SOCIOLOGIE I: 3e editie SEMESTER 1 AYLIN VAN ROY
DEEL 1: DE SOCIOLOGIE ONTDEKKEN
1. Wat is sociologie?
Definities?
Sociologie als avontuur
- Jonge discipline, levendig
- Diep verdeelde wetenschap: sociologen zijn het eens dat sociologie moeilijk te definiëren is
Wat leert de sociologie ons eigenlijk?
De belangrijkste les
‘’Alles is contingent, maar daarom niet arbitrair’’
Alles had anders KUNNEN zijn, maar dat maakt de huidige toestand niet perse ‘’willekeurig’’.
Het is niet omdat de dingen anders hadden KUNNEN zijn, dat er geen goede redenen zijn waarom in
een bepaalde type samenleving bepaalde dingen anders georganiseerd zijn.
Iets is...
- contingent: als het anders had kunnen zijn dan het nu is
- arbitrair: als het willekeurig is
Contingentie
Het besef van contingentie speelt een belangrijke rol in de sociologie
bv.
de normen die we toepassen bij het beoordelen van bepaald gedrag zijn van sociale oorsprong en
zijn dus verschillend naargelang tijd en cultuur
dus ook afwijkend gedrag:
Howard Becker: ‘’de sociologie heeft, als we spreken over afwijkend gedrag, een dubbele taak’’:
enerzijds verklaart de sociologie…
- waarom bepaalde mensen afwijkend gedrag vertonen
- waarom bepaald soort gedrag in de ene cultuur als afwijkend gedrag gezien wordt,
en in de andere niet
Arbitrair
Degelijke mate van voorspelling in de samenleving maar sociologen weten dat patronen niet altijd 100%
sluitend zijn
Vb: huwelijk
- Contingent: op verschillende plaatsen betekent huwelijk iets anders
- Patronen in huwelijk te vinden (arbitrair)
1
, SOCIOLOGIE I: 3e editie SEMESTER 1 AYLIN VAN ROY
Contingent, maar niet arbitrair
Jean-Jacques ROUSSEAU (filosoof): hoe kan men de wetten naleven met het besef dat zij die zelf hebben
gecreëerd?
- Niet op te lossen door repressie en geweld
- ‘’mensen zullen wetten en plichten enkel naleven als een religie hen daartoe aanzet & motiveert’’
- ‘’religie moet praktische, maatschappelijke doelstellingen hebben, de mensheid vooruithelpen’’
idee: burgerreligie, 1 algemene religie
religie: altijd in geslaagd mensen in functie van gemeenschapsgevoel beperkingen als
belangrijk te laten beschouwen en respecteren
Het besef van contingentie wilt zeggen dat men de manier waarop een samenleving is
georganiseerd, niet langer toegeschreven wordt aan een God of het natuurlijke.
Wij, mensen, zijn er de makers van.
KARL MARX (filosoof): ‘’...mensen maken hun eigen geschiedenis maar niet onder de voorwaarden die ze zelf
kiezen.’’
mensen maken hun eigen geschiedenis, maar zij maken die niet uit vrije wil, niet onder zelfgekozen
omstandigheden, maar onder rechtstreeks aangetroffen, gegeven en overgeleverde
omstandigheden
Waarom is het contingente niet arbitrair?
3 voorbeelden van benaderingen op die vraag doorheen de tijd en cultuur:
1) Verlichting en Tegen-Verlichting
de 19-eeuwse sociologie kan worden beschouwd als een poging om de stellingen van de Verlichting
en de Tegen-Verlichting met elkaar te verzoenen
1. Verlichting
- Rousseau, Descartes
- Verwerping religie
- Terugkeer naar de natuur (= de rede)
- Positief mensbeeld
- Geïndividualiseerd en rationeel denken
- Geloof in maakbaarheid van de samenleving
- Onafhankelijk van religie en beroep doen op eigen rede, het eigen
redeneervermogen, de wetenschap
2. Tegen-Verlichting
- godsdienst en gezag is van belang om het samenleven te regelen
- ‘’het redelijk handelen kan leiden tot egoïsme, vervreemding,..’’
- Negatief mensbeeld
- Limieten opleggen
- Handelen uit eigenbelang
→ Discussie: kan een samenleving leven als er besef van contingente is
Verlichting: ja, besef van contingente = basis
Tegen-Verlichting: nee, mensen moeten geleid worden
2
, SOCIOLOGIE I: 3e editie SEMESTER 1 AYLIN VAN ROY
2) Grondlegger van de sociologie: Auguste Comte
‘’de sociologie moet steunen op het zakelijke, strakke wetenschappelijke observatie en de logica’’
→ positivistische benadering v/d sociale werkelijkheid
het positivisme: de filosofie die zich enkel baseert op waarneembare feiten
August Comte was in dit geval een sterke aanhanger van de Verlichting
‘’de sociologie moet zich bezighouden met het zoeken van regelmaten in het handelen van mensen i.p.v.
metafysische vragen te stellen over de oorsprong van de mens.’’
COMTE formuleerde 3 opeenvolgende stadia met betrekking tot de evolutie van het menselijk denken
1. Wet v/h religieuze (verklaring wordt gezocht in bovennatuurlijke krachten)
2. Wet v/h metafysische (verschijnselen worden uitgelegd a.d.h.v. abstracte begrippen bv. Ziel, de
Kracht,..)
3. Wet v/h wetenschappelijk denken/positivisme (door de rede, op zoek naar relatie en gevolg)
MAAR hij was ook gevoelig voor de stellingen uit de Tegen-Verlichting
‘’het volgen van de rede leidt niet automatisch tot een geregelde en goede samenleving’’
- hij vroeg zich ook af hoe men de wetten kan naleven met het besef dat zij die zelf hebben gecreëerd
- net als ROUSSEAU: religie moet
praktische, maatschappelijke doelstellingen hebben
de mensheid vooruit helpen
aangepast zijn aan de nieuwe inzichten v/h wetenschappelijk denken
Hoe kunnen mensen zich bewust worden van:
- de rol die de mensheid speelt in het organiseren van de sociale orde
- zonder dat dit leidt tot het gevoel dat alles willekeurig is, en dat de bestaande orde enkel onder
dwang en misleiding nagevolgd kan worden?’’
COMTE: het menselijk handelen en de geschiedenis wordt geleid door de rede en door emoties
die emotionele elementen moeten, samen met de rede, leiden tot goede en voor de mens positieve
doelen
Rede gericht door wetenschap
Emotie gerichtg door religie
Volgens COMTE is enkel de religie in staat geweest om die rede, emoties, gedachten en gevoelens samen te
brengen en te oriënteren
omdat de religie in de geschiedenis hier niet in slaagde, creëert hij een nieuwe religie: de religie van
de mensheid
→ de mensheid staat centraal
3
, SOCIOLOGIE I: 3e editie SEMESTER 1 AYLIN VAN ROY
3) Debat tussen Habermas en Luhmann
COMTE: ‘’Hoe kunnen mensen hun lot in eigen handen nemen- niet individueel, maar gezamenlijk- zonder
dat hun samenhang steunt op macht/en of misleiding?’’ vraag blijft actueel
Jürgen HABERMAS
‘’via open en redelijke communicatie, en via redelijke kennis- en handelingswijzen kunnen keuzes
gemaakt worden die het arbitraire opheffen’’
‘’Het arbitraire’’ is volgens HABERMAS een doorn in het oog (ergernis). We kunnen hier aan ontsnappen
door:
- kennis-en handelingswijzen te ontwikkelen die toelaten onze doelen redelijk te kiezen en te
beheersen
- de wetenschap:
zij biedt een methode om op open wijze met elkaar te communiceren
deze ongedwongen communicatie leidt onder eerlijke en redelijke mensen tot een
consensus over doelen en prioriteiten
wanneer iedereen het eens is over de doelen en prioriteiten in de samenleving, houden de
regels en instellingen die we zelf maken op met willekeurig (arbitrair) te zijn.
Niklas LUHMANN
“We moeten leren leven met het arbitraire’’. We moeten dit leren aanvaarden door:
- de meerderheidsregel: helft van de stemmen +1
- het rechtspositivisme: ‘’een wet verdient respect ongeacht haar inhoud of de doelen die zij dient,
zolang zij maar op formeel geldige wijze tot stand is gekomen.’’
Waarom al die zorgen om orde?
De sociale orde waarover sociologen spreken heeft betrekking tot het behoud van de mogelijkheid om tot
nageleefde regels te komen.
In het algemeen, de sociale orde: datgene dat voorspelbaarheid en duurzaamheid geeft en het zo
leefbaar maakt
Om de sociale orde te leren zien, moeten we het vanzelfsprekende in vraag stellen:
Waarom rijdt de trein met bestemming Rotterdam inderdaad naar Rotterdam?
Sociale orde:
- Voorspelbaarheid
- Berekenbaarheid
Omdat zonder beperkingen, zonder het respect van bepaalde regels, het leven volkomen onvoorspelbaar en
dus onleefbaar zou worden, worden er 2 belangrijke vragen gesteld:
- Het probleem van de orde: hoe worden voorspelbaarheid en een mate van orde gerealiseerd?
- Hoe ver drijven we berekenbaarheid? Zijn er regels die absoluut noodzakelijk en dus niet-contingent
zijn? (antwoord: nee)
4
DEEL 1: DE SOCIOLOGIE ONTDEKKEN
1. Wat is sociologie?
Definities?
Sociologie als avontuur
- Jonge discipline, levendig
- Diep verdeelde wetenschap: sociologen zijn het eens dat sociologie moeilijk te definiëren is
Wat leert de sociologie ons eigenlijk?
De belangrijkste les
‘’Alles is contingent, maar daarom niet arbitrair’’
Alles had anders KUNNEN zijn, maar dat maakt de huidige toestand niet perse ‘’willekeurig’’.
Het is niet omdat de dingen anders hadden KUNNEN zijn, dat er geen goede redenen zijn waarom in
een bepaalde type samenleving bepaalde dingen anders georganiseerd zijn.
Iets is...
- contingent: als het anders had kunnen zijn dan het nu is
- arbitrair: als het willekeurig is
Contingentie
Het besef van contingentie speelt een belangrijke rol in de sociologie
bv.
de normen die we toepassen bij het beoordelen van bepaald gedrag zijn van sociale oorsprong en
zijn dus verschillend naargelang tijd en cultuur
dus ook afwijkend gedrag:
Howard Becker: ‘’de sociologie heeft, als we spreken over afwijkend gedrag, een dubbele taak’’:
enerzijds verklaart de sociologie…
- waarom bepaalde mensen afwijkend gedrag vertonen
- waarom bepaald soort gedrag in de ene cultuur als afwijkend gedrag gezien wordt,
en in de andere niet
Arbitrair
Degelijke mate van voorspelling in de samenleving maar sociologen weten dat patronen niet altijd 100%
sluitend zijn
Vb: huwelijk
- Contingent: op verschillende plaatsen betekent huwelijk iets anders
- Patronen in huwelijk te vinden (arbitrair)
1
, SOCIOLOGIE I: 3e editie SEMESTER 1 AYLIN VAN ROY
Contingent, maar niet arbitrair
Jean-Jacques ROUSSEAU (filosoof): hoe kan men de wetten naleven met het besef dat zij die zelf hebben
gecreëerd?
- Niet op te lossen door repressie en geweld
- ‘’mensen zullen wetten en plichten enkel naleven als een religie hen daartoe aanzet & motiveert’’
- ‘’religie moet praktische, maatschappelijke doelstellingen hebben, de mensheid vooruithelpen’’
idee: burgerreligie, 1 algemene religie
religie: altijd in geslaagd mensen in functie van gemeenschapsgevoel beperkingen als
belangrijk te laten beschouwen en respecteren
Het besef van contingentie wilt zeggen dat men de manier waarop een samenleving is
georganiseerd, niet langer toegeschreven wordt aan een God of het natuurlijke.
Wij, mensen, zijn er de makers van.
KARL MARX (filosoof): ‘’...mensen maken hun eigen geschiedenis maar niet onder de voorwaarden die ze zelf
kiezen.’’
mensen maken hun eigen geschiedenis, maar zij maken die niet uit vrije wil, niet onder zelfgekozen
omstandigheden, maar onder rechtstreeks aangetroffen, gegeven en overgeleverde
omstandigheden
Waarom is het contingente niet arbitrair?
3 voorbeelden van benaderingen op die vraag doorheen de tijd en cultuur:
1) Verlichting en Tegen-Verlichting
de 19-eeuwse sociologie kan worden beschouwd als een poging om de stellingen van de Verlichting
en de Tegen-Verlichting met elkaar te verzoenen
1. Verlichting
- Rousseau, Descartes
- Verwerping religie
- Terugkeer naar de natuur (= de rede)
- Positief mensbeeld
- Geïndividualiseerd en rationeel denken
- Geloof in maakbaarheid van de samenleving
- Onafhankelijk van religie en beroep doen op eigen rede, het eigen
redeneervermogen, de wetenschap
2. Tegen-Verlichting
- godsdienst en gezag is van belang om het samenleven te regelen
- ‘’het redelijk handelen kan leiden tot egoïsme, vervreemding,..’’
- Negatief mensbeeld
- Limieten opleggen
- Handelen uit eigenbelang
→ Discussie: kan een samenleving leven als er besef van contingente is
Verlichting: ja, besef van contingente = basis
Tegen-Verlichting: nee, mensen moeten geleid worden
2
, SOCIOLOGIE I: 3e editie SEMESTER 1 AYLIN VAN ROY
2) Grondlegger van de sociologie: Auguste Comte
‘’de sociologie moet steunen op het zakelijke, strakke wetenschappelijke observatie en de logica’’
→ positivistische benadering v/d sociale werkelijkheid
het positivisme: de filosofie die zich enkel baseert op waarneembare feiten
August Comte was in dit geval een sterke aanhanger van de Verlichting
‘’de sociologie moet zich bezighouden met het zoeken van regelmaten in het handelen van mensen i.p.v.
metafysische vragen te stellen over de oorsprong van de mens.’’
COMTE formuleerde 3 opeenvolgende stadia met betrekking tot de evolutie van het menselijk denken
1. Wet v/h religieuze (verklaring wordt gezocht in bovennatuurlijke krachten)
2. Wet v/h metafysische (verschijnselen worden uitgelegd a.d.h.v. abstracte begrippen bv. Ziel, de
Kracht,..)
3. Wet v/h wetenschappelijk denken/positivisme (door de rede, op zoek naar relatie en gevolg)
MAAR hij was ook gevoelig voor de stellingen uit de Tegen-Verlichting
‘’het volgen van de rede leidt niet automatisch tot een geregelde en goede samenleving’’
- hij vroeg zich ook af hoe men de wetten kan naleven met het besef dat zij die zelf hebben gecreëerd
- net als ROUSSEAU: religie moet
praktische, maatschappelijke doelstellingen hebben
de mensheid vooruit helpen
aangepast zijn aan de nieuwe inzichten v/h wetenschappelijk denken
Hoe kunnen mensen zich bewust worden van:
- de rol die de mensheid speelt in het organiseren van de sociale orde
- zonder dat dit leidt tot het gevoel dat alles willekeurig is, en dat de bestaande orde enkel onder
dwang en misleiding nagevolgd kan worden?’’
COMTE: het menselijk handelen en de geschiedenis wordt geleid door de rede en door emoties
die emotionele elementen moeten, samen met de rede, leiden tot goede en voor de mens positieve
doelen
Rede gericht door wetenschap
Emotie gerichtg door religie
Volgens COMTE is enkel de religie in staat geweest om die rede, emoties, gedachten en gevoelens samen te
brengen en te oriënteren
omdat de religie in de geschiedenis hier niet in slaagde, creëert hij een nieuwe religie: de religie van
de mensheid
→ de mensheid staat centraal
3
, SOCIOLOGIE I: 3e editie SEMESTER 1 AYLIN VAN ROY
3) Debat tussen Habermas en Luhmann
COMTE: ‘’Hoe kunnen mensen hun lot in eigen handen nemen- niet individueel, maar gezamenlijk- zonder
dat hun samenhang steunt op macht/en of misleiding?’’ vraag blijft actueel
Jürgen HABERMAS
‘’via open en redelijke communicatie, en via redelijke kennis- en handelingswijzen kunnen keuzes
gemaakt worden die het arbitraire opheffen’’
‘’Het arbitraire’’ is volgens HABERMAS een doorn in het oog (ergernis). We kunnen hier aan ontsnappen
door:
- kennis-en handelingswijzen te ontwikkelen die toelaten onze doelen redelijk te kiezen en te
beheersen
- de wetenschap:
zij biedt een methode om op open wijze met elkaar te communiceren
deze ongedwongen communicatie leidt onder eerlijke en redelijke mensen tot een
consensus over doelen en prioriteiten
wanneer iedereen het eens is over de doelen en prioriteiten in de samenleving, houden de
regels en instellingen die we zelf maken op met willekeurig (arbitrair) te zijn.
Niklas LUHMANN
“We moeten leren leven met het arbitraire’’. We moeten dit leren aanvaarden door:
- de meerderheidsregel: helft van de stemmen +1
- het rechtspositivisme: ‘’een wet verdient respect ongeacht haar inhoud of de doelen die zij dient,
zolang zij maar op formeel geldige wijze tot stand is gekomen.’’
Waarom al die zorgen om orde?
De sociale orde waarover sociologen spreken heeft betrekking tot het behoud van de mogelijkheid om tot
nageleefde regels te komen.
In het algemeen, de sociale orde: datgene dat voorspelbaarheid en duurzaamheid geeft en het zo
leefbaar maakt
Om de sociale orde te leren zien, moeten we het vanzelfsprekende in vraag stellen:
Waarom rijdt de trein met bestemming Rotterdam inderdaad naar Rotterdam?
Sociale orde:
- Voorspelbaarheid
- Berekenbaarheid
Omdat zonder beperkingen, zonder het respect van bepaalde regels, het leven volkomen onvoorspelbaar en
dus onleefbaar zou worden, worden er 2 belangrijke vragen gesteld:
- Het probleem van de orde: hoe worden voorspelbaarheid en een mate van orde gerealiseerd?
- Hoe ver drijven we berekenbaarheid? Zijn er regels die absoluut noodzakelijk en dus niet-contingent
zijn? (antwoord: nee)
4
