sociologie
AJ 2021-2022
Laura Van Vaerenbergh
1E BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE - HOGENT
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
DEEL 1: IK EN DE SAMENLEVING
1
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
HOOFDSTUK 1: OP ONTDEKKINGSTOCHT DOOR EEN BEKEND GEBIED?
LES 1 (DEEL 1): OVER DE AARD VAN DE SAMENLEVING
Sociologie = samenlevingskunde > observeert, beschrijft, analyseert en verklaart
- socius of metgezel
- logos of kennis/wetenschap
1.1 HET DAGELIJKS LEVEN DOOR DE BRIL VAN DE SOCIOLOOG
Voor dagelijkse waarnemingen heb je een sociologische bril nodig: doet structuur van zichtbare werkelijkheid oplicht
→ moeten er betekenis aan kunnen geven: sociologische verbeelding
Sociologische verbeelding
Het bewustzijn dat onze individuele ervarings- en belevingswereld verband houdt met de bredere samenleving
Drie componenten (Mills) van sociologische verbeelding:
Geschiedenis - geschiedenis: hoe een samenleving tot stand komt en hoe
ze verandert
- biografie: gebeurtenissen in ons persoonlijk leven die ons
hebben gemaakt tot sociaal wezen
Sociale
Biografie
structuur
- sociale structuur: de instituties die ons leven bepalen
1.1.1 OVER ETEN EN DRINKEN
Eten en drinken = primaire behoefte
→ wat heeft het te maken met onze samenleving?
Manier van omgaan met voedsel en drank > ingebed in sociale/culturele context
→ deel van de biografie
→ sociale patronen worden zichtbaar
bv. eten met mes en vork, eten met stokjes, eten met de handen …
1.1.2 OVER SPORT
Statussymbool
Een teken dat niet functioneel wordt gebruikt (zoals het uniform van een agent), maar als verwijzing naar rijkdom, macht en
prestige
Sport is drager van symbolische codes:
- ‘hogere’ sporten: vermijden van lichaamscontact
· tennis, golf, skiën …
- ‘lagere’ sporten: lijf-aan-lijfgevechten
· boksen, fietsen, lopen
Nieuwe trends in sport verbonden met lifestyletrends
- vroeger: aerobics, zumba, pilates …
- nu: HIIT, functional fitness, crossfit, bootcamps
2
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
1.1.3 OVER LIFESTYLE EN LIJFSTIJL
Lifestylebladen informeren over nieuwste trends in samenleving > imagovorming
→ beeld van jezelf wordt sociaal bepaald = sociaal construct
Beelden over ‘ideale vrouwenlichaam’ > mannelijke fantasie
- gebruinde, energieke lichaam met lange benen en smalle heupen
- modewereld gaat dit naar voor schuiven
Cultuur van de look niet voor iedereen weggelegd > gedrag door mensen uit midden- of hogere klasse
→ er komt verandering/kritiek op: meer realistisch beeld wereld insturen > tegengaan van schoonheidsideaal
Streefklasse = onderscheid zich van de massa aan de hand van subtiele vormen van consumptie
bv. VSCO-girls: recycleerbare tas, drinken groene sapjes, doen aan yoga …
1.1.4 OVER LIEFDE
Verliefdheid mag blind zijn, partnerkeuze niet
→ meer vrijheid in partnerkeuze, maar …
… mensen huwen meestal binnen zelfde sociale milieu (religieuze overtuiging, etnische herkomst, opleiding)
- veel gemeenschappelijkheden
- minder risico op conflicten
- sociale druk
- heteronormativiteit
bv. The Inner Circle gaat specifiek opzoek naar mensen uit zelfde sociale klasse
1.1.5 CONTINGENT MAAR NIET ARBITRAIR?
“Alles is contingent, maar niet arbitrair” – Elchardus, Spruyt & Vanroelen
Contingent = alles had anders kunnen zijn dan het nu is
→ toch niet arbitrair, willekeurig of louter toevallig:
- het is niet omdat een bepaald gebruik anders had kunnen zijn, dat er geen goede reden bestaat waarom het nu zo is
Socioloog gaat kijken naar ‘format’ van samenleven
→ niet los van het verleden
1.2 NIEMAND IS EEN EILAND – ZEKER NIET IN TIJDEN VAN CORONA
Corona-periode = boeiende periode voor sociologen > hoe gaan mensen om met elkaar?
- we kunnen niet zonder elkaar > toch contact zoeken bv. coronawandelingen, zoom-dates
- mens is een sociaal wezen
- iedereen is belangrijk voor samenleving
1.2.1 SCHERPT DE CORONACRISIS ONZE SOCIOLOGISCHE WAARNEMING AAN?
Korte historiek:
- 03/02/2020: start coronacrisis
- 01/03/2020: verspreiding virus + afkondiging ‘Corona-noodplan’
- 13/03/2020: lockdown 1 + pijlsnelle toename besmettingen, ziekenhuisopnames, intensieve zorg …
- 04/05/2020: eerste versoepelingen
- 31/10/2020: hoogtepunt tweede golf
Breuklijnen die er al waren, worden duidelijker zichtbaar > zorgt voor grotere ongelijkheid
→ bestuurt door virologen, psychologen - weinig inspraak sociologen
3
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
1.2.2 (TOENEMENDE) ONGELIJKHEID EN ARMOEDE
Coronacrisis maakt kloof tussen arm-rijk groter (meer sociale ongelijkheid)
→ naweeën economische crisis
Slaat harder toe bij mensen met lage socio-economische status: 70% meer overlijdens
- wonen in slechtere omstandigheden
- leven met meer mensen dicht op elkaar
- slechtere gezondheid
Overschakelen naar afstandsonderwijs hield weinig/geen rekening met bekrompen woonsituatie van kinderen in armoede
→ wat met ICT?
1.2.3 ZIJN ‘BUBBELS’ OOK NETWERKEN?
Aantal personen in iemands netwerk (N) → formule om aantal contacten te berekenen: N(N-1)/2
Aantal personen groter leidt to exponentiële stijging in aantal contacten
A A
D B
C B
C
1.2.4 BLIJF IN UW KOT: BELANG VAN SOCIALE CONTACTEN, INTERACTIE EN COMMUNICATIE
Een ‘kot’ is voor velen de plaats waar interactie en communicatie plaatsvind
→ valt plots weg
→ samenleving wordt stilgezet
→ dramatische gevolgen van fysiek isolement
1.2.5 OVER HET BELANG VAN EEN DRAAGVLAK: TWIJFELAARS EN ANTIVAXERS
“We vechten niet alleen tegen een pandemie, maar ook tegen een infodemie” – WHO-directeur-generaal Ghebreyesus
- corona en complotdenken
· één op drie Belgen gelooft een complottheorie
- beschermen van individuele vrijheid
- wantrouwen in overheid, elite en farmaceutische sector
Demonstratie van self-fulfilling prophecy = als mensen situaties als werkelijk definiëren, dan worden die ook werkelijk in hun
gevolgen
1.2.6 HET ‘VERZET’: OMWILLE VAN DE AANSLAG OP ‘DE’ VRIJHEID OF BIJ GEBREK AAN SOLIDARITEIT?
Verzet tegen beperkende maatregels > vooral beperkingen die middenklassen treffen:
- het ‘gewone volk’ tegen de ‘elite’
- verzet in naam van ‘de vrijheid’
- vraag naar solidariteit
· warme solidariteit
· koude (structurele) solidariteit
4
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
1.3 EEN STAP VERDER: EEN SOCIOLOGISCHE BLIK DOET BETER BEGRIJPEN
1.3.1 ECHTSCHEDING
Echtscheidingen:
- actor: persoonlijke redenen, psychologische gevolgen
- factor: maatschappelijke oorzaken en gevolgen: armoede, schoolachterstand bij kinderen, complexere
samenlevingsvormen, huisvesting …
- echtscheidingsfenomenen
· tweeverdienersgezin > economische onafhankelijkheid, sociale contacten buiten gezin
· verminderde sociale druk om samen te blijven vanwege kinderen
· verminderde sociale controle op privéleven
· langere levensverwachting
· inkorting echtscheidingsprocedure
· homohuwelijk
maatschappelijke gevolgen + verbonden met maatschappelijke context
1.3.2 SUÏCIDE
Vlaamse suïcidecijfer ligt hoog
Patroon? meer bij lager opgeleiden, (langdurig) werklozen, alleenstaanden, mensen jonger dan 50 en mannen
Durkheim (eerste socioloog) > onderzoek naar oorzaken van zelfdoding
→ boek Le Suicide, Etude de Sociologie
- onderzocht volgens welke maatschappelijk factoren suïcide-ratio’s varieerden:
· religie, burgerlijke staat, woonplaats, aan- of afwezigheid van militaire opleiding …
- verklaringen:
· gemeenschappelijk factor sociale integratie: gebrek of overvloed aan sociale integratie leidt tot meer
zelfdoding
· desintegratie: individu valt zonder morele/sociale steun
1.3.3 ZIEKTE EN DOOD
Onderzoek naar levensverwachting en gezonde levensjaren per opleidingsniveau
→ grote ongelijkheid
Verklaringen maatschappelijke inbedding van ongelijke levensverwachting:
- sociaaleconomische status (SES)
- SES als verklaring, invloed niet rechtstreeks, via tal van tussenliggende factoren
bv. leef- en woonomstandigheden, arbeidsomstandigheden, gedrag en levensstijl …
- verschillen in sterfte, ziekte en gezondheid
→ onderschatting: mensen met lagere SES gaan minder snel een aandoening als gezondheidsprobleem registreren
Sociaaleconomische status of SES
Een indicator die iemands (hogere of lagere) plaats in de samenleving aanduidt en die wordt gemeten aan de hand van het
onderwijsniveau, het beroep en het inkomen
5
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
1.4 EEN EERSTE DEFINITIE VAN SOCIOLOGIE
Sociologie
De wetenschap die de maatschappelijke patronen en structuren bestudeert, in hun ontstaan, voortbestaan en veranderen, en
ook het sociaal handelen van mensen in wisselwerking met deze patronen en structuren
- maatschappelijke patronen en structuren
· positionele dimensie: sociaal netwerk/sociale klasse bv. tafelmanieren
· symbolische structuren/cultuurpatronen: opvattingen
→ patronen sturen sociaal handelen
Sociaal handelen gebeurt in sociale omgeving en ondergaat kenmerken van sociale omgeving
→ wordt onderzocht
6
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
HOOFDSTUK 2: DE SAMENLEVING IS EEN VELD VAN TEGENGESTELDE KRACHTEN
LES 1 (DEEL 2): OVER DE AARD VAN DE SAMENLEVING
Samen leven → perverse effecten
Perverse effecten
Effecten die tegengesteld zijn aan de oorspronkelijke bedoelingen van een handeling en die soms zelfs vernietigen
Voorbeelden:
- de keynesiaanse spaarparadox = paradox die verschillend effect heeft op micro- en macroniveau
· micro: gezinnen merken dat er een crisis aankomt en gaan meer sparen
· macro: als er meer gezinnen beginnen sparen ontstaat er een crisis
- het Mattheüs-effect = in een welvaartstaat halen de middenklassen meer voordeel uit sociale voordelen en diensten
zoals onderwijs, gezondheidszorg … dan de lagere inkomensgroepen voor wie ze van levensbelang zijn (en vaak ook
voor wie ze bedoeld zijn)
DE SAMENLEVING IS COMPLEX
SES van ouders = bepalend voor kansen/mogelijkheden van kinderen
- lager opleidingsniveau verbonden met lagere SES (andere zorgen: basisvoorzieningen)
- weinig ruimte voor ontwikkeling
Kinderen van hoog opgeleide ouders ervaren voordelen t.o.v. kinderen van laag opgeleide ouders
- hoog opgeleid: minder drempels, langer genieten van kindergeld
- laag opgeleid: sneller gaan werken, kindergeld valt sneller weg
TEGENGESTELDE KRACHTEN IN DE SAMENLEVING
Democratisering van het onderwijs > mensen uit lagere klasse kunnen ook verder studeren
→ onderwijs = belangrijk: zorgt voor mogelijkheid om sociale ladder te beklimmen
→ massificatie onderwijs
Beperkte jobs voor hoger opgeleiden
- scheefwerken of ondertewerkstelling = werken in een baan die onder het opleidings- en ervaringsniveau van de
werknemer ligt
Er zijn krachten aan het werk in de samenleving:
1. middelpuntzoekende kracht = mensen en groepen zoeken elkaar op en werken samen
2. middelpuntvliedende kracht = mensen bestoken elkaar en sluiten elkaar uit
Solidariteit en sociale cohesie maken groepen sterk; bieden geborgenheid voor leden
→ sluiten leden ook op/uit = sociale uitsluiting
2.1 INDIVIDU EN SAMENLEVING: EEN STRIJD VAN GOED TEGEN KWAAD?
Verhouding tussen individu en samenleving > in simplistische termen: tegenstelling tussen individuele vrijheid en
maatschappelijke dwang
- niemand is een eiland: individu én deel van de samenleving
- willen erbij horen én ons onderscheiden
- bv. Simmel: modetrends volgen, maar toch onderscheiden van ‘grijze massa’
7
,Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
We kunnen eigen klemtonen leggen binnen marges van sociale bepaaldheden
→ vrijheid kan zich tegen ons keren
→ vervreemding of aliënatie = de controle verliezen over de machten die we opwekken, hun dienaar worden in plaats van dat
ze ons dienen
Voorbeelden:
- Robinson Crusoe: kon enkel overleven omdat hij allerlei vaardigheden had aangeleerd
- hikikomori: Japanse jongeren die maanden- of jarenlang in hun kamer opgesloten zitten met een pc, koptelefoon en
spelconsole
je speelt altijd een rol in de samenleving
2.1.1 HET ACTOR-FACTORDILEMMA
Actor-factordilemma = focus op maatschappelijke structuren of op individuen
ACTOR FACTOR Voorbeeld: armoede
- mensen - maatschappelijke structuren - actor: mensen die in armoede
- individuele en collectieve - samenleving leven; hoe komt het?
(netwerken bv. vakbonden, - factor: ‘ze hebben een leefloon en
politieke partijen) actoren de maatschappij is te duur
NATURE VERSUS NURTURE
Actor-factordilemma maakt deel uit van nature-versus-nurture-debat
NATURE NURTURE
De-kip-of-het-ei vraagstuk
- het genetische materiaal van - maatschappelijke omgeving → maar het is eerder een ‘én-én’-
ouders worden doorgegeven waarin iemand opgroeit verhaal waarbij het een kwestie is van
- invloed op uiterlijk, - heeft invloed op ontwikkeling zowel nature als nurture
intelligentie en karakter van persoonlijkheid
sekse gender
man vrouw interseks masculien feminien
Geboren in zo’n type Socialisatie
NATURE NURTURE
2.2 DE SAMENLEVING: EEN VAT VOL MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN
KANSEN/MOGELIJKHEDEN BEPERKINGEN
Leven in het hier en nu - expliciete verboden en geboden (wetten en regels)
(veiligheid, technologische mogelijkheden, democratisering
onderwijs …) - institutionele en situationele drempels
→ dienst
→ potentiële gebruiker > dispositionele drempels
Bv. massificatie van het hoger onderwijs, maar
ongewijzigde verhoudingen tussen sociale groepen.
ondanks beleid is de sociale ongelijkheid gebleven
8
, Sociologie_Samenvatting.S2 – Laura Van Vaerenbergh
Beperkingen en opgelegde regels zorgen voor vrijheid > eindige vrijheid
→ absolute vrijheid niet mogelijk
Voorbeeld: verkeersregels;
We moeten voor een rood licht stoppen en we mogen doorrijden als het licht groen is = routine; onze vrijheid is aangetast
2.3 SOLIDARITEIT VERSUS STRIJD
Strijd: middelpuntvliedende sociale kracht – sociale uitsluiting beide krachten houden de samenleving ‘samen’
Solidariteit: middelpuntzoekende sociale kracht – sociale cohesie en ‘levend’
2.3.1 SOLIDARITEIT EN COHESIE
Solidariteit
Verwijst naar wat een groep, een organisatie, een samenleving samenhoudt, solide maakt, een identiteit geeft
Twee vormen van solidariteit:
- warme of spontane solidariteit
· acties en vrijwilligerswerk
· medemenselijkheid
- koude of structurele solidariteit
· houdt samenlevingen bij elkaar
· doorgedreven arbeidsdeling → ‘veralgemeende afhankelijkheid’
o zonder onze netwerken zouden we niet overleven
· sociale zekerheid
o horizontale inkomstenherverdeling
bv. ziekteverzekering, invaliditeitsuitkeringen, kinderbijslag, pensioenen, werkloosheidsuitkeringen
· iedereen afhankelijk van elkaar
SAMENLEVINGEN EN SOLIDARITEITSTYPE VOLGENS DURKHEIM
Traditionele samenleving Moderne samenleving
Arbeidsdeling Eenvoudig Complex
Solidariteit Mechanisch Organisch
- mechanische solidariteit
· mensen klitten mechanisch aan elkaar
· niet door traditionele regels heen kunnen
- organische solidariteit
· mensen afhankelijk van elkaar
collectieve bewustzijn of conscience collective: het geheel van de gedeelde overtuigingen dat al bestond voordat we er
waren en dat zal voortbestaan als we weer zijn verdwenen
2.3.2 STRIJD EN CONFLICT
Conflicten/strijd: onvermijdelijk en nodig → schenken samenlevingsverband de dynamiek om te veranderen en zich in
vernieuwd vorm te reproduceren
Onenigheid over nut van conflict:
- conservatief vs. progressief
- reactionair vs. revolutionair
9
