psychologie, economie).
CP Snow gaf in 1959 een lezing gaf over ‘the two cultures’ waarin hij verwijst naar de kloof tussen positieve en niet-
positieve wetenschappen, en om die te overbruggen. Hij stoort zich dat je scheef bekeken wordt als je bep. boeken niet
hebt gelezen, maar als iemand de 1 e wet vd thermodynamica niet kent dat dit niet uitmaakt. Dit is onevenwichtig en
men moet op zoek naar een manier om de vormen van kennis te laten interageren.
MENSWETENSCHAPPEN
De studie van menselijk gedrag en cultuurproducten.
Sociale wetenschappen: de studie van het menselijk gedrag (social sciences)
Cultuur- en taalwetenschappen: de studie van menselijke praktijken en producten (humanities)
De kennis die wordt verworven in de social sciences en humanities is zwakker dan in de exacte en positieve
wetenschappen (wetmatigheden, voorspellingen, verklaren).
,ONDERSCHEID MET DE POSITIEVE WETENSCHAP
- Erklären: vnl in exacte wetenschappen
- Verstehen: vnl in menswetenschappen, sociale wetenschappen
Je kan vaststellen dat mensen minder religieus zijn dan in 1970 door te tellen maar dit verklaren is moeilijker in de
menswetenschappen (subjectiever dan positieve wet.). Er is niet veel interpretatie in de exacte wetenschappen. Maar
bv bij de corona crisis merk je dat hier toch ook nog sprake is van verstehen.
Economie bestudeert menselijk handelen dus is geen positieve wetenschap, probeert menselijk gedrag te voorspellen
en leent zich het meest tot het vinden van strikte verbanden en wetmatigheden (wet van vraag en aanbod) waardoor
men ook in de economie op grenzen botst.
CAUSALE VERBANDEN ≠ CORRELATIES
Een ander vlak waar menswetenschappen zwakker scoren dan positieve is het soort verbanden dat ze leggen.
Correlatie impliceert niet per se een causaal verband. Omdat fenomeen A tegelijk gebeurt als B betekent niet dat ze
elkaar veroorzaken. In exacte wetenschappen is het makkelijker om causale verbanden te vinden. In
menswetenschappen moet men het vaak houden op correlaties.
KARL POPPER (ALS POLITIEK FILOSOOF)
Men moet aanvaarden dat het moeilijk is om in menswetenschappen te voorspellen. Popper schreef de poverty of
historicism: er zijn mensen die beweren dat geschiedenis volgens een patroon loopt waardoor ze kan voorspeld
worden. Popper zegt dat dat niet kan (minder voorspellende waarde dan pos. wet.) en zegt dat het gevaarlijk is als
machthebbers weten hoe geschiedenis zal lopen. Hij geeft kritiek op profetieën in sociale wet
↔ Historicisme (Plato, Hegel, Marx). Marx had een opvatting van hoe geschiedenis loopt en zal lopen met een
belangrijke rol voor klassenverdeling. Marx dacht dat het kapitalistische tijdperk door klassenstrijd omver zou geworpen
worden en zou uitlopen in een klassenloze samenleving waar vrede en harmonie zou zijn.
Dit soort ideeën vindt Popper gevaarlijk en onmogelijk (denk communistisch Rusland, nazistisch Duitsland): mensen aan
de macht die beweren dat ze het verloop van de geschiedenis kennen en dit willen beïnvloeden.
Karl Popper pleit voor een politiek bescheiden systeem: Piecemeal Social Engineering. Men moet broksgewijs de
samenleving verbeteren, niet utopisch, en kwaad en lijden vermijden. Hij zet zich af tegen revolutie want dan worden
nuttige zaken afgeschaft voor een utopische samenleving, terwijl dit gedoemd is voor mislukking.
Het kan zijn dat je maatregelen oplegt die ongewild negatieve gevolgen hebben… Dit is het verband tussen zijn visie op
wetenschap en politiek: je kan vandaag iets doen maar de visie kan morgen alles veranderen.
STANDPUNTEN:
- Belang van democratie en democratische instituties
- Belang van transparantie
- Belang van een systeem van checks and balances om ongewenste machtsaccumulatie te voorkomen
- Belang van politiek experiment
- Principiële mogelijkheid tot evaluatie en correctie
Het beleid mag volgens hem niet uitgevoerd worden door één persoon die zich alwetend voordoet en waar je niks in
vraag kan stellen oppositie. Men kan geen discussie voeren als men geen inzicht heeft.
“But the piecemeal method permits repeated experiments and continuous readjustments. In fact, it might lead to the
happy situation where politicians begin to look out for their own mistakes instead of trying to explain them away and
to prove that they have always been right. This -and not Utopian planning or historical prophecy- would mean the
introduction of scientific method into politics, since the whole secret of scientific method is a readiness to learn from
mistakes.” (Open Society...)
,EXPERTEN AAN DE MACHT?
Er zijn mensen die vinden dat het beter is om experts aan de macht te brengen. Plato schreef over de ‘ideale staat’
waarin hij niet de democratie beschrijft maar eerder verlicht despotisme (de filosoof koning):
Als je schoenen stuk zijn ga je naar de schoenmaker, als we noden hebben gaan we naar mensen met expertise over die
noden. Als we bestuurd worden is het dom om aan iemand random vragen om te besturen. De meeste mensen weten
niet hoe je besluitvorming doet en hoe je een staat bestuurt. Je moet dus experts vragen die ervoor opgeleid zijn. Hij
ziet dit in de filosoof: de persoon die weet waarover het gaat en die echte kennis heeft.
Plato is een dualist, hij meent dat we in een nep wereld leven: waarnemingen zijn een afschaduwing van een andere
ideale wereld. De mensen die dit doorzien en toegang hebben tot de echte kennis moeten besturen.
JASON BRENNAN: “AGAINST DEMOCRACY”
Jason Brennan heeft in 2016 een provocerend boek geschreven waarin hij gelijkaardige overwegingen maakt: waarom
vragen we aan kiezers om volksvertegenwoordigers aan te duiden?
- Kiezers hebben de neiging om irrationeel en ignorant te zijn over politiek
- Kiezers hebben de neiging ideologische beslissingen te maken, en zijn makkelijk te manipuleren
- Alternatief: the rule of the knowledgeable (epistocratie)
WETENSCHAP EN KLIMAAT
In de discussie rond het klimaat wordt de spanning tussen wetenschap en democratie ook gesteld.
Dirk Draulans op de Afspraak: “ik heb het gehad met democratie want met deze mensen gaan we er nooit komen op
vlak van klimaat”. Democratie gaat traag en werkt op korte termijn: niet verder dan volgende verkiezingen. Lange
termijn perspectief is bij politiek niet goed want men komt niet vaak verder dan ‘wat levert dit op in volgende
verkiezingen’
In de coronacrisis zijn er mensen die vinden dat op dat moment beter wetenschapper het te zeggen hebben en
politiekers op de achtergrond moeten treden. Ook zijn er mensen die vinden dat wetenschappers in deze crisis te veel
politieke macht hebben terwijl ze daar het expertise niet voor hebben.
EXPERTOCRATIE IPV DEMOCRATIE, WAAROM NIET? 1. IS / OUGHT KLOOF
IS / OUGHT KLOOF
David Hume: er is een kloof tussen de beschrijving van de wereld (is), en beweringen die zeggen hoe het zou moeten
zijn (ought). Bv. mensen zijn biologisch vleeseters (is), maar dat betekent niet dat de mens vlees zou moeten blijven
eten (ought).
Roken is schadelijk, maar moet men dan sigaretten verbieden? Overal verbieden? Gaan we daar al te ver in? Dit zijn
morele politieke discussies die niet direct af te leiden zijn uit feiten. Ook over de economie: zwart werk is smeerolie
voor de economie. Moeten we dan zwart werk tolereren of helemaal niet?
Je kan het eens zijn over de feiten, maar dat betekent niet dat je geen discussie kan hebben over wat je zou moeten
doen. Wetenschap is een middel en instrument om morele en politieke doelen te bereiken.
Thomas Piketty selt vast dat ongelijkheid toeneemt binnen landen, hij koppelt daaraan dat we dit moeten
verkleinen maar in principe is dit slechts zijn mening
MILTON FRIEDMAN (1912-2006)
, Milton Friedman zegt dat economie niks te maken heeft met ethiek of politiek en heeft zelf in de jaren ‘70 de Chileense
dictator geadviseerd. Hier kwam veel kritiek op maar hij heeft gezegd: als er een gezondheidscrisis is vraagt men toch
ook advies aan een wetenschapper, waarom kan dat dan niet bij een economische crisis?
MAX WEBER 1919
Staat voor waardevrije wetenschap, in een lezing “Wissenschaft als Beruf” pleit hij dat wetenschappers en academici
neutraal moeten spreken en zich aan feiten moeten houden. Geen politiek in collegezalen. De wetenschapper moet zich
ver houden van politicus/ideoloog zolang hij het ‘petje’ opheeft van academicus.
De taak van een docent is de studenten ongemakkelijke feiten te leren aanvaarden – feiten die ongemakkelijk zijn voor
zijn overtuiging. En voor elke politieke overtuiging – bestaan er zulke uiterst ongemakkelijke feiten.
↔ Value-free science: impossible and undesirable
= pleidooi voor geëngageerde wetenschappers/academici. Er zijn ook academici van mening dat waardevrije
wetenschap onmogelijk en onwenselijk is. Wetenschap zou volgens hen moeten gericht zijn op gelijkheid,
rechtvaardigheid, emancipatie.. (Frankfurter Schule, Frutgen theroy, gender studies..)
→ Gedeelde waarden en uitgangspunten
- Transparantie
- Open en vrij debat – vrijheid van meningsuiting – open staan voor kritiek
- Debat obv feiten, logische argumenten, waarnemingen en experimenten (op de bal, niet op de man)
- Versus dogmatisme
- Vertrouwen op wetenschappelijke methode en op collega’s
- Wetenschappelijke integriteit (geen fraude, data-manipulatie, confirmation bias…)
FRANCIS BACON (1561-1626)
Wetenschap leent zich best tot onderzoek waarmee de mens vooruit gaat. Francis Bacon zegt “knowledge is power” en
kennis geeft ons de macht om te wereld te verbeteren.
Daarom moeten we gaan nadenken: waarover willen we onderzoek doen: zaken die bv ziekten genezen of willen we
met onderwerpen bezig zijn die niet meteen de wereld verbeteren. Wanneer we terugkijken naar de geschiedenis zien
we dat het succes van de wetenschappelijke methoden wel geleid heeft tot de vooruitgang. Het is dankzij de
wetenschap dat we er zo sterk op vooruit gegaan zijn
Links: hockey stick grafiek. Vanaf 1800 een grote vooruitgang voor kindersterfte, armoede, .. door wetenschap. Op
bepaalde punten doen we het echter ook slechter zoals het aantal ondervoede mensen stijgt terug.
Science is ambivalent: wetenschap kan de wereld verbeteren maar ook vernietigen: Manhatton project en de
ontwikkeling van de atoombom door J. Robbert Oppenheimer.
EXPERTOCRATIE NADELEN 2. MENINGSVERSCHILLEN ONDER WETENSCHAPPERS
