Dit document bevat een samenvatting van de het handboek dat hoort bij het vak L-Filosofische grondslagen van de geesteswetenschappen. Dit is een vak dat wordt gegeven aan de eerstejaars Taal - en letterkunde, geschiedenis en onderwijskunde. In dit vak wordt niet het volledige handboek behandeld, ma...
Handboek
De wending naar het subject
De moderne ti jd (16 e -19 e eeuw)
Inleiding
1.1.Een nieuwe tijd breekt aan
16e eeuw: westerse cultuur à nieuw klimaat
- ‘Ontdekking van het subject’
o Aandacht op de mens
o Mens als bewust denkend en handelend ‘ik’
o Mens als centrum van de wereld
- Moderne tijd door filosofen en wetenschappers zelf aangekondigd
- Radicaal andere verklaring voor wereld en dingen
Eerste fase: renaissance of humanisme
- Aansluiting bij oudheid
- Godsdienst: vernieuwingsbewegingen
o Reformatie (Luther, Calvijn)
o Kritiek op kerkelijke structuren, praktijken en instellingen
o Aandacht voor authentieke geloofsbeleving: relatie tussen God en gelovige centraal
- Filosofie (17e eeuw)
o Door opkomst wetenschappen (nieuwe ontdekkingen)
o Grote systemen uitbouwen
o Aandacht naar mens en wat deze op theoretisch en praktisch vlak kan
o Besef dat mens zich in ruimer geheel bevindt blijft
Tweede fase: verlichting (vanaf 18e eeuw)
- Klemtoon op mens als subject neemt toe
- Verschillen (bv. Frankrijk: politiek en maatschappelijk, Duitsland: cultureel en filosofisch)
- Gelijkenissen
o Kritische karakter
o Wat niet redelijk is in vraag stellen
o Vrijheid van denken ( autonomie op moreel, politiek en economisch vlak)
o Periode van geluk, ontplooiing van menselijke vrijheid, eigen talenten en vermogens
o Gedachte dat wereld zelf redelijk is
o Gedachte dat wereld onderweg
- Bekendst en invloedrijkst in Frankrijk
o Franse revolutie (1789): vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid
- Midden 18e – eind 19e eeuw: romantiek
,1.2.Een nieuw type van weten
Differentiatie van het weten
- Premoderne weten is één
o Hiërarchie binnen weten à hoogste vorm van weten bevat waarheid van alle vormen van
weten
o Grote overkoepelende synthese
- Vanaf 16e eeuw: nieuw soort weten
o Zelfstandige vorm van weten naast de filosofie
o Eind 18e eeuw: differentiatie (uitsplitsing filosofie en wetenschap)
o Wetenschap negatief tegenover niet streng wetenschappelijke vormen van kennis
à filosofie verplicht haar positie ten opzichte van weten opnieuw te bepalen
Bijzondere rol van het subject
- Mens als oorsprong en fundament van het weten
o Alle verhoudingen tot de werkelijkheid (economisch, religieus, politiek, juridisch) zijn
ontstaan uit en gefundeerd in de menselijke subjectiviteit
o Moderne subject brengt zelf kennis voort à actief kenproces
o Subject en object zijn elkaars tegengestelden
Subject = actief, geeft vorm en structuur aan objecten
Object = passief, zijn maakbaar en manipuleerbaar door subjecten
- Kant:
o Ongeordende hoeveelheid zintuigelijk materiaal haalt subject objecten van kennis
o Vorming van kenbare (fenomenale) wereld
- Plato:
o Ideeënwereld: men laat zich informeren door wat in de ideeënwereld gegeven is
- Subject-zijn is een opgave
o Men moet durven zelf te denken: kritisch afstand nemen van wat gezegd wordt en zichzelf
tot oorsprong en fundament maken van het eigen weten
- Vooruitgang wetenschap en techniek brengen vrijheid tot stand (belangrijk kenmerk verlichting)
, Rationalisme (Descartes)
Op zoek naar een nieuw en zeker uitgangspunt
Traditionele filosofie (vooral scholastiek gebaseerd op Aristoteles)
- Niet in staat weten van nieuwe wetenschap te verklaren
- Kluwen van beweringen zonder definitieve waarheid
Descartes
- Zekerheid en helderheid van wiskunde inspiratie voor filosofie
o Wiskunde en fysica bevatten waarheid en evidentie door mathematisch karakter
o Inzichten waaruit men andere stellingen bouwt à volledig doorzichtig
o Zekerheid volgt op zekerheid op voorwaarde dat men absoluut zeker is van het vertrekpunt
- Mathesis universalis
o Mathematische methode toepassen op alle kennis van werkelijkheid
- Op zoek naar absoluut onbetwijfelbaar uitgangspunt via methodische twijfel
o Doelbewuste techniek à methodisch
o Niet reëel (sceptisch, existentieel), maar theoretisch (epistemologisch)
o Indien er enige twijfel is moet deze aan de kant geschoven worden (tabula rasa)
Vroegere inzichten van filosofen geen bron van zekerheid: tegenstrijdige meningen
Zintuigen geen bron van zekerheid: illusies (zintuigen kunnen bedrieglijk zijn) en
dromen (men weet niet of men permanent in een droomwereld leeft)
Mathematische kennis geen bron van zekerheid: wiskundige zekerheid is
afhankelijk van onze geest en voorstellingen in de geest kunnen mogelijks niet
overeenkomen met de werkelijkheid à malin génie (kwade geest in wiens macht
het ligt ons denken volledig te misleiden
De zekerheid van het cogito
Eerste zekerheid: het feit dat ik twijfel
- ‘denken’ (penser)
o ‘mentale’ activiteiten (nadenken, voelen, waarnemen, enz)
o Denken over denken, voelen, waarnemen…
o à onlosmakelijk met elkaar verbonden
- Aard van het ‘ik’
o Het ik ontdekt de zekerheid los van elke andere realiteit
o Het ik bestaat in zijn denkactiviteit geheel en al op zichzelf: denkend ding, denkende
substantie
- Zekerheid van bestaan van denkactiviteit
o Inhoud denkactiviteit doet er niet toe
o Denken is zich bewust van eigen activiteit
o Je pense, donc je suis
o Activiteit en bestaan van denken vallen samen
- Onmiddellijke evidentie
o Uit zichzelf duidelijk
o Vertrekpunt filosofie moet overtuigingskracht uit zichzelf halen
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper frannaert. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
