2021-2022
SAMENVATTING ETNOGRAFIE
1042FBDDIE
CÉLINE DE MUNTER
, 1
INHOUD
Hoofdstuk 1: Domesticatie en selectie ............................................................................................................................................... 5
Domesticatie doorheen de geschiedenis ........................................................................................................................................ 5
Homo Sapiens, Ijstijd, ca. 35.000 – 40.000 jaar geleden ............................................................................................................ 5
Eigenlijke domesticatie: na Ijstijd, ca. 12.000 – 13.000 jaar geleden ......................................................................................... 5
Bij Romeinen (vanaf 400v.Chr.) .................................................................................................................................................. 5
Middeleeuwen ............................................................................................................................................................................ 5
Selectie, de meest recente fase van domesticatie.......................................................................................................................... 5
Gevolgen van domesticatie en selectie .......................................................................................................................................... 6
Morfologische kenmerken (→ uitwendige kenmerken) ............................................................................................................. 6
Fysiologische kenmerken (→ functionele eigenschappen) ......................................................................................................... 7
Systematiek ..................................................................................................................................................................................... 7
Algemeen .................................................................................................................................................................................... 7
Aves ............................................................................................................................................................................................. 8
Mammalia ................................................................................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2: Paard ............................................................................................................................................................................. 9
Domesticatie en selectie van het paard .......................................................................................................................................... 9
Domesticatie van het paard doorheen de geschiedenis ............................................................................................................. 9
Paard herintroduceren met grote hoeveelheden paarden als gevolg ........................................................................................ 9
Drastische ommekeer na WOI en versneld tempo na WOII ..................................................................................................... 10
Signalement .................................................................................................................................................................................. 10
Algemeen .................................................................................................................................................................................. 10
Geslacht en naam ..................................................................................................................................................................... 11
Ras of bloed/gebruikstype ........................................................................................................................................................ 11
Hoogte: schofthoogte en stokmaat .......................................................................................................................................... 11
Ouderdom of leeftijd ................................................................................................................................................................ 11
Haarkleedkleuren- en patronen ................................................................................................................................................ 16
Aftekeningen en bijzondere kentekens .................................................................................................................................... 20
De beoordeling van het exterieur of het uitwendige voorkomen ................................................................................................ 22
Het paard in zijn geheel ............................................................................................................................................................ 22
Bespreking van de verschillende lichaamsstreken bij het in rust staand paard ....................................................................... 23
De ledematen in combinatie met de standen .......................................................................................................................... 40
De dynamica van het paard: het paard in beweging ................................................................................................................ 49
Stalondeugden en slechte gewoonten bij paarden .................................................................................................................. 52
De paardenrassen ......................................................................................................................................................................... 53
Wilde paarden........................................................................................................................................................................... 53
Voldbloeden .............................................................................................................................................................................. 53
Halfbloeden(warmbloeden) ...................................................................................................................................................... 55
Koudbloeden ............................................................................................................................................................................. 57
Hoofdstuk 3: Rund ............................................................................................................................................................................ 73
, 2
Herkomst en gebruik van het rund ............................................................................................................................................... 73
Het exterieur van het rund ........................................................................................................................................................... 74
Het signalement (volgens GRHOKAD) ....................................................................................................................................... 74
Enkele algemene beoordelingscriteria voor de verschillende gebruikstypes en beoordeling van bevleesdheid .................... 80
Bespreking van enkele afzonderlijke lichaamsstreken ............................................................................................................. 84
Rundveerassen .............................................................................................................................................................................. 95
Inleiding .................................................................................................................................................................................... 95
Een internationaal verspreid ras – De Holstein Friesian ........................................................................................................... 95
Belgische rassen ........................................................................................................................................................................ 96
Andere Europese rassen ........................................................................................................................................................... 97
Rassen buiten Europa ............................................................................................................................................................. 108
Hoofdstuk 4: Schaap ....................................................................................................................................................................... 111
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 111
Beoordeling van het schaap .................................................................................................................................................... 112
Hoofdstuk 5: Geit ............................................................................................................................................................................ 122
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 122
Algemeen ................................................................................................................................................................................ 122
Productie van geitenmelk ......................................................................................................................................................... 122
Beoordeling van de geit .............................................................................................................................................................. 123
Signalement volgens G H R O K A D ......................................................................................................................................... 123
Algemene beoordelingscriteria ............................................................................................................................................... 123
Geitenrassen ............................................................................................................................................................................... 125
Zwitserse melkgeitenrassen en afgeleiden ............................................................................................................................. 125
Enkele tropische rassen .......................................................................................................................................................... 128
Hoofdstuk 6: Hond .......................................................................................................................................................................... 131
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 131
Uitwendige beoordeling van de hond .......................................................................................................................................... 131
Dynamica ................................................................................................................................................................................ 131
Signalement volgens G R H O K A D......................................................................................................................................... 133
Bespreking van afzonderlijke lichaamsstreken ....................................................................................................................... 138
Enkele hondenrassen .................................................................................................................................................................. 140
Groep 1: De herdershonden en Bouviers (de schapenhoeders en veedrijvers) ..................................................................... 140
Groep 2: Honden van het Schnauzer en Pinschertype, Molossers en sennenhonden ........................................................... 147
Groep 3: Terriërs ..................................................................................................................................................................... 156
Groep 4: Teckels...................................................................................................................................................................... 164
Groep 5: Noorse rassen .......................................................................................................................................................... 165
Groep 6: Lopende honden en zweethonden .......................................................................................................................... 171
Groep 7: Staande honden ....................................................................................................................................................... 174
Groep 8: Apporteer- + water- + opstoothonden .................................................................................................................... 179
Groep 9: Gezelschapshondjes + dameshondjes ..................................................................................................................... 182
, 3
Groep 10: Windhonden .......................................................................................................................................................... 190
Hoofdstuk 7: Kat ............................................................................................................................................................................. 195
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 195
Beoordeling van de kat ................................................................................................................................................................ 195
Signalement (volgens G R H O K A D)....................................................................................................................................... 195
Enkele kattenrassen .................................................................................................................................................................... 198
Kortharige rassen .................................................................................................................................................................... 198
Halflangharige rassen.............................................................................................................................................................. 202
Langharig ras ........................................................................................................................................................................... 204
Hoofdstuk 8: Varken ....................................................................................................................................................................... 205
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 205
Leeftijdsbepaling ......................................................................................................................................................................... 206
Bespreking van enkele afzonderlijke lichaamsstreken ............................................................................................................... 206
Kop en hals .............................................................................................................................................................................. 206
Romp ....................................................................................................................................................................................... 206
Ledematen .............................................................................................................................................................................. 207
Enkele aspecten van de beoordeling van de karkassen .............................................................................................................. 207
Bepaling van het % vlees (= magervleesaandeel) i/e gekoeld karkas ..................................................................................... 207
Bepaling van het type (conformatie) v/e karkas ..................................................................................................................... 207
Enkele varkensrassen .................................................................................................................................................................. 208
De groep van de landrassen .................................................................................................................................................... 208
Pietrain .................................................................................................................................................................................... 209
Engelse varkensrassen ............................................................................................................................................................ 209
Enkele andere Europese varkensrassen ................................................................................................................................. 210
De belangrijkste Noord-Amerikaanse varkensrassen ............................................................................................................. 210
Chinese varkensrassen ............................................................................................................................................................ 211
Hoofdstuk 9: Het konijn .................................................................................................................................................................. 212
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 212
enkele elementen van de uitwendige beoordeling van konijnen ............................................................................................... 213
Enkele benamingen van typische aftekeningen ..................................................................................................................... 213
Beoordeling van afzonderlijke lichaamsstreken ..................................................................................................................... 214
Enkele konijnenrassen ................................................................................................................................................................ 216
Wilde haas............................................................................................................................................................................... 216
Gedomesticeerde konijnen ..................................................................................................................................................... 216
Hoofdstuk 10: Gevogelte ................................................................................................................................................................ 227
De kip .......................................................................................................................................................................................... 227
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 227
De uitwendige beoordeling van de kip ................................................................................................................................... 227
Indeling van de kippenrassen ................................................................................................................................................. 232
De kalkoen .................................................................................................................................................................................. 239
, 4
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 239
De belangrijkste rassen ........................................................................................................................................................... 239
De parelhoen .............................................................................................................................................................................. 241
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 241
Eigenheden en productieve prestaties ................................................................................................................................... 241
De post- en reisduif ..................................................................................................................................................................... 241
Tentoonstellingsduiven ............................................................................................................................................................... 242
Bronvermelding .............................................................................................................................................................................. 243
, 5
HOOFDSTUK 1: DOMESTICATIE EN SELECTIE
DOMESTICATIE DOORHEEN DE GESCHIEDENIS
▪ Domesticatie = het tot huisdier maken van oorspronkelijk wilde dieren door ze aan te passen aan de
levensomstandigheden van de mens
▪ Doel
o Zeer beperkt in eerste instantie → dier moest nuttig zijn
o Tweede instantie benutten meerdere eigenschappen per diersoort
o Ontwikkeling verschillende productierichtingen
o Ontstaan aparte gespecialiseerde populaties/rassen
▪ Oorsprong: Aziatisch Turkije, Egypte + Zuidoost-Europa
o 5.000 – 4.000 v.Chr.hr.: Egyptenaren ploegden met runderspannen
HOMO SAPIENS, IJSTIJD, CA. 35.000 – 40.000 JAAR GELE DEN
▪ Gemiddelde jaartemperatuur: van -5°C tot 15°C
o Bodemlaag was bevroren (behalve in zomer)
o Overleefden dankzij jacht op dieren
▪ Leefden nomadisch bestaan → volgden dieren die op hun beurt beschikbare voedsel volgden
▪ Later: houden zwakke dieren aan voor latere consumptie (primitieve vorm van dierhouderij)
EIGENLIJKE DOMESTICATIE: NA IJSTIJD, CA. 12.000 – 13.000 JAAR GELEDEN
▪ Sindsdien ingrijpende veranderingen in fauna en flora
▪ Dieren waren ‘nuttiger’ levend: levende dieren als voedselreserve
▪ Onderdanigheid afgedwongen door uithongering
▪ Eerste gedomesticeerde dier: herbivoren, geen voedselcompetentie met mens
o Behalve hond: eerst huisdiersoort rond 10 000 v.Chr.hr.: aasvreter in nabijheid v/d mens
▪ Andere diersoorten:
o Geit (West-Azië): rond 9 000 v.Chr.
o Schaap (Irak): rond 7500 v.Chr. (als kudde zeer geschikt voor nomaden)
o Varken (China): 7 000 v.Chr. pas na sedentaire levenswijze werd ingevoerd
o Rund of oeros (oorspronkelijk rund, uitgestorven) rond 6 000 – 4 000 v.Chr.
o Duiven (Mesopotamië) 5 000 v.Chr.
o Ezel (Noord-Afrika) 4 500 v.Chr.
o Kip (Indië) 4 000 v.Chr.
o Paard (Oekraïne) 3 500 v.Chr.
o Kat (Egypte) 2 500 v.Chr.
BIJ ROMEINEN (VANAF 400V.CHR.)
▪ Eerste tekenen van gastronomie
o Kweken wilde hazen in leporaria
o Duiven in columbaria: vleesproductie
o Eenden en ganzen dwangmatig gevoederd: vette levers/foie gras
▪ Parelhoen afkomstig uit Afrika (vanaf 100 v.Chr., Grieken reeds 500 v.Chr.)
MIDDELEEUWEN
▪ Gebruikte meest voorkomende huisdiersoorten al
▪ Kalkoen en cavia uit Amerika volgden later, konijnen vanaf 1 600 n.Chr. in Europa
SELECTIE, DE MEEST RECENTE FASE VAN DOMESTICATIE
▪ Diversiteit en specialisatie bij huisdierrassen
o Enerzijds omwille van aanpassingsvermogen aan mens
o Anderzijds door sterk doorgedreven selectie o.b.v. specifiek en wetenschappelijk gefundeerde
▪ Paringen gebeuren met zorgvuldig uitgekozen fokdieren
▪ Versnelling van de specialisatie gedurende laatste eeuwen, zeker sinds 1950
o Productiviteit bij nutsdieren extreem toegenomen
o Binnen soorten: gespecialiseerde rassen (individuele waarde dier ↘)
, 6
▪ ‘Empirisme’ maakt plaats voor hightech selectie
▪ Gezonde dieren zodanig managen → fokken om een optimaal dier te krijgen o.b.v.
o Erfelijkheidsleer
o Biotechnologie
o Biometrie, ‘big data’
o Computerwetenschappen
o Diervoeding
o Geassisteerde voortplanting (ART)
▪ KI: kunstmatige inseminatie
▪ MOET: multiple ovulatie en embryotransfer
▪ ovum pick up en in vitro embryo productie (OPU/IVF)
o Verhoging van het potentieel van vrouwelijke donoren
▪ Klonen
GEVOLGEN VAN DOMESTICATIE EN SELECTIE
MORFOLOGISCHE KENMERKEN (→ UITWENDIGE KENMERKEN)
▪ Door wegvallen van natuurlijke vijanden
▪ Veranderende lichaamsbouw
o Verdedigingsstructuren vallen weg: gewei, hoornen, slagtanden, …
▪ Bv. wilde zwijnen gedomesticeerde varkens
• Hebben sterkere voorhand
• Groot atletisch hart + grote longen
• Zwaarder skelet
Figuur 1: morfologische verschillen tussen het wild en gedomesticeerd varken
▪ Selectie kan abnormaliteit introduceren: soms levensbedreigend
▪ Aantal voorbeelden:
o Verkorte bovenkaak → reductie lengte ademhalingswegen (mopshond)
o Verkorte van ledematen (basset hond)
o Wanverhoudingen ten gevolge van ras standaarden/voorkeur eigenaars Figuur 2: mopshond met verkorte snuit
(chihuahua/dikbillen)
o Andere vb.: Onnatuurlijke huid (Shar Pei), lakenvelder-kleur …
▪ Dier wordt afhankelijk van bescherming van de mens (vb.: naaktkat)
▪ Verandering in beharing/lichaamsbedekking: langere wol, andere haarsoorten
▪ Verandering wegens liefhebberij: konijnen en kippen: kopversierselen die natuurlijk gezien niet
kunnen
▪ Meer variatie in bevedering bij duiven, kippen …
Figuur 3: naaktkat
▪ Monotone schutkleuren verdwijnen → maakt plaats voor diversificatie, bont haarkleed….
Figuur 4: Lakenvelder-kenmerk
, 7
FYSIOLOGISCHE KENMERKEN (→ FUNCTIONELE EIGENSCHAPPEN)
▪ Aanleercapaciteit: verschilt per diersoort (hond en paard = groot)
o Aanleren of africhten berust op:
▪ Herhaling
▪ Ritme: volgorde, onderhouden, memorisatie
▪ Continuïteit
▪ Progressiviteit: van eenvoudige verrichtingen naar ingewikkelde
o Efficiënte africhting: gebaseerd op onmiddellijke en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid
▪ Soepelheid, regelmaat van de gevraagde acties
▪ Geen ongewenste nevenreacties
o Band huisdier-mens → hechter gemaakt
o Toename controle en hanteerbaarheid: productieprocessen en sportprestaties ↗
▪ Aanpassingen in paringsgedrag, broedgedrag: voortplantingskarakteristiek verandert
o ‘Voordelen’ voor economie dankzij selectie:
▪ Vroegrijpheid door selectie: vlugger naar consumptie (varken, rund … )
▪ Seizoensgebonden voortplanting evolueert naar continue kwekers
▪ ‘Verbetering’ vruchtbaarheid: toename v/d worpgrootte bij multiparen
▪ Achteruitgang van moederinstin.Chr.t ten voordele van productiviteit
• (kippen, koeien) (aanvankelijk: enkel melk voor kalf, nu melk in overvloed produceren)
▪ Verandering in hersenomvang en organisatie bij huisdieren
▪ Voordeel
• Delen i.v.m. geheugen, de ‘wil’ en verstand ↗
▪ Nadelen
• Aanpassingen in overlevingsinstinct:
o Delen i.v.m. waarneming en motoriek ↘
o door bescherming minder alert
• Instinctmatige reflexen ↘: waarschuwingen, vluchten, verdedigen, vangen van prooien
• Industriële uitbating van nutsdieren zorgt voor hersenreductie
▪ Verworven kenmerken worden doorgegeven: selectie en infokken v erfelijke kenmerken
▪ Overleven zonder permanente bijstand van de mens wordt soms onmogelijk
▪ Locomotiestoornissen (aandoeningen aan bewegingsapparaat): vb.: hond met
verkorte doggenmuil, + groot hoofd natuurlijke partus, defecte heupgewrichten
(heupdysplasie)
▪ Dikbilrunderen met verplichte keizersnede
▪ neurotische legkippen met pikzucht waardoor ze elkaar verwonden
▪ Stressgevoelige varkens: dood door stress
SYSTEMATIEK
ALGEMEEN
▪ Indeling o.b.v.: Klassen – orden – families – geslachten – diersoorten (species) - rassen
o Belangrijkste klassen: Aves (vogels) en mammalia (zoogdieren)
o Belangrijke kenmerken mammalia:
▪ Warmbloedig (homoïotherm)
▪ Zo goed als allemaal behaard (soms slechts rudimentair aanwezig bij (bv. varken))
▪ Zo goed als allemaal levendbarend
▪ Voeden hun jongen: ‘gezoogd’ met melk
, 8
AVES
▪ 26-tal orden waaronder 3 belangrijke:
o Ansiformes of eendvogels (ganzen, eenden en zwanen)
o Columbiformes of duifachtigen (Columba)
o Galliformes of hoenderachtigen
▪ Gallus gallus (kip) en Meleagris gallopavo (kalkoen)
MAMMALIA
▪ Eutheria onderverdeeld in 14-tal orden waaronder 4 belangrijke:
o Perissodactyla of onevenhoevigen: binnen familie Equidae (paardachtigen)
onderscheid men volgende soorten:
▪ Paard
• Equus przewalski (Mongools wild paard)
• Equus caballus gmelini (Tarpan)
• Equus caballus (gedomesticeerd paard)
o Ezel
• Equus asinus africanus (Nubische ezel), waarvan afkomstig:
Equus asinus asinus (gedomesticeerde huisezel)
• Equus asinus somalicus (Somalische ezel)
• Equus zebra: zebra, niet gedomesticeerd (wild)
o Artiodactyla of evenhoevigen: omvangrijke orde die belangrijkste landbouwhuisdieren omvat
(varken, rund, schaap en geit)
▪ Suborde Neobundontata = niet-herkauwers (wild zwijn en varken, Sus scrofa)
▪ Suborde Ruminantia = herkauwers (rund, schaap, geit) Suborde
van Ruminantia: Bovidae of holhoornigen
▪ Caprinae (bokken): Ovis aries (huisschaap) en Capra hircus (huisgeit)
▪ Bovinae (runderen): Bubalus (buffels),
▪ Bos (bizons, yak, Bos taurus (huisrund gematigde streken)
en Bos indicus (Zebu in tropen en subtropen))
▪ Groot aantal verschillende rassen!
, 9
HOOFDSTUK 2: PAARD
DOMESTICATIE EN SELECTIE VAN HET PAARD
DOMESTICATIE VAN HET PAARD DOORHEEN DE GESCHIEDENIS
▪ 1 miljoen jaar geleden, IJstijdperk: Equus ferus of graslandpaard
o Noord-Amerika: paardachtigen sterven uit door klimaat, predatie primitieve mens
Equidae overleven in Azië, Europa en Afrika
o Paard moet ≠ werelddelen aanpassen aan extreme veranderingen in reliëf, klimaat,
bodemvruchtbaarheid …
▪ Begin domesticatie van paard
o Relatief late domesticatie in vgl met andere huisdiersoorten
o Begin domesticatie: niet enkel opjagen als vleesdier maar houden van weerloze,
zwakke, jonge merries: levend vleesvoorraad en lokmiddel.
▪ Later: houden van drachtige merries
o 3500 v.Chr.: 1e domesticatiehaard in Zuid-Oekraïne
o 1e gedomesticeerde paard
▪ Zuidoost EU: Tarpan: Lymfatisch woudpaard x Mongools wilde steppenpaard
▪ Oorspronkelijke paarden: klein (pony-type) (door selecte geleidelijk groter)
▪ Paarden als vleesleverancier (jonge mannelijke dieren)
▪ Paard als bereden dier: ingezet in oorlog
o 2000 v.Chr.: eerste bereden paarden in Mesopotamië: opsplitsing!
▪ Centraal-Azië + Klein-Azië: pony-achtigen: voorgangers Oosterse paarden (Berbers, Arabieren)
▪ Zuidoost-EU: hoogbenige lymfatische bospaarden (smal van bouw, veel behang,
voorlopers zware cavalerie en wagenpaarden)
o 1500 v.Chr.
▪ bereden paarden in Mongolië (paard als oorlogstuig)
▪ # paarden ↗ in Egypte en Klein-Azië: paard stilaan beschouwd als individu
o 1300 v.Chr.: paarden aangespannen en bereden in China
o 1200 v.Chr.: Mongoolse heerschappij en uitbereiding Turken dankzij uitgebreide cavalerie met
kleine geharde mobiele Aziatische paarden
o 500 v.Chr.: Chinezen vinden zadel en stijgbeugel uit
▪ Middeleeuwen in Europa
o 400v.Chr.: introductie spaakwiel
▪ 1e trekdier rund vervangen dr sneller paard (behalve landbouw), ezel als lastdier
▪ Paarden voor karrentransport en militaire strijdwagens
o Oorlog: sterke paarden nodig
▪ Zwaardere rijpaarden, geharnaste ruiters en paarden
▪ Zware toernooipaarden ↔ lichtere rijpaarden (‘monter sur ses grands cheveaux’)
o Na ontdekking buskruit: terug kleinere en vinnigere paarden nodig
PAARD HERINTRODUCEREN MET GROTE HOEVEELHEDEN PAARDEN ALS GEVOLG
▪ Herverspreiden van paarden vanaf Columbus
o 1492: Columbus ‘ontdekt’ Amerika: geen paarden op Amerikaans continent
o 1519: Verovering Mexico door Herman Cortes: 80 000 Azteken ↔ tientallen paarden
▪ Invoer van Spaanse en Engelse paarden: basis hedendaagse paardenpopulaties
o Spanje: Eind 16e, 17e eeuw: grote invoer Spaanse paarden in Centraal en Zuid-Amerika
▪ Vanuit Californië, New Mexico, Florida: uitbereiding noorden, grote belangstelling
van Native Americans voor paarden
▪ Native Americans: goede ruiters, paarden = deel cultuur en beschavingspatroon
▪ Bijzondere haarkleedpatronen: platenbont, tijgerbont, isabel, valk, … dankzij ingevoerde Spaanse
paarden
o Engeland
