HOOFDSTUK 9. DE UITVOERENDE MACHT: DE REGERING
1. INLEIDING
Strikt genomen: verantwoordelijk voor ‘uitvoering van beleid’
UM = 1 van de 3 machten (machtsdeling om machtsmisbruik te voorkomen)
Scheiding der machten niet zuiver ° samenwerking nodig, ‘uitvoerende’ maar ook wat ‘wetgevende’
UM = regering (regeringshoofd) + staatshoofd
2. STAATSHOOFD
Eerder formele, symbolische macht, minder echte politieke macht
= de belichaming van de staat (koning, president, emir…)
Deel van de UM (hoofd van regering) ó contraseign (tegenhandtekening door minister, minister is
verantwoordelijk) of koning benoemt en ontslaat zijn ministers terwijl het in de praktijk de partijvoorzitters
zijn
3. VORMEN VAN DE UITVOERENDE MACHT
PRESIDENTIEEL STELSEL
Vb. VS
Staatshoofd = regeringshoofd
scheiding WM en UM – wel checks and balances
WM en UM onafhankelijk van elkaar verkozen, elk met eigen constitutionele bevoegdheden
President niet aangesteld door het parlement, maar door het volk ° sterkere positie UM
Cohabitation: kleur anders dan kleur meerderheid van het parlement
Impeachment
PARLEMENTAIR STELSEL
Vb. parlementaire monarchie – België
Staatshoofd ≠ regeringshoofd
Regeringsleider haalt de macht via meerderheid in het parlement: bij start + bij start van elk politiek jaar
UM is verantwoording verschuldigd aan Parlement (vertrouwensstemming)
veel minder scheiding tussen WM en UM
SEMI-PRESIDENTIEEL REGIME
Vb. Frankrijk
Combinatie van presidentieel en parlementair stelsel
Rechtstreeks verkozen staatshoofd, president en daarnaast premier die enkel aan parlement verantwoording
verschuldigd is
President niet vrij in aanstelling regeringshoofd ° soms moeilijke samenwerking
4. UM IN BELGIË
KONING
Koning heeft politieke rol, ondanks art. 37 Gw dat bepaalt dat de federale UM bij de koning berust.
Basisregel: de koning heeft ‘the right to be informed and consulted’.
Voornaamste functie koning: symbolisch
Art 88 Gw: Koning is onschendbaar, onverantwoordelijk en onbekwaam om alleen te handelen. Steeds
regering/minister nodig, want kan of mag niets alleen doen.
36
,PREMIER
Rol staatshoofd neemt af (ceremoniëler) terwijl rol regeringshoofd toe neemt (presidentialisering)
Communicerend vat met de Koning
Machtiger door:
- gecentraliseerde personalisering
- federalisering
- Europa
- media-bonus
premier = primus inter pares (de eerste onder gelijken) met eigen bevoegdheden, put zijn macht vooral uit het
gewoonterecht
MINISTERS EN STAATSSECRETARISSEN
Hebben eigen specifieke bevoegdheden (evolutief, variëren deels per regering)
Puntensysteem (methode D’Hondt) om regeringsportefeuille te verdelen ° grootste kiest eerst, punten
verschillen naargelang de functie
Elke minister heeft zijn eigen kabinet (beleidscel) en is bevoegd over ambtenaren (FOD; ≠ kabinet).
Staatssecretaris in zekere zin ‘adjunct-minister’, toegevoegd aan een minister, met minder bevoegdheden.
MINISTERRAAD, KERNKABINET EN KROONRAAD
Waar vinden we de regering?
1. In de ministerraad
regel: enkel ministers, paritair samengesteld, maximum 15.
(grond)wettelijke verplichte beraadslaging + actuele aangelegenheden + wat regering aanbelangt
In regel: elke vrijdag wekelijkse vergadering, Wetstraat 16
Inhoud debatten geheim, wel beknopt verslag
Regeringssolidariteit: consensus, collegiale besluitvorming ° indien niet akkoord, 3 opties (veranderen,
‘zwijgen of vertrekken’)
2. In het kernkabinet
premier en vice-premiers
informele vergadering, cruciaal topoverleg
3. In de Kroonraad
regeringsleden + ministers van staat (eretitel) o.l.v. de Koning
Duikt soms op tijdens periode van formatie
Tot nu toe slechts 5x bijeengeroepen:
1870: uitbreken Frans-Duitse oorlog
1914: Duits ultimatum aan België
1919: Verdrag van Versailles
1950: Koningskwestie
1960: Onafhankelijkheid Congo
5. FORMATIE
Algemene bewegingswetten bij coalitievorming:
Size principle: met zo weinig mogelijk macht delen; minimum winning, minimum size (zetels), minimum
number (partijen)
Policy principle: zoveel mogelijk eigen beleid voeren, dus partners kiezen die dat toelaten (Vivaldi); minimal
range, minimum connected winning
37
, Belangrijke uitzonderingen:
minderheidsregeringen
oversized coalities: afvallige parlementsleden, crisis, grondwetsherzieningen, taalevenwicht…
Strategie partijen, historische elementen, pre-electorale afspraken, winnaars/verliezers
Formatie (theorie)
art. 46 Gw: ontbindingsbesluit bevat oproeping van kiezers binnen 40d en bijeenroeping Kamers
binnen 2 maanden
Grondwetgever dacht dat 2 maanden volstonden
institutionele model: stappenplan van Dewachter
- consultaties door Koning
- informateur (verslag)
- formateur (of verkenner, bemiddelaar, ontmijner, opdrachthouder…)
- regeerakkoord: naar partijcongressen
- onderhandeling samenstelling regering
- benoeming ministers en staatssecretarissen via KB
- opstelling regeringsverklaring
- investituursdebat + vertrouwensstemming
° meerderheid Kamer, paritaire ministerraad, communautaire meerderheid
6. ONTSLAG REGERING
Automatisch ontslag:
- ontbinding Kamer bij einde legislatuur
- na aanvaarding verklaring tot herziening grondwet
- nieuwe koning
! val regering ≠ automatisch nieuwe verkiezingen
Ontslag kan:
- op eigen initiatief of op initiatief van parlement
- met verkiezingen of zonder
- van voltallige regering of van een/meerdere minister(s)
Ontslag op initiatief regering, ‘spontaan ontslag’
maar met motie van ontbinding door Kamer
Koning aanvaardt, weigert of houdt in beraad
Ontslag op initiatief Kamer, ‘gedwongen ontslag’
> verwerping motie van vertrouwen
> constructieve motie van wantrouwen: ontslag + geen verkiezingen als motie van wantrouwen wordt
goedgekeurd, maar geen nieuwe EM, dan moet regering geen ontslag nemen
> motie van wantrouwen: regering niet verplicht ontslag te nemen, maar in praktijk wel heel moeiljk om aan te
blijven
!!! bij deelstaten: enkel constructieve motie van wantrouwen
7. LOPENDE ZAKEN
Tussen ontbinding Kamers en verkiezing, ontslagnemende regering functioneert verder, niet gecontroleerd
door Parlement.
Tussen ontslag vorige regering en vorming nieuwe regering: ontslagnemende regering kan niet tot ontslag
gedwongen worden.
38
