Peeters Ylana Historische Kritiek Examansamenvatting
Historische kritiek
Les 1
Casus: Vikingen
Bijna alle schriftelijke getuigenissen: clerici van het Europese vasteland
Uiterst beknopt, stereotiep discours, bv. ferro et igne vastare
Bijna allemaal Latijn, behalve The Anglo-Saxon Chronicle
bv. Annales Fuldenses (Frankische Annalen uit de abdij van Fulda,Duitsland), 835: ‘Nordmanni
Dorestadum vastaverunt’; 836:‘Andwerpam civitatem incendunt’ bv. Annales Vedastini (Annalen van de
abdij van Saint-Vaast in Atrecht, nu Frankrijk), 879: ‘Nortmanni incendiis et devastionibus inhiantes’
Misinterpretatie 19de eeuw Vikingen hebben geen helmen met hoorns
wie heeft de bronnen opgesteld?
Monniken hebben alleen een eigen visie op iets en dachten nooit verder na
Vikingen vernietigden alles
Vikingen waren het werk van de duivel
Ze hadden een heel grote stereotiep dus ook een heel beperkte info.
De Gentenaren vluchten naar Brugge en hebben een gouden kruis verloren.
Monumentale overblijfselen? Oprichting van forten in Brugge en elders (castella recens facta)
851: monniken van Sint-Bavo (Gent) vluchten naar Brugge en verliezen er een
zilveren kruis
Archeologische overblijfselen: muntschatten, wapen
Archeologisch onderzoek naar Vikingschepen:
Je moet iets opvolgen van bron tot narratief (zelf een verhaal vertellen)
Doel van de historische kritiek is om fake news te ontmaskeren en om bepaalde visies te maken op het
verleden en de geschiedenis.
1
,Peeters Ylana Historische Kritiek Examansamenvatting
Deel 1: de bron bouwstof voor de kennis van het
verleden
1. De notitie bron
Bewuste creaties?
Vormeigenschappen
Geschreven bron
o Verhalende of literaire teksten
o Diplomatische teksten
o Bronnen van sociale boekhouding
Ongeschreven bronnen
o Voorwerpen
o Orale tradities
1.1 bronnen bewuste creaties
casus: de Russische agressie tegen Oekraïne- Bloedbad in Bucha
(zie casuslijst)
Casus: de rode khmers en oost-timor, Twee genocides, twee maten
en Gewichten?
(zie casuslijst)
Casus: de moord op JFK
Dallas, USA; 22/11/1963
Abraham Zapruder filmt toevallig de moord op JFK bij het uittesten van zijn 8 mm camera
Voorbeeld van een ‘unwitting testimony’
(rest zie casuslijst)
Type is in functie van de intentie.
Artefacten: (onschuldige bronnen) onbewuste realiteit bv. Scherven in afvalput
In casussen in bv. De pwp vragen stellen als wat zijn de feiten? En hoe komen we dat te weten?
De Neurenberg processen: waren processen na de oorlog op de top nazi’s te straffen.
Unwitting testimony = (audiovisuele) bronnen met functie, die voor historici een andere functie
krijgen; vaak ongewenst of per ongeluk
Vb. Zapruderfilm van de moord op president John F. Kennedy
Vb. “Casse-toi, pauvre con”-incident van N. Sarkozy
De moderne massamedia speelt hierbij een grote rol, bv. YouTube explosie van
unwitting testimony-bronnen
1.2 Vromeigenschappen
1.2.1geschreven bronnen
verhalen of literaire bronnen
Meestal fictie en kronieken er zijn ook ego documenten als bv Conner rousseau die een boek
schrijft met hem als midden.
2
,Peeters Ylana Historische Kritiek Examansamenvatting
Verschillende motieven
Incl. egodocumenten, fictie, traktaten, opinies…
o Egodocumenten:
Probleem van de intentie: bewust creëren van ik (of wij)
Onthullend en verhullend tegelijkertij
Door toenemende individualiserin
Diplomatische teksten
Zoals juridische documenten, oorkonden met zegel zijn dus veel betrouwbaarder.
< diploma (oorkonde)
Getuigenissen van rechtshandelingen/feiten (wetgeving, jurisdictie, notariaat…)
Niet vrij in vorm: formele vormeigenschappen; bestaat uit:
o Protocol: naam, bestemmeling, begroeting…
o Context: narratief deel
o Eschatocol: validatietekens, getuigen, datering…
Sociale boekhouding
Schriftelijke neerslag (verslag) van de uitvoerende macht of het beheer van een onderneming
1.2.2ongeschreven bronnen
Materiële voorwerpen
Archeologische sporen, munten…
o Vb. Palast der Republik (Berlijn) afgebroken om vroegere Stadtschloss te
herbouwen geschiedenis bewaren of juist vernielen?
Afbeeldingen (schilderijen, tekeningen), foto’s, films…
Orale tradities
Interviews, liederen, volksverhalen…
2. onderscheid tussen bron en historisch werk
Bron en historisch werk
Bron = voorwerp/getuigenis waarop historicus zich steunt om een beeld te scheppen
Vb. Galbert van Brugge (begin 12e eeuw) bericht over gebeurtenissen
Historisch werk = resultaat van die scheppingsdaad
Vb. Historici analyseren Galbert om rechtsysteem van 12e eeuw te bepalen
grens niet altijd even duidelijk (bv. mémoires van politici, egodocumenten)
Primair en secundair
Primaire informatie = feiten uit een rechtstreekse bron
Secundaire informatie = noodgedwongen via deductie achterhaalde informatie
Vaak enige mogelijkheid, maar kleinere zekerheid
3
, Peeters Ylana Historische Kritiek Examansamenvatting
Herodotos (5e eeuw vot) en Thucydides (5e en 4e eeuw vot)
Schreven eigen belevenissen, maar vonden zichzelf geschiedschrijvers
Schrijfsels hebben karakter van getuigenis + verklarend bron geschiedschrijving
Eusebius van Caesarea (3e en 4e eeuw ot)
Historische werken waarvan de bron verdwenen is karakter van een bron (!)
Hoe ouder, hoe meer grens tussen bron en werk vervaagt
Deontologie van wetenschappers en journalisten: onderscheid maken tussen bron (vermelden
in kritisch apparaat) en eigen interpretatie
3. Van gesproken naar geschreven woord en terug?
Evoluties van de bronnentypes en hun
complementariteit
3.1 schrift en alfabet
Kleitabletten een van de eerste vormen van schrift.
Heeft grote invloed op latere beschavingen
Biedt een genuanceerder beeld
3.2 de drukpers: schaalvergroting en uitdieping
Eerste grote stap : overgang tussen veel geschreven handschriften en drukpers
1 tekst in veel exemplaren
Uitvinding westerse boekdrukkunst (15e eeuw)
Door:
Aanwezigheid papier (in tegenstelling tot papyrus en perkament): goedkoop en
gemakkelijk aan te maken (~ Arabieren)
o Veel lompen door overschakelingen op linnen veel papierproductie
Houten drukblokken met metalen letters op een drukpers, door Johann Gutenberg (15e
eeuw)
Technologische doorbraak met culturele, wetenschappelijk en politieke gevolgen:
Véél meer boeken geproduceerd dan voorheen (kwantitatief)
o Discussie en correctie van exemplaar werd massaal mogelijk (kwalitatief)
o Teksten (ideeën) delen werd mogelijk
Vb. Maarten Luther Kerkelijke hervormingsdrang was niet tegen te
houden doordat boeken/pamfletten niet meer te isoleren waren
Reformatie = propagandaoorlog
Katholieke Kerk: °Index librorum prohibitorum
°Kenniseconomie = door kostendrukkend effect, een grote verspreiding van kennis
Vanaf 19e eeuw: °machinale papierproductie + °lino- en monotypezetmachines
4
