ECONOMIE – lesnotities
INLEIDING: energie en gasprijzen
Vraag en aanbod: thema dat heel actueel is = de actuele energiecrisis
- Wat kunnen we uit economisch perspectief hierover zeggen?
Wat gebeurt er met de energieprijzen? – Johan Albrecht
Hoe komt dit en wat kunnen we er eventueel aan doen? – diagnose en beleidsreacties
Gasprijzen Europa
korte-termijnmarkten
- In België is geen gasmarkt, wel een Europese
- Grafiek: Prijspiek – Wat is er gebeurd? Inval Rusland in Oekraïne (24/02/2022)
Gevolg: ‘tijdelijke’ impact op termijnmarkten
- Grafiek 2: Prijzen afgelopen 10 jaar
Conclusie: de gasprijzen nu (grafiek 1) zijn extreem atypisch
o 10 jaar zeer lage gasprijzen en deze zijn nu (vanaf 2022) verticaal gestegen
- Korte-termijnmarkten
Wie is er actief op deze markt?
o Gezinnen hebben een contract met een leverancier
Leveranciers zijn niet graag op deze markt, omdat deze variabel is
Uw gasleverancier
Alle leveranciers moeten de vraag van hun klanten volgen
Elke leverancier heeft een aankoopstrategie
- “We kopen op termijnmarkten op voorhand het gas al aan.”
Termijnmarkten = je koopt dit nu en dit wordt pas geleverd op een bepaalde termijn
o Waarom? Dit doen ze voor stabiliteit, MAAR soms wordt er misrekend en dan is er niet
genoeg gas en moet er gas worden gekocht op korte-termijnmarkten om gas de volgende dag
(op korte termijn) te leveren aan de klanten.
Normaal koopt uw leverancier alleen bij tekorten door onverwachte hoge vraag aan op de
KT-markten
o De prijzen op de lange-termijnmarkten zijn altijd behoorlijk stabiel
o Probleem: Wanneer de prijzen op korte-termijnmarkten zeer lang zeer hoog blijven gebeurt
dit ook op de termijnmarkten.
Als de prijs van gas stijgt, stijgt de prijs van elektriciteit ook.
Prijzen op termijnmarkten ‘kopie’ van prijzen op spotmarkten (augustus 2022)
Gas: verbruik en productie in de EU
In de EU stijgt de vraag naar gas, dit is onverwacht want gas is een fossiele brandstof?! (4,3% toename)
- Probleem: bij de ontginning van gas komt zeer veel methaan vrij in de atmosfeer, want gas is een
fossiele brandstof
- MAAR de productie/ ontginning van gas daalt met 7,6%
Hoe? Bv. Nederland bant de gasproductie af - Daling van 9,4% in 2021 en een van 18% in eerste
helft van 2022
Gevolg: Europa moet gas importeren uit landen buiten de EU (importafhankelijkheid van 83% - in
belangrijke mate: Rusland)
o België 100%!
, o Gevolg: exogene ‘energieschok’ of energie-afhankelijkheidscrisis die vandaag tot uiting komt
in de gasprijs?
- Rusland draait de kraan dicht – Oplossing? Andere landen?
Neen, dit is niet zo gemakkelijk. Bv. Noorwegen kan moeilijk zeggen dat ze hun productie gaan
verdubbelen want ze kunnen niet meer doen dan de rode lijn (zie grafiek) aangeeft – pipeline.
o !: Het aanbod is niet elastisch.
Het maakt niet uit hoeveel België importeerd vanuit Rusland (6,7%), want bv. Duitsland heeft dit
wel nodig dus de prijzen zullen gegarandeerd stijgen.
o Wat op de markt gebeurt hangt af van andere factoren dan op het diagram is weergegeven
Gasverbruik in BE (2021):
- 24% industrie
- 22% elektriciteitscentrales
- 54% distribution network = de gezinnen die zijn aangesloten op het netwerk (en KMO’s)
Gezinnen in de EU:
Wat kan u zelf doen?
- De gezinnen zijn goed voor 27% van de totale energievraag
aardgas 32% (België: 39%)
Gevolgen hoge prijzen? Bv. Nederland: het gasverbruik is met ¼ gedaald, industrie met 30% en bij de
gezinnen 16%
- De enorme prijzen hebben een enorme impact op de vraag
Algemeen cijfer op de vraag naar gas in West-Europa: daling van 21,7%
- Als gevolg van de prijstoename
- Waarom is dit belangrijk? De Europese unie heeft berekend wat nodig is om niet meer te kunnen
rekenen op gas van Rusland. Conclusie: Als we met heel Europa de vraag naar gas met 15% kunnen
doen dalen dan is er geen acuut tekort elk land moet de vraag naar gas reduceren met 15%
Hoe werken elektriciteitsmarkten?
Als de prijs van gas stijgt, stijgt ook de prijs van elektriciteit. Hoe komt dit?
Load of vraag tijdens winterweek
Op deze markt moeten vraag en aanbod altijd in evenwicht zijn. Als dit niet gebeurt is er spanningsverlies
alles kan uitvallen; black-out = Technologische Imperatief = dat moet zo zijn – vraag = aanbod
Hoe evolueert de vraag naar elektriciteit? Deze is enorm variabel.
- Men heeft technologie nodig die zich flexibel aanpast aan de vraag <> kerncentrales: zie grafiek
baseloadproductie
- Gascentrales kunnen zich wel aanpassen
Uw elektriciteitsleveranciers
Uw factuur hangt af van de lange-termijnmarkten
Produceren ook zelf elektriciteit
- Koopt op voorhand elektriciteit aan op termijnmarkten voor levering binnen 1 maan, 3 maand, 6
maand, 1 jaar, 2 jaar…
- Elke leverancier heeft een eigen inkoopstrategie (=)
- Soms wordt er misrekend! Men moet dan gaan bijkopen op korte-termijnmarkten
alleen bij tekorten door onverwachte hoge vraag koopt uw leverancier aan op de KT-markten
o Intra-day, day-ahead
, o KT-markten zorgen voor evenwicht in het systeem – genoeg aanbod uitlokken om de vraag de
volgen
Elektriciteitsprijs wordt bepaald door de marginale centrale
- = een centrale die de laatste productie (MWh) aanlevert waarbij de markt in evenwicht is
Hier geldt dat de productie altijd exact gelijk moet zijn aan de vraag; als we flexibele technologieën nodig
hebben moet er net genoeg geproduceerd worden in gascentrales
Vraag- en aanbodschema elektriciteit:
blauw: vraagrechte
zwart/groen: aanbodsrechte
- De aanbod rechte geeft de productie die wordt aangeboden in de markt tegen de marginale productie
kost
Marginale kost = technologie om 1 MWh te produceren
- Eigenaar windturbine MK = 0 <> gascentrale <> kerncentrale (nuc)
!: de gasprijs bepaalt de marginale kost van een gascentrale
Elektriciteitsprijs = marginale kost gascentrale = (2*gasprijs)+(0,425*CO2)
- We zoeken naar de verklaring van het doorsijpelen van de prijs van elektriciteit:
de vraag naar elektriciteit is enorm variabel; de vraag = de vraag op een gegeven moment
blauwe lijn = vraagrechte – !: elke seconde van de dag moet de productie de vraag volgen: perfect
evenwicht tussen vraag en aanbod – Technologische imperatief
- Hoe gaan we dan het aanbod invullen? efficiënte manier van produceren
Duurdere technologieën; tegen welke prijs wil een aanbieder van een product naar de markt gaan?
o Als de markt zegt tegen de eigenaar van een windcentrale: “U krijgt 20 euro per MWh.” Is dit
goed? Natuurlijk, want bij een windcentrale heeft een MK van 0
De MK = 0 elke prijs die iemand biedt is goed (zie redenering efficiënte marktwerking)
Wat betekent een hogere gasprijs voor windpark uitbaters? Dit is fantastisch voor de
uitbaters – Dankzij de hoge gasprijs kan men nu verkopen aan winsten die
ondenkbaar zijn
o Gascentrales kunnen zeer flexibel energie produceren – zij willen aanbieden, maar de prijs
moet wel gelijk aan of meer zijn dan de MK; Hoe efficiënt kan je een brok gas omzetten in
energie (!: omzettingsefficiëntie) efficiëntie van de gascentrale (2*gasprijs); emissierecht
(0,425*CO2)
Als de gasprijs stijgt, stijgt de MK – groene lijn (grafiek)
, Een hogere gasprijs betekent een hogere marktprijs
Gascentrale uitbaters verdienen niks meer, want ze verkopen energie aan de prijs
van de MK geen winst
o Q1 = aangeboden hoeveelheid + gevraagde hoeveelheid
o Marktprijs = snijpunt tussen vraag en aanbod
- Wat kunnen we doen aan de blauwe pijl? Wat is de oplossing? (We willen de hoge p2 voorkomen)
Probleem: de vraag
!: dynamic pricing = kijken naar de prijs om te bepalen wanneer men energie gaat verbruiken
(vb. Vriezer die aan de hand van een apparaatje aanslaat wanneer de prijzen gunstig zijn en uitslaat
wanneer deze te hoog zijn)
- Als er binnen 30 jaar 5x meer windcapaciteit is en de vraag hetzelfde blijft, wat is dan de marktprijs?
grafiek: blokje van wind doortrekken
Waar is het nieuwe snijpunt tussen vraag en aanbod? Op 0 (Vb. In Denemarken)
Conclusie: Als we blijven investeren in hernieuwbare energie zal binnen enkele decennia de prijs
gelijk zijn aan 0.
CO2-prijs in Europa (EU ETS)
Enorme stijging vanaf 2021
- Belangrijkste factor is nog altijd de gasprijs
Marginale kost van gascentrales bepaalt elektriciteitsprijs op spotmarkten (KT), dwz hoge gasprijs vertaalt zich
in hoge elektriciteitsprijs (!)
Wat te doen in EU aan deze ‘fysieke’ koppeling prijs elektriciteit en prijs fossiel gas? Ontwikkelen van een
slimnet (= een net dat prijsinformatie gaat circuleren naar de gebruikers toe)
- We moeten dus de flexibiliteit van de vraag radicaal verhogen
- Er moet een lagere gasafhankelijkheid zijn in het aanbod
- Probleem: Het alternatief aanbod moet flexibel de vraag kunnen volgen
Mogelijke oplossingen? Waterkracht (zeer flexibel), biomassacentrales (minder flexibel),
grootschalige opslag (centraal en decentraal, extreem flexibel)
ES: regulering gasprijs voor elektriciteitscentrales - Spaanse oplossing
“We hebben in Spanje heel veel hernieuwbare energie, maar de prijs in Spanje wordt ook bepaald door de
dure gascentrales en dit vindt men geen goed idee.” – Wij gaan de prijs van gas beperken/reguleren
- Ze zeggen tegen uitbaters van een gascentrale: “Jullie moeten werken met een maximale prijs gelijk
aan p1.” De uitbaters willen het liefst aan p2 verkopen. Maar de uitbaters van de gascentrale mogen
de prijs van het gas niet volledig doorverkopen en de Spaanse overheid zal het verschil tussen p1 en
p2 subsidiëren. De prijs van elektriciteit is nu gereguleerd door de subsidies van de overheid
- Voordeel: De hoge gasprijs op markten vertaalt zich niet in de hoge elektriciteitsfactuur
- Probleem: gekoppelde systemen met andere landen – doorstroming van elektriciteit – Vb. Frankrijk
koopt een deel van de goedkope Spaanse elektriciteit, MAAR dit is niet zo erg want Spanje heeft niet
veel andere connecties met de rest van Europa
- De vraag van energie is toegenomen na het invoeren van deze maatregel – Dit was niet echt de
bedoeling, want dan moet de Spaanse staat nog meer subsidies geven Spaanse belastingbetaler
moet hiervoor opdraaien.
- België: Goed idee? Spanje is beperkt gekoppeld met de rest van Europa, maar België ligt enorm
centraal. Mocht België zeggen dat ze de productie gaat subsidiëren gaat de buurlanden subsidiëren en
dit is niet de bedoeling. – wegstroom van stroom
- Europa: Ook veel beperkingen en doorsijpeleffecten
