Hoofdstuk 4: Bronnen van agressie
Agressie kunnen we niet enkel opdelen naar uitingsvorm (psychisch, fysiek, verbaal of seksueel) maar
ook naar de bron van waaruit de agressie ontstaat (= de vermoedelijke oorzaak):
1) Frustratieagressie
2) Instrumentele agressie (met extra opdeling in instrumentele agressie vanuit ongelijke
machtsverhoudingen)
3) Agressie vanuit innerlijke processen
Hebben allemaal hun eigen kenmerken die het verdere verloop van het agressie-
incident voorspelbaar maken
De juiste soort agressie herkennen is de sleutel tot een gepaste reactie want elke
soort vraagt een andere aanpak waardoor we verschillende actiestrategieën moeten
kunnen hanteren
4.1. Frustratieagressie: agressie ten gevolge van frustratie
Wat is het?
• Soms zijn we gefrustreerd doordat de zaken bijvoorbeeld niet lopen zoals we het zouden
willen
Opgelet!: Of iets voor iemand frustrerend is, hangt af van de betekenis die een bepaalde gebeurtenis
voor die persoon heeft
→ Het is dus nooit het gebeuren op zich dat de persoon frustrerend maakt, wel het gevoel dat
de persoon bij die gebeurtenis heeft!
• Bij frustratie speelt onmacht een grote rol
→ Je voelt je slachtoffer van de situatie, je hebt het gevoel de situatie niet in de hand te
hebben, er geen controle over te kunnen verwerven
→ Frustratie komt vaak aan de pas in contexten waarbij je weinig keuzevrijheid hebt en
eerder afhankelijk bent van anderen (bv: scholen, ziekenhuizen, welzijnsorganisaties,
…)
• Frustratieagressoren handelen vaak vanuit onbegrip
→ Ze voelen zich tekortgedaan, niet begrepen en miskend
→ Dit kan voortkomen vanuit een moeilijke levenssituatie, uit onvermogen om zich te
uiten, uit eerdere negatieve ervaringen of uit een toevallige samenloop van
omstandigheden
Hoe dan ook hangt iets frustrerend af van iets dat daarvoor al gebeurde, de
situatie die uiteindelijk maakt dat je gefrustreerd bent is de druppel te veel
(bv: examen en er op tijd zijn maar band is plat, trein heeft vertraging,
aansluiting gemist, te laat op examen en geen deelname meer -> je bent
gefrustreerd door de samenloop van)
• Je kan op veel verschillende manieren reageren op frustratie
→ Agressief reageren is maar één van de vele mogelijkheden om met frustratie om te
gaan, het hangt immers samen met je temperament, de context waarin je je bevindt
, en welke en hoeveel gedragsalternatieven je al hebt ontwikkeld om met frustratie en
agressie om te gaan
• De kans dat iemand met agressie op frustratie reageert groter als het doel belangrijker is en
als de reden waarom het doel niet bereikt kan worden voor de agressor onaanvaardbaar is
→ Bv: wie in de file staat maar gemakkelijk kan schuiven met het einduur van zijn
bestemming, zal minder geagiteerd zijn door het verkeer rijden dan wie een
belangrijke afspraak heeft staan
Hoe uit frustratieagressie zich?
Verbaal (vooral) Fysieke uitingen (bijkomend) Zelfdestructief gedrag
Bv: scheldpartijen, brullen, Bv: in de gang ijsberen, met de = psychische pijn proberen te
tieren, verwijten, vuist op de tafel slaan, grote verlichten door fysieke pijn te
krachttermen gebruiken, gebaren maken, … voelen
verwensingen uitspreken, … → Als de frustratie Bv: krassen op de armen
escaleert nemen de
fysieke uitingsvormen
de overhand en
worden ze ernstiger
Bv: spugen en slaan naar
personen, gooien met
meubilair, …
Wat zijn typische kenmerken?
1. De kwaadheid is niet in verhouding tot = de woede-uitbarsting is te groot in verhouding
de feiten tot het feit dat ze veroorzaakte
→ Omwille van ijsbergmodel: uitbarsting is
slechts het topje van de ijsberg, er
liggen heel wat frustraties onder het
wateroppervlak die voorafgegaan zijn
aan het incident dat de uitbarsting
veroorzaakte, die is enkel de
spreekwoordelijke druppel die de
emmer deed overlopen en die wel
zichtbaar was voor omstaanders
Opgelet!
Het gaat dan vaak zelfs niet over het feit op
zich, wel de beleving van de situatie en de
interpretatie ervan die de frustratie
veroorzaken
2. Een echte emotionele reactie = agressie die komt vanuit frustratie is in eerste
instantie emotioneel, expressief gedrag
→ Het gaat over het uiten van gevoelens
van onmacht, ontgoocheling, ergernis,
gekwetstheid
