Vertaal- en tolkwetenschap
Les 1
Chapter 1: Main issues of Translation Studies
Hoe kan je “vertaling” definiëren?
Etymologie: de Engelse term “translation” komt van het Latijnse translatio (to carry
over)
Brontekst > doeltekst // ST > TT
Brontaal > doeltaal // SL > TL
Kan verwijzen naar:
o Studiegebied vertaalwetenschap
o Product: tekst die is vertaald
o Proces: produceren van vertaling
a) Definitie van ‘vertalen’ als proces
= de activiteit of het proces van het omzetten van informatie (geschreven/gesproken)
in een andere taal
Vb: De vertaler had twee jaar nodig om het boek te vertalen
Vb: vertaalsoftware
b) Definitie van ‘vertalen’ als product
= een stuk tekst of spraak dat is omgezet in een andere taal
Vb: De Nederlandse vertaling van dit boek is nog uit uitgegeven.
Vb: Deelnemers kunnen de vertaling uit het Arabisch beluisteren via headsets
c) Vertaling volgens Jakobson (1896-1982)
- Gebaseerd op semiotiek: studie van communicatie dmv tekens,
gebarensystemen waarvan taal er maar één is
1) Interlinguale vertaling – eigenlijke vertaling
= een interpretatie van verbale tekens dmv andere taal
Vb: vertaling NL-ENG
2) Intraliguale vertaling – herformulering
= een interpretatie van verbale tekens dmv andere tekens in
dezelfde taal
Vb: aanpassing van encyclopedie (voor kinderen)
3) Intersemiotische vertaling – transmutatie
= een interpretatie van verbale tekens dmv tekens van non-
verbale tekensystemen
Vb: verfilming van boek
, d) Vertaling in andere talen/culturen
Suggesties volgens definities ppt:
- Overgang, verandering
- Vertalen in NL: focustaal, niet cultuur
Elke cultuur heeft een bepaalde prioriteit, moeilijk om keuze te maken
Hiërarchie tussen verschillende talen/culturen
Vertaalwetenschap
Discipline dat zich bezighoudt met “de complexiteit van de problemen rond het
fenomeen vertalen”
“jonge” discipline: het begon in de 2e helft van de 20e eeuw
Zichtbaarheid van het discipline?
o Opleiding: gespecialiseerde vertaal- en tolkprogramma’s
o Publicaties: conferenties, boeken, academische tijdschriften
o Analytische instrumenten: bloemlezingen, databases, encyclopedieën,
handboeken
o Internationale organisaties: European Society for Translation Studies,
International Association for Translation and Intercultural Studies
Discipline? Interdiscipline? Multidiscipline?
=> vertaalwetenschap = discipline
=> interdisciplinariteit = integratie van kennis en benaderingen uit
verschillende disciplinas om een synthese van benaderingen te creëren.
=> multidisciplinariteit: verschillende disciplines, één
aanpak
Discussion and research points
a. Adaptatie: aanpassing van een bestaand werk / vertaalprocédé
b. Versie: verschillende vertalingen door verschillende interpretaties
c. Transcreatie: vertalen, herinterpreteren van iets en vertalen met cultuur,
betekenis en stijl in het hoofd
Meer vrijheid
Rekening houden met doelpubliek
Vb: reclame, filmtitels, poëzie
, Les 2
Chapter 3: Equivalence and equivalent effect
Equivalentie
- Oud debat tussen letterlijke (woord-voor-woord) en vrije vertaling wordt minder
aantrekkelijk voor wetenschappers
- 50s-60s: theoretici testen meer systematische analyses
- Nieuw debat draait draaide om bepaalde belangrijke taalkundige kwesties zoals
“betekenis” en “equivalentie”
- Daaropvolgende 20 jaar werden nog vele pogingen ondernomen om de aard van
equivalentie te definiëren:
Nida: baanbrekende concepten van formele en dynamische equivalentie en het
principe van het equivalent effect
Newmark: semantische en communicatieve vertaling
Koller: 5 soorten vertaling
= gelijkwaardig
= iets dat gelijkstaat met iets anders
= the fact or state of being equal in value, amount, meaning, importance, etc
a) Equivalentie in betekenis (Jakobson) II
“Languages differ essentially in what they must convey and not in what they may
convey”
Kwestie van vertaalbaarheid houdt verband met:
Taalkundige relativiteit/determinisme: verschillen in talen
geven vorm aan verschillende conceptualisaties van de
wereld
Vb: Eskimo’s -> meerdere woorden voor sneeuw
Linguïstisch universalisme: hoewel talen kunnen verschillen
in de manier waarop ze betekenis overbrengen en in de
oppervlakkige realisaties van die betekenis, is er een
gedeelde manier van denken en de wereld ervaren
Vb: Iemand uit een warm klimaat kan het verschil merken
tussen modder en sneeuw
b) Equivalentie in betekenis (Jakobson) III
Verschillen treden op bij:
Geslachtsniveau
= bv ‘huis’ is vrouwelijk in Romaanse talen, onzijdig in Duits
en Engels; ‘honing’ is mannelijk in FR, DUI, IT, vrouwelijk in
SPA, onzijdig in ENG, …
Morfologieniveau
= in het Russisch varieert de werkwoordsmorfologie
naargelang de handeling al dan niet voltooid is
, Het niveau van semantische velden
= zoals verwantschapstermen: geschwister(inform) –
brothers and sisters (inform) – siblings (form)
Verschillende soorten betekenis
Functionele definitie van betekenis, waarbij een woord betekenis krijgt door de
context
Taalkundige betekenis
= de relatie tussen verschillende talige structuren: er kunnen verschillen optreden
in betekenis, zelfs wanneer vergelijkbare woordklassen worden gebruikt
Vb: zijn huis (=bezit) , zijn reis (=ervaring/prestatie), zijn vriendelijkheid
(=eigenschap)
Hoe bepaalt men deze?
Referentiële betekenis
= analyseren van structuur van woorden +
= de denotatieve “woordenboek” – betekenis
onderscheiden van vergelijkbare woorden in
Vb: son (male child)
gerelateerde lexicale velden
Emotieve/connotatieve betekenis
- Hierarchical structuring
= de associaties die een woord oproept
= onderscheidt door niveau
Vb: son (term of endearment)
(hyponiem – hyperoniem)
- Componential analysis
= kenmerken identificeren +
onderscheiden
(dieren – mensen – objecten)
Morfosyntactische equivalentie
- Equivalentie van morfologische en syntactische elementen in de DT
- Niet altijd mogelijk als DT specifieke elementen niet heeft
Lexicale hiaten
- Niet alle woorden in taal A hebben een lexicaal equivalent in taal B
- Grote uitdaging voor vertalers
- In deze gevallen kunnen vertalers kiezen voor een leenwoord
Formele en dynamische equivalentie
Nida ’64 / Nida and Taber ’69 – scientific approach to analysis and transfer of meaning
Formele equivalentie – formele correspondentie
Sterk gericht op de BT, die sterke invloed uitoefent bij het bepalen vd
nauwkeurigheid en juistheid
Aandacht op boodschap zelf, qua vorm en inhoud juist overbrengen met zo
goed mogelijke overeenkomsten met de verschillende elementen in BT
-> Gloss vertalingen => geven BT-structuur weer
-> academische/juridische context
Grammaticaal-linguïstische elementen = nadruk
