LEVENSBESCHOUWING EN RELIGIE: HANDBOEK: SAMENLEVEN MET
OVERTUIGINGEN, LEVENSBESCHOUWING, DEMOCRATIE EN WETENSCHAP –
PATRICK LOOBUYCK
INLEIDING:
Introductie:
- West-Europa: levensbeschouwelijk landschap sterk gewijzigd
- Tot 1960: Christendom heel aanwezig religieus-culturele raamwerk van waaruit zowat alles bekeken, gewikt en gewogen werd
- Betekenishorizon voor de samenleving
- Invloed kerk drastisch verminderd door:
o Individualisering
o De-traditionalisering
o Secularisering
o (Mentale) ontzuiling in de Lage Landen
- Kerken, religie, God en zijn gebod wetenschap en democratie
- Geen enkele plaats of tijd zo seculier als huidige West-Europa
= betekent NIET: religie en levensbeschouwing uit de samenleving verdwijnen
o Secularisering en wetenschap beletten niet dat we als mens met levensbeschouwelijke en zingevingsvragen
geconfronteerd blijven
o Andere delen van wereld doet religie het nog wel goed: godsdienstige tradities en gemeenschappen
o Globalisering, individualisering en immigratie: andere religies en tradities binnengebracht erg zichtbaar door seculiere
samenleving
o Paradoxale situatie: nog nooit was onze samenleving zo geseculariseerd en was de invloed van de wetenschap op het
wereldbeeld zo groot en tegelijk religie en tal van levensbeschouwelijke thema’s zo zelden het onderwerp van
maatschappelijk debat geweest
Samenleving zoals vroeger: doordrongen van religie: godsdienst en publieke uiting ervan geen onderwerp van debat
Nieuwe situatie: samenleving en religie nog op zoek naar juiste manier om met elkaar om te gaan
Op welke manier (nieuwe) religies een plaats geven
Uitdagingen van diversiteit en scheiding tussen kerk en staat niet alleen in Westen
Levensbeschouwelijke geletterdheid
- Levensbeschouwing is brandend actueel maar de hevigheid waarmee hierover soms wordt gesproken, is vaak niet recht evenredig
met de kennis van zaken
- Antwoord bieden op enkele ambitieuze vragen:
o Wat moeten burgers hier en nu weten als ze zich ernstig en genuanceerd met levensbeschouwelijke thema’s willen
inlaten?
o Welk referentiekader hebbe, we nodig om met volle overtuiging te kunnen samenleven met mensen die er
levensbeschouwelijke vaak andere overtuigen dan onszelf op nahouden?
- Wie de samenleving en haar culturele artistieke, filosofische en levensbeschouwelijke veruitwendigingen, en producten wil
begrijpen, kan immers niet zonder levensbeschouwelijke geletterdheid
- Geletterdheid is nodig om geïnformeerd, open en genuanceerd om te gaan met levensbeschouwelijke thema’s en met de
samenleving in diversiteit
- Waarom is levensbeschouwelijke geletterdheid relevant?
o Katholieke theoloog: Hans Küng
o Om mensen in deze beslissende overgangsfase naar een nieuwe verhouding tussen de culturen, godsdiensten en landen
klaar te maken voor een dialoog en zelfs een nieuwe wereld: met de bedoeling dat ze – of ze nu christen zijn of moslims of
geen godsdienst belijden, of ze nu politici zijn, leidinggevende personen op economisch of cultureel terrein, docenten,
priesters of studenten, kortom al degenen die oriëntatie zoeken – de toestand van de wereld, die zonder de
wereldgodsdiensten niet goed kan worde begrepen beter kunnen beoordelen en erop reageren
“Samenleven met overtuigingen”
- Boek heeft niet de bedoeling om mensen van een of andere levensbeschouwing te overtuigen, noch om de antwoorden te
formuleren op de vele levensbeschouwelijke vragen en thema’s die zich vandaag blijven aandienen
- Geen theologische invalshoek: vertrekt niet vanuit een vooraf bepaald binnen perspectief van één bepaalde levensbeschouwing
- Benadering gebaseerd op religiestudie
1
, DEEL 1: HET LEVENSBESCHOUWELIJKE LANDSCHAP:
HOOFDSTUK 1: WESTERSE TRADITIES
1.JODENDOM:
TE KENNEN TERMEN OP SLIDE 31 KUNNEN SITUEREN EN GEBRUIKEN
Godsbeeld – JHWH - Jodendom = eerste duurzame, monotheïstische religie
- God = schepper van hemel en aarde
- God als transcendent beschouwt: verheven boven de natuur en de wereld, God
kan niet door mensen gevat of beschreven worden
- Zijn naam is onuitspreekbaar op schrift aangeduid met 4 letters (JHWH:
afgeleid van werkwoord ‘zijn’)
Verbond met joodse volk - God sluit met de Israëlieten een exclusief en eeuwig verbond
- Overeenkomst met Mozes tijdens woestijntocht op weg van Egypte naar het
beloofde land = symbool hiervan
Bevrijding – Mozes, Pesach Pesach
- Joodse paasfeest
- Herdenking bevrijding uit slavernij door de uittocht uit Egypte
- Rituelen van de ongedesemde borden en slachten van een lam
- Duurt 7 dagen
- In het midden van de zevende maand van de joodse kalender
Messianisme - De aankondiging van een bevrijder (= de ‘Messias’) als gezant van God
- Men verwacht iemand van het geslacht van koning David die de joden zal
verlossen van vreemde overheersing
- Loop van tijd: ‘bevrijding’ geestelijker geïnterpreteerd
- Joden erkennen Jezus niet al Messias = (joods-)christenen scheiden zich af van
joodse traditie
Teksten: Tora, Tenach, Talmoed Tenach
- Joodse bijbel
- 39 boeken
- Acroniem van de drie delen waaruit hij bestaat
Thora of joodse wet: eerste vijf boeken van de Tenach
o Genesis en Exodus: ontstaan wereld, zondvloed,
verspreiding van mens
o Leviticus
o Numeri
o Deuteronomium
o = ‘De vijf boeken van Mozes’
Nevi’iem: profetische boeken
Ketuviem: historische Kronieken Ruth, Daniël, Esther, Ezra, …
Talmoed:
- Doorheen de tijd: rabbijnen intense discussies joodse wet
- Geleidelijk aan opgeschreven = Misjna
- Misjna zelf ook discussiepunt
- Discussies en commentaren = Talmoed van Jeruzalem + Babylonische Talmoed
Aartsvaders – profeten - Stamvaders: Abraham en Isaak
- Profeten: Jeremia, Ezechiël
Orthopraxie – Sabat – Kashrut Orthopraxie
- Het juist naleven van religieuze (wettische) voorschriften
- Morele voorschriften
- Kledingsvoorschriften
- Bepalingen over reinheid
- Richtlijnen voor het vieren van de heilige Sabat
Sabat
- Gevierd op zaterdag (= 7e dag van de joodse week)
- Rustdag door Jahweh voorgeschreven in de tien geboden
- Naargelang traditie: meer of minder activiteiten verboden
- Herdenking Gods rustdag na de schepping en het verbond tussen God en het
joodse volk
2
, Kashrut
- Koosjerprijswetten
- Geen varkensvlees
- Dieren moeten onverdoofd geslacht worden + uitbloeden
- Melk en vlees altijd gescheiden
- Plantaardig voedsel en afgeleiden producten (bv wijn) = koosjer
Diaspora Een grootschalige verspreiding van een volk over verschillende delen van de wereld. De
Joodse diaspora die begon met de ondergang van het koninkrijk Juda in 586 v. Chr. was
eeuwenlang de enige connotatie van het woord.
Sefardische en asjkenazische Joden Sefardische Joden:
- Portugal
- Spanje
- Noord-Afrika
Asjkenazische Joden
- Midden- en Oost-Europa
- Rusland
Chassidim ‘de vromen’ chassidische Jodendom
Vervolging Joden werden in het christelijke Europa vaak wantrouwig bejegend
- Momenten van tolerantie afgewisseld met actieve vervolging
- Veel voorbeelden van vervolgingen
- Zwaarste klap = Holocaust of Shoah
3
, 2.CHRISTENDOM:
2.1. VERSPREIDING EN AANTALLEN
- Grootste en meest verspreide religie ter wereld
- 31% van de wereldbevolking
- 99% van de christenen leeft buiten het Midden-Oosten (= waar xdom is ontstaan)
- 50% = katholiek
- 37% = Protestanten
o Lutheranen: Duitsland en Scandinavië
o Calvijnen: VS en Nederland
o 3 tradities binnen protestantisme
Mainline Protestant Churches
Evangelicals slavernij
Historically Black Churches slavernij
o Methodisten: grootste groep binnen traditionele protestantisme
- 12% = Grieks- en Russisch-orthodoxen
o Patriarchaten
o Vooral Oost-Europa en Rusland
- 1% = Jehova’s getuigen
o Ontstaan eind 19e eeuw
o VS
o Adventische stroming
o Geloof: mensheid bevindt zich in eindtijd + mensen moeten zich tot enige ware geloof bekeren
o Deur-aan-deur mensen overtuigen aan de hand van eigen Bijbelvertalingen
- Mormoonse kerk (= de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen)
o Opgericht 1830 in New York door Joseph Smith Jr.
o Visioenen: bestaande kerken = vals
o Boek van Mormon
o Doopsel ook postuum mogelijk
- Aantal christenen zal nog stijgen maar aandeel in wereldbevolking blijft constant
- Groei vooral in ontwikkelingslanden
2.2. JEZUS: ‘MARGINALE JOOD’ EN MESSIAS
- Christendom ontstaan als afsplitsing jodendom
- Eerste christenen = joden die in Jezus de aangekondigde Messias erkennen
- ‘Joods-christenen’
- Weinig bekend over historische jezus
o Joodse charismatische figuur
o Toenmalige Palestina
o Kruisdood
o Vertrouwd met joodse teksten, gebruiken en voorschriften
- Jezus’ boodschap:
o Aandacht voor de zwakkeren
o Innige verhouding met God (noemde hij vader)
o Kritiek op materialistische en legalistische geloofsbeleving
- Onduidelijkheid over 12 apostelen
- Zekerheid: er waren volgelingen die na zijn dood geloofden dat Jezus de Messias was
- Jezus was zelf joods xdom verschilt van jodendom
o Christenen geloven dat Jezus de Messias was: verlossing = de liefde van God voor alle mensen inclusief de armen,
gebrekkigen en marginalen van de maatschappij
o Bijzondere statuut dat christenen aan Jezus toekennen = vrij uniek jezus is incarnatie of vleeswording van God in de
mens
o Universaliteit van het christendom
Joden geloven het ‘uitverkoren’ volk van God te zijn
Christelijke heilboodschap bedoeld voor de hele mensheid en in alle talen verkondigd moet worden
christelijke boodschap sinds begin ook buiten Palestina: missionering en bekering veel belangrijkere plaats dan
in het jodendom
o Manier van omgaan met ‘de wat van Mozes’
4
