Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Wat is een theorie? .................................................................................................................... 5
1. Theorie of model ............................................................................................................................................. 5
2. Theorie of paradigma ..................................................................................................................................... 5
3. Paradigma volgens T. Kuhn ............................................................................................................................ 6
4. Theorie, stroming en traditie .......................................................................................................................... 7
5. Ontwikkeling van de sociologische theorie (periodes) .................................................................................... 7
6. De hoofdparadigma’s ..................................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2: Auguste Compte (1798 – 1857): de erfenis van het positivisme ................................................ 11
1. Comte en de erfenis van het positivisme ...................................................................................................... 11
2. Saint-Simon (1760-1825) .............................................................................................................................. 13
3. Compte (1789 – 1857) .................................................................................................................................. 15
3.1. Het positieve ......................................................................................................................................... 15
4. Het meningsverschil tussen Saint-Simon en Comte ...................................................................................... 18
5. De gerealiseerde technocratie: ..................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 3: Karl Marx ................................................................................................................................. 21
1. Wat doe je met Marx? Wat betekent hij? .................................................................................................... 21
2. Leven van Marx............................................................................................................................................. 22
2.1. Marx als journalist ................................................................................................................................ 25
2.2. Parijse tijd ............................................................................................................................................. 25
2.3. Vriendschap met Friedrich Engels......................................................................................................... 25
2.4. Brussel................................................................................................................................................... 26
2.5. Opnieuw in Parijs .................................................................................................................................. 27
3. Het Communistisch Manifest (1848) ............................................................................................................ 28
4. Wetenschappelijk socialisme ........................................................................................................................ 32
5. Historisch materialisme: ............................................................................................................................... 33
1
, 5.1. Emigré in Londen (1849-1883).............................................................................................................. 34
5.2. Naar Das Kapital .................................................................................................................................... 34
5.3. These van Althusser: de late Marx is de echte ..................................................................................... 35
6. Das Kapital .................................................................................................................................................... 35
6.1. Waren ................................................................................................................................................... 36
6.2. Ruil verondersteld abstrahering van arbeid ......................................................................................... 39
7. Kritiek op Marx’ voorspellingen: allemaal historisch weerlegd .................................................................... 41
Hoofdstuk 4: Emile Durkheim ....................................................................................................................... 43
1. Historische context ....................................................................................................................................... 43
2. Leven van Durkheim: 2de helft v/d 19de eeuw ............................................................................................... 44
3. Het dubbele gelaat van de maatschappij: streng en verheffend .................................................................. 44
4. Homo duplex ................................................................................................................................................. 45
5. Discussie over individualisme........................................................................................................................ 46
6. Dreyfus-affaire .............................................................................................................................................. 47
7. D in het laboratorium van Wilhelm Wundt (Sociologie en psychologie)....................................................... 48
8. Hoofdwerken: ............................................................................................................................................... 49
8.1. De la division du travail social ............................................................................................................... 50
8.2. Les règles de la méthode sociologique ................................................................................................. 57
8.3. Le suicide .............................................................................................................................................. 61
8.4. Les Formes élémentaires de la vie religieuse ....................................................................................... 63
Hoofdstuk 5: Max Weber .............................................................................................................................. 67
1. Het tragisch verstehen van Max Weber ....................................................................................................... 67
1.1. Wetenschap als beroep ........................................................................................................................ 68
1.2. Onverzoenbaarheid van waarden:........................................................................................................ 68
1.3. Kritiek op objectiviteit - Nomothetisch versus ideografisch ................................................................. 69
2. Hermeneutiek: Schleiermacher ..................................................................................................................... 72
3. Verstehen: het leven volgens Dilthey ............................................................................................................ 73
2
, 4. Moet je Caesar worden om Caesar te begrijpen? ......................................................................................... 74
5. Weber en het ideaaltype als methode – een lastige kwestie ........................................................................ 74
5.1. Een ideaaltype van het ideaaltype ........................................................................................................ 76
5.2. Beperkingen van de ideaaltypische methode ....................................................................................... 77
6. Sociologie als wetenschap van sociaal handelen .......................................................................................... 78
7. De sociologie als handelingswetenschap: vier handelingstypes ................................................................... 79
8. De collectiviteit - bestaat die?....................................................................................................................... 81
9. Weber als ‘atoomfysicus van de sociologie’ ................................................................................................. 81
10. Weber over modernisering: rationalisering en onttovering ....................................................................... 82
11. Webers protestantismethese ...................................................................................................................... 83
Hoofdstuk 6: George Herbert MEAD (1863-1931) .......................................................................................... 89
1. Leven van Mead ............................................................................................................................................ 89
2. Een korte situering ........................................................................................................................................ 89
3. Mead en het probleem van ‘het nieuwe’ – de idee van evolutie .................................................................. 91
4. Mead en het probleem van ‘het nieuwe’: determinisme of vrijheid? Beide! ............................................... 91
5. Socialiteit als het nieuwe .............................................................................................................................. 92
6. Mind, self en society ..................................................................................................................................... 93
7. Gebarencommunicatie ................................................................................................................................. 94
7.1. Van gebaar naar symbool ..................................................................................................................... 94
7.2. Internalisatie en mirror cells ................................................................................................................. 95
8. Mind.............................................................................................................................................................. 96
9. Wereld als symbolisch geconstrueerd ‘multiversum’.................................................................................... 97
10. Radicaal ‘sociaal’ ........................................................................................................................................ 97
11. Sociale structuur ......................................................................................................................................... 98
11.1. Self ...................................................................................................................................................... 98
11.2. Play & game ........................................................................................................................................ 99
11.3. Generalized other ............................................................................................................................... 99
3
, 11.4. Maatschappij oefent morele kracht op leden: ................................................................................... 99
12. Basisideeën van symbolisch interactionisme ............................................................................................ 100
12.1. Algemeen .......................................................................................................................................... 100
12.2. Mens- en maatschappijmodel van symbolisch interactionisme ....................................................... 100
12.3. Samenleving als 'samenhandeling’ ................................................................................................... 100
4
,Hoofdstuk 1. Wat is een theorie?
1. Theorie of model
(Vaak examenvraag)
Theorie = algemene verklaring van welomschreven verzameling feiten of gebeurtenissen, zo mogelijk
bevestigd door consistente dataverzameling of experimenten
* Maakt iets aanschouwelijk zodat je het kunt vatten
* Theorie kan je gaan testen
* Moet verworpen proberen wdn, proberen falsifiëren; dan pas echte theorie
* Bv ‘Morgen gaat het regenen’ is gn theorie, want gaat maar op 1 feit
* Verschillende types verklaringen:
1. Causale verklaring: oorzakelijk verband
2. Functionele verklaring: hier theorie
Model = Visuele, verbale of wiskundige representatie van een wetenschappelijk idee of theorie
* Een goed model moet nt ingewikkeld zijn, maar verhelderen
* Bv
2. Theorie of paradigma
Paradigma = letterlijk ‘voorbeeld’
Bv het vervoegen van werkwoorden (als je er een paar weet, kan je bijna al de rest)
Bv Vermenigvuldigen (Als je de basis kent, kan je al de rest)
Een sociologisch paradigma (in eenvoudigste betekenis) = basisvoorbeeld dat sociale fenomenen helpt te
begrijpen en verklaren.
- Basis waardoor je veel andere dingen kan verklaren
- Bv ruil, conflict, samenwerking, ‘betekenis’
* 2 verliefde mensen die liever woorden ruilen: ‘je ziet er goed uit’ ‘nee jij beter’
> Dit geeft een strijd (conflict)
> Is het conflict of ruil of samenwerken?
* Ruil: je kan alles bezien als een vorm van ruil (lesgeven, een koppel), maar ook van conflict
(lesgeven kan ook vorm v strijd zijn)
* Betekenis: bij alles wat mensen doen zijn ze bezig met betekenis geven
=> Altijd ≠ manier van iets bekijken (verschillende interpretatie)
- Marx: conflictsocioloog
- Durkheim: Meer de nadruk op samenwerking
- Weber: Nadruk op betekenis geven en een beetje ruil
- Mead: Op betekenis en zingeving
Het geheel v ideeën is een theorie; de inhoud van de theorie is een paradigma
5
,3. Paradigma volgens T. Kuhn
Wetenschapsfilosoof
- Begrip pas in sociologie rond 1960 door boek van Thomas Kuhn
* Revolutie = omwenteling
Kritiek op ‘kennis als groeiende boom’
- Kuhn strijdt tegen idee v/h dominante denken over kennis
- Men denkt: kennis groeit als een boom -> steeds meer weten
- Kuhn: Boom wordt regelmatig omgekapt en opnieuw geplant (boom geeft soms geen vruchten meer af)
* Niet altijd nieuwe betere kennis
* Er komt plaats voor nieuwe bomen die misschien nieuwe inzichten geven
* Bep regimes wdn soms afgebroken, gerevolutioneerd
* Revolutie = iets wat dominant is, verdwijnt
Geschiedenis kan je in 4 fazen zien: (terugkerend patroon)
Fase 1: Normale wetenschap als oplossen van puzzels
- Wetenschappers zijn het eens over de grondideeën
- Puzzel: eerst hoeken, dan randen en dan puzzelen tot het vol is
- Men dacht: fundamenten liggen vast + gaan nooit veranderen
Fase 2: Anomalieën en wetenschappelijke ontdekkingen
- Nieuwe vaststellingen die we nergens kunnen onderbrengen in dit kader
- Er kloppen dingen niet
- Sommige puzzelstukjes passen nergens en deze stukjes nemen toe: kader afbreken, out of the box
denken
Fase 3: Crisis en wetenschappelijke ontdekkingen
- Men gaat eigen/ nieuwe theorieën ontwikkelen
- Wetenschap splitst in 2 generaties:
* Oude wetenschappers zijn opgegroeid met oude kaden -> wdn conservatief
* nieuwe wetenschappers: komen met nieuw kader -> revolutie
- Crisis: tot welke theorie wil je behoren?
* Revolutie; meestal wint nieuwe theorie
Fase 4: Nieuwe faze van ‘normale wetenschap’
- Oude generatie is weg + nieuwe generatie gelooft in nieuw paradigma, men kan voort
= sociale aangelegenheid
Bv evolutietheorie ooit heel heftig, nu normaal
=> Terug stap 1, maar ietsje ‘hoger’
=> Grondleggers hebben ieder een soort kader getrokken ooit
- Kan er bewezen wdn dat het ene paradigma beter is dan het andere? Neen, eerder zoals
godsdienstoorlog (voor- en tegenstanders denken allemaal dat ze het juist hebben)
- Geschiedenis = rationeel & irrationeel (sommige dingen moeten gewoon aangenomen wndn)
- Sociale wetenschappen zitten permanant in 3e fase
=> Polyparadigmatische wetenschap
≠ paradigma’s
Probleem in sociologie:
- Altijd crisiswetenschap en ≠ paradigma’s die botsen (want samenl verandert constant)
* Gn normale fase gekend, vaak fundamentele meningsverschillen
6
,4. Theorie, stroming en traditie
Traditie = overdragen v erfgoed v/d ene generatie op de andere
Bv Met kers een boom in huis zetten (gn wetenschap)
Sociologische traditie: Sociologie bestaat uit bep thema’s en gevoeligheden die op een bep moment
opkomen en doorgegeven wdn naar de volgende generatie
Bv Weber heeft begrip gelanceerd dat nu nog steeds wordt gebruikt
- Wordt gezien als giftig
- Doorgeven staat centraal bij traditie
- Sociologie is dubbel: wetensch methode maar wordt wel nog doorgegeven
Stroming = Vaag begrip waarbij je zegt dat er een voortzetting is van bep ideeën
= Voortzetting vd ideeën v/d leermeerster (school); vaak gekoppeld aan een plaats
Bronnen v/h sociologisch denken:
≠ bronnen samengesteld (-> hybride)
1. erfenis van positivisme (zuiver wetenschappelijk)
- Compte + Saint-Simon, Durkheim
- Positivisme = de idee dat je de sociale werkelijkheid kan verklaren door positieve feiten
(algemeenheden), zakelijke manier om naar de werkelijkheid te kijken
- 19de eeuw: Compte overtuigt dat je wetenschap kon beoefenen over menselijke groepen,
samenlevingen, menselijk handelen… ipv over dingen
* Sociale werkelijkh neutraal en zakelijk bekijken zoals natuurkundige natuur bekijkt
* Sociale fysica genoemd
* Wilde iets doen met deze kennis, iets positief
2. Sociale problemen (ook is 19de eeuw)
- Sociologen in confrontatie met armoede, criminaliteit, honger…
* Diagnose opstellen vanuit morele overwegingen
- Sociologie is probleem gerelateerde wetenschap -> Bronnen v sociaal werk
3. Wens om ‘eigen tijd’ te begrijpen
- Vaststellen dat dingen veranderen
- ‘de jeugd van tegenwoordig’ ‘het klimaat is naar de knoppen’
- Culturele bekommernis om te begrijpen: in wat voor wereld wonen we, moderniteit begrijpen
- Wat maakt onze wereld anders? Waar gaan we naartoe?
=> reflexie over eigen tijd, diagnose
Sociologische verbeelding = subjectieve, existentieel gewortelde verbeelding
5. Ontwikkeling van de sociologische theorie (periodes)
(Geen sociologie (… - 1845))
Klassieke fase: eigenzinnige auteurs (1845 - 1920)
- Comte, Marx, Durkheim, Weber, Simmel, Mead
- Wouden allemaal pioniers zijn, dachten allemaal dat ze gelijk hadden
- Hebben allemaal heel verschillende theorieën (vallen nt te verzoenen)
- Belangrijkste sociologen Weber & durkheim hadden gn contact
- Figuren die standbeelden, straatnamen,… kregen
7
,Moderne fase: paradigmata (1920 - 1980)
- Alle verschillende auteurs kan je synthetiseren tot één wetenschap waar een samenhang in bestaat
- functionalisme/ conflicttheorie / ruiltheorie / symbolisch interactionisme…
- Parsons, Merton, Dahrendorf, Homans, Blumer, Goffman …
- Leerlingen van eerste grondleggers zochten naar gemeenschappelijke grond
* rommelboel v KF ophelderen en in 1 geheel proberen samenvoegen
* Integratie vd sociologen
- Verschillende paradigma’s binnen 1 wetenschap
Eclecticisme en nieuwe syntheses (1980 - nu)
- Elias, Berger, Giddens, Habermas, Bourdieu, Luhmann, Bauman, Castells, Latour
- eclecticisme = verschillende paradigma’s samenvoegen tot 1 geheel
- Individuen minder belangrijk, ging over groepen
- Sociologie als discipline uit elkaar gespat, opgesplitst
- Doel: nieuwe syntheses: uit ≠ dingen halen en samenvoegen tot één geheel
6. De hoofdparadigma’s
Twee basisvragen:
1. Is sociaal gedrag vrij of gedetermineerd?
- Handelingsvrijheid of gestuurd
- Geen juiste of foute antwoorden, want moeilijk te bewijzen
2. Gaat sociaal gedrag uit van individu of collectieve aard?
- Gewoontes, afspraken gemaakt door individu (Weber) of wdn individuen opgeslokt door
collectiviteit (Durkheim)
- Je maakt jezelf nt helemaal; je denkt dit is mijn muziek smaak, heb ik zelf gekozen, maar is
beïnvloed geweest door iemand uit je omgeving, media…
à vragen die nt te beantwoorden zijn
Vier paradigmata (antwoord op deze vragen)
Ruiltheorie
- gedetermineerd + individu
- Men kiest voorkeuren nt dus mens is nt vrij
- Individu als uitgangspunt: heeft voorkeuren
- Voorkeuren doen je kiezen, maar je kiest je voorkeuren nt
Conflicttheorie:
- Collectiviteit, gedetermineerd
- Je hoort tot bep sociale klasse en klassentoebehoren wordt bepaald door klasse
- Je hebt nt zelf gekozen om tot een bep klasse te behoren, je bent erin geboren dus gedetermineerd
- Klassenstrijd: ene klasse neemt het op tegen de andere
8
,Functionalisme:
- Vrij en collectiviteit
- Samenwerking doe je in grotere gehelen (eenheid, bedrijf, vereniging)
- Je maakt beslissingen als groep
- Als lid ben je mee aan het kiezen
Symbolisch interactionisme:
- vrij en individu
- Individu geeft zin aan dingen
- je spreekt met jezelf voordat je een beslissing neemt, het zelf is bron van vrijheid
- Interactie met anderen staat centraal
Verwantschap tussen klassieke auteurs en paradigmata
- Altijd een mix tussen de 4 paradigma’s
* Comte: positivisme/functionalisme
* Durkheim: positivisme/functionalisme
* Marx: conflictparadigma
* Weber: sociaal handelingsparadigma
* Mead: symbolisch interactionisme
9
, 10
