Praktische psychofarmacologie
Hoe gaat neuro transmissie? Hoe communiceren dus zenuwcellen met elkaar?
aangrijpingspunten van geneesmiddelen zijn dan ook vaak eiwitten zoals receptor enzymen
of carriers.
Overzicht cursus
• Inleidende begrippen: functies hersenen, neurotransmissie, aangrijpingspunten voor
psychofarmaca
• Antidepressiva
Antipsychotica
Hypnotica
Anxiolytica
Stemmingsstabilisatoren & Antiepileptica
Aan middelen gebonden stoornissen & hun behandeling Geneesmiddelen gebruikt
bij ADHD
Geneesmiddelen gebruikt bij persoonlijkheids- & eetstoornissen
• De bespreking van het werkingsmechanisme is essentieel om de gewenste en
ongewenste effecten van de psychofarmaca te begrijpen. Verder bespreken we de
indicaties, richtlijnen voor gebruik en meest frequente bijwerkingen.
• Belgisch centrum voor farmacotherapeutische informatie
www.bcfi.be
Antidepressiva, Antipsychotica dat is de helft van arsenaal van psychofarmaca en dus gaan
we daar het meeste tijd aan besteden. Angstremming dan gaan we teruggrijpen naar
producten als antidepressiva er zijn niet zoveel specifieke angst werende middelen. Dan
gaan we naar middelen gaan kijken bij bipolaire stoornissen daar is specifiek middel namelijk
lithium maar we gaan daar ook kijken naar anti-epileptica. Daarna hebben we middelen
gebonden stoornissen dus alcohol verslaving of nicotine. En daarna ADHD en als er tijd is
kort iets over PH en eetstoornissen en daar gaan we opnieuw gebruik maken van andere
geneesmiddelen groepen dus als je antidepressiva kent en je kent de
antipsychotica/hypnotica en een aantal middelen bij bipolaire stoornissen ken je arsenaal
van geneesmiddelen die ook worden ingezet bij andere ziektebeelden. Denk na over de
eiwitten die n je brein zitten en hoe die reageren op medicijnen dus we gaan naar
aangrijpingspunten kijken en werkingsmechanisme van psychofarmacon is altijd in interactie
met één van de aangrijpingspunten als er iets veranderd als je nadien beter bent is dat
omdat geneesmiddel heeft geïntrigeerd met de eiwitten en zo op termijn verbetering heeft
gebracht. Bespreking werkingsmechanisme is essentieel!! We gaan ook zien dat we naar
een aantal gewenste en ongewenste effecten gaan. Want geneesmiddelen hebben soms
ook neveneffecten. Het is interessant dat je rugzak hebt waar je geneesmiddelen klasse kan
plaatsen en dat je dan een aantal effecten of neveneffecten dat je daar met in interacties kan
gaan en zegt van dat is niet de bedoeling hoe het zou moeten spreek daar eens over met je
arts of apotheker. We moeten kennis hebben zodat je bepaalde zaken zoals benzodiazepine
verslaving dat kan je heel goed zien als ze zeggen ik neem 16 pillen per dag moet bij jou
alarmbel aangaan dat is niet goed daar moet je vanaf dat moeten we afbouwen. Jij gaat een
bel! spreekbuis zijn en jij kan dat advies ook geven. Dat is de bedoeling voor op LT. Ook
indicaties kijken zoals antidepressiva dat niet alleen wordt gebruikt bij depressie maar ook bij
andere aandoeningen dat zijn de indicaties. Dus indicatie werkingsmechanisme is hoe grijpt
geneesmiddel aan op eiwit en hoe brengt dat een werking tot stand een effect dus en is dat
gewenst of ongewenst effect dus neveneffecten. En verder indicaties dus bij welke
aandoening kunnen we welk geneesmiddel voorschrijven. Moeten we de geneesmiddelen
1
,kennen bij naam? Zoals benzo’s dat zijn 30 verschillende we hebben er met lange en korte
werking maar als je aantal namen kent is dat goed als we naar antidepressiva gaan kijken
daar zijn verschillende klassen die verschillend zijn van elkaar en je moet type voorbeeld
kent voor elke geneesmiddelen klasse moet je specialiteitsnamen kennen de merknamen?
Nee. Vaak zelfde geneesmiddelen met verschillende merknamen. Ik zal die vernoemen maar
je moet die niet kennen je moet de geneesmiddelen klasse kennen, hoe die werkt eventueel
een voorbeeld de generische naam die dan in verschillende merken kan voorkomen dus type
voorbeeld per klas soms hebben we maar één geneesmiddel dat ik in detail bespreek dan is
het de bedoeling dat je dat kent. Als we het over één bepaald anti-epilepticum of
antipsychoticum of één product en ik heb daar 3 slides over dan is het de bedoeling dat je de
naam kent. Anders moet je niet alle 100 psychofarmaca bij naam kennen.
Inleiding deel 1: Anatomie en functie van de hersenen
Hersenen
• Cerebrum (telencephalon)
• Diencephalon
• Hersenstam (mesencephalon, pons, verlengde merg)
• Cerebellum
Ruggemerg
Hersenen tijdens de embryonale ontwikkeling dan zie je de
voorhersenen die uitgroeien tot de grote cortex en dan heb je aantal
dieper liggende gebieden binnen in de hersenen en dan gaat dat tot verlengde merg je
ruggenmerg dat hoort tot het CZS
Cerebrum (grote hersenen)
• Frontaalkwab
• Pariëtaalkwab
• Temporaalkwab
• Occipitaalkwab
De oorzaak van het feit dat de mens zich qua intellectuele vermogens
onderscheidt van andere diersoorten is door een grote totale oppervlakte
van de grote hersenen van de mens, o.a. door de sulci (instulpingen) en
gyri (windingen); bv. sulcus centralis & sulcus lateralis (groeve van Sylvius)
FK: prefrontale cortex is heel bel! achter de prefrontale cortex heb je de motorische cortex
dat is bel! voor motoriek en dan de PK is voor sensorische input onze zintuigelijke
waarnemingen vanuit periferie en acheraan OK: visuele cortex zit hier en opzij de TK: bel!
functie de auditieve cortex. We onderscheiden ons qua intellectuele vermogens van andere
zoogdieren er zijn mensen die naar les komen maar weinig andere dieren die dat ook
kunnen reproduceren dat komt omdat cortex grote oppervlakte heeft met de sulci
(instulpingen) en de windingen (gyri) dat maakt dat als je de cortex van de mens zou kunnen
uitleggen dat dat een enorme oppervlakte heeft dat betekent dat er veel plaatsen zijn waar
input kan toekomen en waar er iets kan gebeuren e hebben vele neuronen je brein is altijd
actief net van bewust natuurlijk.
Cortex cerebri
• De hersenschors bestaat uit grijze stof
= opeenhoping van cellichamen en dendrieten.
• In ieder van de kwabben van de cortex liggen gebieden met gespecialiseerde
functies = functionele schorsgebieden:
• Primaire en secundaire motorische schors
• Primaire en secundaire sensorische schors
• Primaire en secundaire visuele schors
2
, • Primaire en secundaire auditieve schors
• Prefrontale schors
Corticale buitenlaag. Bestaat uit grijze stof: kijk naar zenuwcel op foto daar heb je cellichaam
en je hebt dendrieten en de staart is axon die verbinding maakt naar volgende zenuwcel.
Dieper in de hersenen daar gaan we zien dat de axonen naar beneden zitten dus de cortex
is grijze stof. Die kwabben die zitten daar ingedeeld en die hebben hun functies (motorische,
auditief, sensorische, visuele, prefrontale) die heel wat bel! functies heeft qua aandacht,
kritisch denken,…
Prefrontale cortex
Betrokken bij de vorming van
• Persoonlijkheid, volharding, concentratie, initiatief
• Logisch redeneren, intelligentie, planningsvaardigheden en decision making, kritisch
denken,
• Sociaal gedrag, rekening houden met anderen, geweten
Sterke connecties met het limbisch systeem, bijgevolg belangrijk voor
• Emoties en stemming
• Controle van impulsen & seksueel gedrag
Ook van belang voor integreren van reukzin
Dit is voor onze cursus het bel! deel. We gaan het hebben over ADHD, concentratie,…
aangezien dat er bij ADHD miscommunicatie is naar de prefrontale cortex verklaart dat de
problemen van hun concentratie. Ons geweten, empathie is ook prefrontale cortex. Als je
onder cortex kijkt dan zitten daar dieper gelegen kernen. Dat zijn banen van die dieper
liggende kernen die naar de cortex projecteren en terug en die stukken we bekijken dat
afzonderlijk nu maar het staat in communicatie met elkaar wat bel! is voor emotie en
stemming waar we het bij antidepressiva en angst werende middelen gaan over hebben. We
gaan daar kijken naar emoties en stemming bipolaire stoornissen bv. bel! projecties van
prefrontale cortex naar limbisch regio’s en omgekeerd. Dat gaat een interactie maken met
elkaar en daardoor daar gaan we op inspelen met psychofarmaca om problemen van angst
en depressie te kunne omkeren. Prefrontale cortex gaan impulsen bedwingen. Je weet u te
beheersen. Controle impulsen is bel! daar zorgt je prefrontale cortex voor. Ook geurzin is van
belang hier.
Primaire motorische cortex
• Verzorgt de willekeurige bewegingen
• Voor het uitvoeren van fijnere motoriek zijn meer zenuwcellen betrokken
dan voor het uitvoeren van grovere bewegingen
• Bepaalde lichaamsdelen (o.a. tong, lippen, duim) nemen bijgevolg relatief
grote delen in van de primaire motorische cortex van de frontaalkwab
Bijwerkingen van antipsychotica kunnen op motorisch niveau plaatsvinden.
Bepaalde van die info hebben we nodig om neveneffecten te kunnen begrijpen.
Wat bel! is voor zowel motorisch, visueel, sensorisch, als auditief als je dat moet
samenvatten is dat je een primair en secundair stuk hebt. Een primaire
motorische cortex dat is waar de input binnenkomt en de sensorische schors
geeft context dat is een soort van databank leert de input begrijpen. Denk aan
auditieve cortex je hoort liedje voor eerste keer en je denkt ik ken het niet maar je
hoort het wel de impulsen komen binnen op primaire cortex maar nadien hoor je dat liedje
nog eens en dan heb je context en dan is je secundaire schors er al bijgekomen en dat is
een beetje hoe je het moet bekijken vooral die schorsen die onze primaire motorische cortex
verzorgt de willekeurige bewegingen als ik moet stappen van hier naar daar. We kunnen veel
meer met handen dan onze voeten. Soms kan dat als je door ongeluk hand niet meer kan
3
, gebruiken ken je andere functies aanleren aan andere ledenmaten maar meestal zijn we
beter af met onze vingers en mond en hoe gesofisticeerder de bewegingen zijn die je met
bepaalde vingertoppen of mond of tong kunt maken hoe meer plaats dat die neemt op de
cortex. De gene waar we de meest gevorderde functie in hebben zijn de gene die de meeste
plaats in nemen op cortex.
Secundaire motorische schors
• Regelt aangeleerde motorische vaardigheden met een repeterend
karakter (o.a. typen, autorijden, veters knopen)
• Bij uitval in dit gebied (frontaal tov primaire motorische schors)
kunnen er nog bewegingen worden gemaakt doch de automatismen
zijn verdwenen
• Gebied van Broca = motorisch spraakcentrum (taalgebruik)
Die secundaire motorische schors dat is bel! voor aangeleerde motorische VH met
repeterend karakter dus auto rijden, piano spelen,… databank secundaire motorische schors
als ik met de auto rijd dat dat en dat en je bent weg je staat er niet meer bij stil. Motorisch
programma is aan de gang als je in auto stapt motorische VH die erin zitten soms iemand
met hartinfarct heeft laesie en daardoor bepaald automatisme niet meer kan uitvoeren omdat
op dat gebied van die schors dat programma gecodeerd zit dat geheugenfunctie en dat dat
daar is verdwenen. Ook spraak hebben e verschillende regio’s en ligt ook op secundaire
motorische schors die bel! is voor onze taal te kunnen gebruiken.
Primaire sensorische cortex
• Deze regio van de pariëtaalkwab ontvangt signalen uit de
omgeving i.v.m. de tastzin (voelen) --> signalen afkomstig van
receptoren in de huid voor warmte, koude, druk, tast en pijn.
• Deze regio is in staat de juiste locatie van de prikkel vast te
stellen
• De gevoeligste delen van het lichaam (o.a. mond, genitaliën) nemen representatief
de grootste oppervlakte in
Input vanuit de periferie we voelen dat het koud is buiten of iemand u vastneemt prikkels die
binnekomen op primaire sensorische schors. Je hebt primair en secundair gedeelte. Komt
input binnen vanuit zintuigen periferie we voelen dat het koud is dat zijn prikkels die
binnenkomen op dat rood gebied. Die regio die kan ook zeggen als iemand je arm vastpakt
en je weet dat dat je arm is en niet je been je weet precies waar die prikkels binnenkomen.
Er zijn bepaalde delen op je huid die gevoeliger zijn bij aanraking dan andere gebieden en
dat heeft weer te maken met die oppervlakte die ingenomen wordt op sensorische schors
denk maar aan je mond is gevoeliger dan andere plekken op je huid
Secundaire sensorische schors
• Dorsaal van de primaire sensorische schors
• Hier wordt alle informatie die de primaire sensorische schors binnenkomt
geanalyseerd en vergeleken --> hierdoor ontstaat er begrip van wat men
voelt
• Bijvoorbeeld: iets zoeken in het donker
• Gebied van Wernicke = sensorisch spraakcentrum (taalbegrip)
Weer een databank je kan analyseren wat je voelt en als je weinig context hebt is het wel
moeilijk te interpreteren. Dus bv. je krijgt een zak met je ogen toe en moet voelen welke
voorwerpen het zijn als het je eigen handtas is weet je wat er inzit want je hebt het er zelf in
gestoken dus in die context je begrijpt wat je voelt dat is één van de hoofddoelen van
secundaire sensorische schors. Dus als je met ogen toe een aantal zaken moet betasten
doordat je er al ervaring mee hebt ken je het verschil tussen mol en zijde en fluweel omdat je
4
