Table of Contents
Module 1: Rechtsstructuren ............................................................................................... 4
1. Wat is recht? .......................................................................................................................... 4
2. Ordenen samenleving ............................................................................................................ 5
2.1 Territorialiteit ......................................................................................................................................... 5
2.1.1 Internationaal of grensoverschrijdend recht .................................................................................. 5
2.1.2 Supranationaal (EU-recht) .............................................................................................................. 5
2.1.3 Nationaal recht ............................................................................................................................... 5
2.2 Strafbaar of niet ..................................................................................................................................... 6
2.2.1 Wat zijn strafbare handelingen?..................................................................................................... 6
2.2.2 Welke handelingen zijn niet strafbaar? .......................................................................................... 7
2.2.3 Belang van het onderscheid ........................................................................................................... 7
2.2.4 Mengvormen .................................................................................................................................. 8
3. Beslist door de samenleving (overheid) .................................................................................. 9
3.1 Een democratische samenleving ............................................................................................................ 9
3.2 De overheid als macht en als bron van recht ....................................................................................... 10
3.3 België: Vijf niveaus waarop recht wordt gemaakt ................................................................................ 11
3.3.1 Wanneer kan nieuwe regelgeving worden toegepast? ................................................................ 15
3.3.2 Complexiteit: Verdeling bevoegdheden ....................................................................................... 15
3.3.3 Complexiteit: Hiërarchie tussen rechtsregels ............................................................................... 16
3.3.4 Grondwet ...................................................................................................................................... 16
3.3.5 Onderscheid tussen recht en circulaire of omzendbrief............................................................... 17
3.4 Beïnvloeding recht................................................................................................................................ 17
3.4.1 Rechtspraak en rechtsleer ............................................................................................................ 17
3.4.2 Andere: gewoonte, algemene rechtsbeginselen en billijkheid..................................................... 18
4. Afdwingbaar door de samenleving (via justitie).....................................................................18
4.1 Strafrechtbanken .................................................................................................................................. 20
4.1.1 Politierechtbank ........................................................................................................................... 20
4.1.2 Correctionele rechtbank ............................................................................................................... 20
4.1.3 Hof van assisen ............................................................................................................................. 20
4.1.4 Strafuitvoeringsrechtbank SURB .................................................................................................. 21
4.2 Burgerlijke (niet-straf) rechtbanken ..................................................................................................... 21
4.2.1 Vredegerecht ................................................................................................................................ 21
4.2.2 Rechtbank van eerste aanleg........................................................................................................ 22
4.2.3 Ondernemingsrechtbank .............................................................................................................. 22
4.2.4 Arbeidsrechtbank ......................................................................................................................... 22
4.3 Hoger beroep ....................................................................................................................................... 23
4.3.1 Hof van beroep ............................................................................................................................. 23
4.3.2 Andere .......................................................................................................................................... 24
4.4 Hof van Cassatie ................................................................................................................................... 24
4.5 Gerechtelijk taalgebruik ....................................................................................................................... 24
4.6 Andere rechtbanken en hoven ............................................................................................................. 26
4.6.1 Arrondissementsrechtbank .......................................................................................................... 26
4.6.2 Raad van State .............................................................................................................................. 26
4.6.3 Grondwettelijk Hof ....................................................................................................................... 26
4.6.4 Bijzondere internationale rechtbanken/hoven ............................................................................ 27
4.7 Kostprijs ................................................................................................................................................ 27
4.7.1 Gerechtskosten ............................................................................................................................. 28
4.7.2 Advocaatkosten ............................................................................................................................ 28
4.7.3 Rechtsplegingsvergoeding ............................................................................................................ 28
4.7.4 Hoe de kosten beperkt houden? .................................................................................................. 28
1
,Module 2: Het individu .................................................................................................... 30
1. De juridische persoon............................................................................................................30
1.1 Het begin ...................................................................................................................................... 30
1.2 Het einde .............................................................................................................................................. 31
1.3 Belang van het lichaam ........................................................................................................................ 32
1.3.1 Onschendbaarheid tegen aantasting door anderen ..................................................................... 32
1.3.2 Zelfbeschikkingsrecht over het eigen lichaam .............................................................................. 32
1.4 Verenigingen en vennootschappen ...................................................................................................... 32
1.4.1 De rechtspersoon ......................................................................................................................... 32
1.4.2 De feitelijke vereniging ................................................................................................................. 33
1.4.3 Belang van het onderscheid ......................................................................................................... 33
2. De minderjarigen ..................................................................................................................33
2.1 Bekwaamheid ....................................................................................................................................... 33
2.1.1 Onbekwaamheid als algemene regel............................................................................................ 34
2.1.2 Bescherming via de ouders ........................................................................................................... 35
2.1.3 Bescherming via de voogdij .......................................................................................................... 35
2.1.4 Ongeldige rechtshandeling: relatieve nietigheid .......................................................................... 36
2.2 Jeugdhulpverlening .............................................................................................................................. 37
2.2.1 Decreet rechtspositie minderjarigen in Vlaanderen DRM ............................................................ 37
2.2.2 Vrijwillige jeugdhulpverlening ...................................................................................................... 38
2.2.3 Gedwongen jeugdhulpverlening................................................................................................... 40
2.3 Aansprakelijkheid ................................................................................................................................. 41
2.3.1 Burgerrechtelijke aansprakelijkheid ............................................................................................. 42
2.3.2 Strafrechtelijke aansprakelijkheid ................................................................................................ 42
3. Meerderjarigen .....................................................................................................................45
3.1 Bekwaamheid ....................................................................................................................................... 45
3.1.1 Bekwaamheid als algemene regel ................................................................................................ 45
3.1.2 Bewindvoering ........................................................................................................................ 45
3.1.3 Zorgvolmacht ................................................................................................................................ 46
3.1.4 Tijdelijke wilsonbekwaamheid...................................................................................................... 47
3.1.5 Ongeldige rechtshandeling: relatieve nietigheid .......................................................................... 48
3.2 Hulpverlening ....................................................................................................................................... 48
3.2.1 Vrijwillige hulpverlening ............................................................................................................... 48
3.2.2 Gedwongen hulpverlening ........................................................................................................... 49
3.3 Aansprakelijkheid ................................................................................................................................. 51
3.3.1 Aansprakelijkheid uit contracten .................................................................................................. 51
3.3.2 Aansprakelijkheid voor schade ..................................................................................................... 53
3.3.3 Strafrechtelijke aansprakelijkheid ................................................................................................ 55
Module 3: Relaties ........................................................................................................... 60
1. Ouderschap...........................................................................................................................60
1.1 Het ouderlijk gezag ............................................................................................................................... 61
1.1.1 Respect van het kind voor de ouders ........................................................................................... 61
1.1.2 Een naam geven aan het kind....................................................................................................... 61
1.1.3 Beslissingen over het omgangsrecht ............................................................................................ 61
1.1.4 Het recht om het kind bij zich te hebben ..................................................................................... 62
1.1.5 Beslissing over het kind en het beheer van het vermogen........................................................... 62
1.1.6 Uitoefening: gezamenlijk en gelijkwaardig ................................................................................... 62
1.1.7 Kan iemand ander het ouderlijk gezag uitoefenen? ..................................................................... 63
1.2 De onderhoudsplicht ............................................................................................................................ 63
1.2.1 Ouders t.o.v. minderjarige kinderen............................................................................................. 63
1.2.2 Ouders t.o.v. meerderjarige kinderen die nog een opleiding volgen ........................................... 63
1.2.3 Onderhoudsplicht tussen ouders en meerderjarige kinderen...................................................... 64
1.2.4 Overheidsdienst: DAVO ................................................................................................................ 64
2
, 1.2.5 Speciale vordering: onderhoudsvordering tegen de verwekker van een kind ............................. 65
1.3 Vaststelling ouderschap ....................................................................................................................... 65
1.3.1 Het moederschap ......................................................................................................................... 65
1.3.2 Het vaderschap of het meemoederschap .................................................................................... 66
1.3.3 Betwisting van ouderschap........................................................................................................... 67
1.3.4 Adoptie ......................................................................................................................................... 67
1.3.5 Toepassingen ................................................................................................................................ 69
2. Partnerschap .........................................................................................................................70
2.1 Feitelijk samenwonen........................................................................................................................... 70
2.2 Wettelijk samenwonen ........................................................................................................................ 71
2.3 Huwelijk ................................................................................................................................................ 72
2.4 Echtscheiding........................................................................................................................................ 74
3. Patiënt ..................................................................................................................................76
3.1 Wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen WUG .......................................... 76
3.1.1 Wat zijn erkende gezondheidszorgberoepen? ............................................................................. 76
3.1.2 Wat met het beroep van psychologisch consulent? ..................................................................... 77
3.1.3 Waarom erkenning? ..................................................................................................................... 77
3.2 Wet inzake de kwaliteitsvolle praktijkvoering in de gezondheidszorg: Kwaliteitswet ......................... 77
3.3 Wet betreffende de rechten van de patiënt: Patiëntenrechtenwet WRP ........................................... 78
3.3.1 Rechten van de patiënt................................................................................................................. 78
3.3.2 Plichten van de patiënt ................................................................................................................. 79
3.3.3 Wilsonbekwame patiënten........................................................................................................... 80
Module 4: Inkomen.......................................................................................................... 81
1. Inkomen uit arbeid................................................................................................................81
1.1 Drie stelsel ............................................................................................................................................ 81
1.2 Stelsel werknemer ................................................................................................................................ 82
2. Vervangingsinkomen.............................................................................................................85
2.1 Sociale zekerheid .................................................................................................................................. 85
2.1.1 Kenmerken ................................................................................................................................... 85
2.1.2 Drie stelsels................................................................................................................................... 86
2.1.3 Werkloosheid................................................................................................................................ 86
2.1.4 Ziekte of ongeval .......................................................................................................................... 86
2.1.5 Beroepsziekte of arbeidsongeval .................................................................................................. 87
2.1.6 Vakantie ........................................................................................................................................ 88
2.1.7 Pensioen ....................................................................................................................................... 88
2.2 Sociale bijstand (Vier situaties) ............................................................................................................ 89
2.2.1 Kenmerken ................................................................................................................................... 89
2.2.2 RMI of leefloon ............................................................................................................................. 89
2.2.3 Inkomensvervangende tegemoetkoming ..................................................................................... 89
2.2.4 Inkomensgarantie ouderen IGO ................................................................................................... 89
Oefeningen ...................................................................................................................... 90
1. MODULE 1.............................................................................................................................90
2. MODULE 2.............................................................................................................................92
3. MODULE 3.............................................................................................................................94
4. MODULE 4.............................................................................................................................95
Voorbeeldexamen ....................................................................................................................96
3
,Module 1: Rechtsstructuren
*Oefeningen kunnen maken op dit onderdeel van de module!
1. Wat is recht?
* De drie kernelementen van recht omschrijven.
Recht =
1. Gedragsregels en normen die orde brengen in een samenleving
Het recht dient om de samenleving te ordenen. Recht is inherent aan het menselijk gedrag en
aan het menselijk samenleven. Het evolueert mee met stromingen en opvattingen binnen
een maatschappij. Hierdoor is het recht erg maakbaar, er kan aan het recht ten gepaste tijde
de gewenst vorm kan worden gegeven door de samenleving via de bevoegde organen
(overheid).
2. Opgelegd door de samenleving (overheid)
Recht kan enkel worden opgelegd door een orgaan dat hiervoor van de samenleving de
bevoegdheid heeft gekregen. Zo’n orgaan = rechtsbron, een plaats waar recht ontstaat.
Bijvoorbeeld; Beroepsgroepen die eigen deontologische codes maken, scholengroepen die
eigen regelementen maken, …
Door de wijze waarop ‘de organen die bevoegd zijn om recht te maken’ zijn samengesteld,
bevatten de rechtsregels heel vaak een hoog ‘compromis-‘gehalte. Van zodra de bevoegdheid
van een ‘orgaan’ wordt betwist, zal de geldigheid van de rechtsregels van dit orgaan in twijfel
worden getrokken en zal het draagvlak binnen de samenleving afnemen om deze regels
effectief na te leven.
3. Afdwingbaar door de samenleving
Er kan enkel worden gesproken van recht als de naleving van de regels ook effectief
afdwingbaar is gemaakt door de samenleving. Afdwingbaar = Dat de ene persoon de andere
persoon kan verplichten om te doen wat die ene persoon wil dat de andere doet.
Bijvoorbeeld:
- Als je met iemand afspraken hebt gemaakt, dan kan je de andere plichten om die
afspraken na te komen
- Als je iemand jouw schade berokkent, dan kan je de ander verplichten om die schade
te betalen
*Tussen regels en afspraken herkennen wat recht is en wat géén recht is.
Rechtsregels Andere gedragsregels
Opgelegd door de overheid (samenleving) Opgelegd door bepaalde groep in de
samenleving
= Via de overheid zet de samenleving = Regels waaraan men zich vrijwillig houdt
structuren op en duidt instellingen aan om en als men deze niet naleeft, kan met ‘uit
de naleving van de rechtsregels af te de kring’ worden gesloten
dwingen
Rechtbanken, politie, parket, Morele regels, beleefdheid, religieuze
voorgeschreven procedures, … regels, regels bij sport en spel, ..
Enige gelijkenis: Beiden sturen het gedrag van mensen.
4
,2. Ordenen samenleving
In recht vindt met een aantal grote indelingen terug. Deze helpen om zicht te krijgen op het
recht en om de wirwar aan regeltjes binnen een juist kader te kunnen plaatsen.
2.1 Territorialiteit
Indeling op basis van territorialiteit (grondgebied).
WAAR ontstaan specifieke rechtsregels en hoe worden ze toegepast.
Onze samenleving is een internationaal gegeven. Internationale afspraken worden in
internationale rechtsregels gegoten.
* Uitleggen wat internationaal recht is en hoe internationaal recht tot stand komt
2.1.1 Internationaal of grensoverschrijdend recht
= Recht dat wordt afgesproken buiten de landgrenzen en dat op twee of meerdere landen
van toepassing is.
Internationaal recht zijn afspraken die tussen landen worden gemaakt en die worden
vastgelegd in verdragen. Dit recht is pas van toepassing in een land, als de overheid van dit
land ook het verdrag heeft bekrachtigd. (= ratificatie van een verdrag).
Internationaal recht kan op twee manieren tot stand komen:
- Twee of meer landen leggen onderling bepaalde afspraken vast in een verdrag
- Landen verenigen zich in internationale organisaties of organiseren internationale
bijeenkomsten en spreken daar bepaalde regels af, die dan worden vastgelegd in een
internationaal verdrag of verklaring
2.1.2 Supranationaal (EU-recht)
= De organen van de EU zijn bevoegd om recht te maken dat van toepassing is op de 27
lidstaten zonder dat elke lidstaat akkoord moet gaan.
* Uitleggen waarom we het recht binnen de EU supranationaal recht noemen
De EU kan dus recht maken ‘over de hoofden van de lidstaten heen’, van toepassning op alle
lidstaten. Dat een internationale organisatie zelf recht kan maken, is zeer uitzonderlijk.
Daarom wordt de Europese Unie een ‘supranationale organisatie’ genoemd.
Dat de EU recht kan maken is mogelijk gemaakt doordat elke lidstaat bij toetreding tot de EU
een deel van zijn nationale bevoegdheid heeft gedelegeerd naar de EU. Het betreft hier
hoofdzakelijk economisch recht. Met andere woorden lidstaten krijgen Europese subsidies in
ruil voor het afstaan van een deel van hun bevoegdheid, daarom blijven te ook lid.
2.1.3 Nationaal recht
= Recht dat elk land voor zichzelf regelt voor het eigen grondgebied.
(Federaal, regionaal, provinciaal en lokaal)
5
,2.2 Strafbaar of niet
Twee grote indeling van het recht is het onderscheid tussen:
- Strafbare handelingen = strafrecht
- Niet strafbare handelingen = ‘Burgerlijk’ recht om het contrast aan te geven met het
strafrecht
2.2.1 Wat zijn strafbare handelingen?
* Uitleggen wanneer een handeling strafbaar is en wanneer niet
1. Iets is strafbaar als:
- De handeling door de overheid is vernoemd als strafbaar
- En er is een sanctie bepaald op het stellen van die handeling
Strafrechtelijke handelingen = Iets is strafbaar als in de wet staat dat het strafbaar is én als er
in de wet staat welke straf erbij hoort.
Het merendeel van strafbare handelingen en bijhorende straffen staat in het Strafwetboek.
Daarnaast zijn er ook strafrechtelijke regels in het verkeersrecht, sociaal strafwetboek, fiscaal
recht, milieurecht, …
2. Toetstemming (= je akkoord geven) en intentie (= wat was de bedoeling)
Sommige handelingen worden strafbaar als er geen toestemming is. Bijvoorbeeld iets
gebruiken of wegnemen van iemand zonder toestemming (diefstal), intieme handelingen
stellen zonder toestemming (aanranding), … Andere handelingen worden strafbaar als de
gevolgen ervaren met opzet werden veroorzaakt. Bijvoorbeeld iemand omverduwen, iemand
omverrijden, iemand verwonden, …
Misdrijf of delict = Een strafbaar feit, het is een algemene term.
* Het verschil tussen de verschillende soorten misdrijven uitleggen
In het recht wordt een onderscheid gemaakt naargelang de zwaarte van de straf die op het
misdrijf is gezet:
Overtreding (Lichtste misdrijf)
= Strafbare handelingen die kunnen worden bestraf met een politiestraf.
Politiestraf = Gevangenisstraf van 1 tot 7 dagen en een geldboete van 1 tot 25 euro, te
vermenigvuldigen met acht omwille van de zogenaamde opdeciemen.
Wanbedrijven (Meer ernstige misdrijven)
= Strafbare handelingen die kunnen worden bestraf met een correctionele straf.
Correctionele straf = Een gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar en een geldboete van €26 en
meer (te vermenigvuldigen met acht).
6
,Misdaden (Zwaarste misdrijven)
= Strafbare handelingen die kunnen worden bestraft met een criminele straf.
Criminele straf = Een gevangenisstraf van minimum 5 jaar tot levenslange opsluiting.
* Het verschil tussen hoofdstraffen en bijkomende straffen uitleggen
* Hoofdstraffen en bijkomende straffen herkennen
Strafsancties = Op elk misdrijf staat een sanctie, onderverdeeld in twee categorieën:
* Drie voorbeelden geven van hoofdstraffen
Hoofdstraffen
Vrijheidsberoving = Gevangenisstraf, met eventueel modaliteit of voorwaarden, zoals met
uitstel onder elektronisch toezicht.
Werkstraf = Een verplichting om in de vrije tijd kosteloos bepaalde taken uit te voeren voor
de overheid of voor een vzw. Dit kan met eventueel bijkomede modaliteit of voorwaarden.
Geldboete = Met eventueel bijkomende modaliteit zoals geheel of gedeeltelijk met uitstel.
Autonome probatiestraf = Een verplichting, opgelegd door de strafrechter, om gedurende een
opgelegde termijn bijzondere voorwaarden na te leven.
Elektronisch toezicht = Een verplichting, opgelegd door de strafrechter, om gedurende een
opgelegde termijn aanwezig te zijn op een bepaald adres. Aan dit toezicht kunnen
voorwaarden worden gekoppeld en de uitvoering ervan wordt gecontroleerd door middel van
elektronische middelen.
* Twee voorbeelden van een bijkomende straf
Bijkomende straffen
Naast het opleggen van één of twee hoofdstraffen, kan de strafrechter ook bijkomende
straffen opleggen zoals een rijverbod, het opnieuw afleggen van (rij)examens, …
2.2.2 Welke handelingen zijn niet strafbaar?
Alle handelingen die niet strafbaar zijn gesteld door regelgeving, zijn niet strafbaar en kunnen
dus niet worden gesanctioneerd. We spreken dan meestal over burgerrechtelijke
handelingen.
2.2.3 Belang van het onderscheid
Alles wat recht is, is afdwingbaar (= één van de kernelementen). Maar er is hierbij een
fundamenteel verschil in aanpak:
1. Op strafbare handelingen staat een straf
Dit betekent dat bij strafbare handelingen steeds de overheid (politie of parket) wordt
ingeschakeld. Overheid is de enige die burgers een straf kan opleggen.
Een straf wordt beschouwd als een vorm van extra leed die de dader wordt opgelegd. Het
dreigen met of het opleggen van een straf is enerzijds bedoeld als afschrikmiddel om het
stellen van strafbare feiten te voorkomen, anderzijds om herhaling van de feiten te vermijden.
7
,De sanctie is afdwingbaar, niet de handeling. Bijvoorbeeld je kan niemand verplichten via
rechtbank om te stelen, je kan wel iemand verplichten via rechtbank tot schadevergoeding.
Er is geen onderhandelingsmarge; Rechtbank beslist wat er wordt opgelegd.
Op niet-strafbare handelingen staat nooit straf. Er kan wel sprake zijn van een
schadevergoeding = Bij conflicten rond niet-strafbare handelingen kunnen de partijen dit
conflict zelf regelen, desnoods via de rechtbank, maar de overheid moet daar niet bij
betrokken worden.
Hier is een handeling afdwingbaar. Bijvoorbeeld de huurder kan jou verplichten via rechtbank
om huur te betalen. (Via burgerlijke rechtbank).
2. Niemand kan gedwongen worden om een strafbaar feit te plegen
Het begaan van een misdrijf kan je niet afdwingen. Burgerlijke handelingen kan je wel
afdwingen. De ene persoon kan de andere dwingen, desnoods via de rechtbank, om de
handeling te stellen.
2.2.4 Mengvormen
* Het verschil uitleggen tussen strafsancties, tuchtsancties en administratieve sancties en van elk soort sancties minstens twee
voorbeelden geven
Tuchtsancties = Sanctie die niet door een strafrechtbank worden opgelegd, maar door een
tuchtorgaan (tuchtcommissie of tuchtkamer).
Tucht is een manier om de discipline binnen een groep te handhaven. Wanneer mensen in
groep iets doen, zoals sporten, studeren of werken, dan worden er voor goede orde afspraken
gemaakt. Die afspraken worden dan vastgelegd in een reglement. Wie zich niet aan dit
reglement houdt, kan worden bestraf met een tuchtsanctie.
Tucht en tuchtmaatregelen focussen dus niet op bescherming van de samenleving, maar op
de bescherming van de groep, de beroepsorde of de cliënt. Als de handeling wél strafbaar is,
kan de persoon zowel strafrechtelijk worden vervolgd en een strafsanctie krijgen.
Er moet steeds een juridische grondslag zijn om een tuchtorgaan op te richten en
tuchtsancties te kunnen opleggen. Er zijn heel wat tuchtorganen:
- In het onderwijs (onderwijs- en examenreglement)
- In de sport (Het Vlaams Sporttribunaal)
- Bij de overheid (Ambtenaren die vast benoemd zijn, vallen onder tuchtrecht) voor een
terechtwijzing, tot een inhouding van wedde, een overplaatsing, …
- Bij specifieke beroepsgroepen (psychologen, apothekers, notarissen, …) voor een
verwittiging, een berisping, tijdelijke schorsing, …
Administratieve sancties = Sancties die niet door een strafrechtbank worden opgelegd, maar
door een administratie (een bestuur, een overheid). Bijvoorbeeld; NMBS, De Lijn, een
gemeentebestuur, een school, …
8
,De meeste gekende administratieve sancties zijn:
- Boetes opgelegd door een openbare vervoersmaatschappij bij het niet respecteren
van de regels zoals zwartrijden, storend gedrag, …
- De GAS-boetes (= Gemeentelijke Administratieve Sanctie) die door de gemeente
kunnen worden opgelegd voor handelingen die voor overlast zorgen.
De meest voorkomende administratieve sanctie is het opleggen van een geldboete. Maar ook
tijdelijk schorsen of het intrekken van een toestemming, vergunning, … is mogelijk.
3. Beslist door de samenleving (overheid)
Recht wordt gemaakt door die instanties die door de samenleving de bevoegdheid hebben
gekregen om recht te maken. Die instanties noemen we ‘overheid’. Wie of wat zijn de
bronnen van het recht? De overheid is de belangrijkste (vaak enige) bron van recht.
3.1 Een democratische samenleving
De essentie van een samenleving als ‘democratie’ is:
- Burgers gaan in gesprek met elkaar over maatschappelijke noden
- Hierbij kunnen de burgers vrij en geweldloos hun meningen uiten
- Eenieder wordt gehoord
- En beslissingen waar een meerderheid van de burgers achter staat, worden aanvaard
en gerespecteerd
Een democratie is gebaseerd op een debatcultuur.
*De vier kernbegrippen van een democratie geven en deze beknopt uitleggen wat elk kernbegrip inhoudt
e
Sinds 19 eeuw hanteren we volgende kernbegrippen om van een democratie te kunnen
spreken:
1. Inspraak van het volk
Dit via een systeem van volksvertegenwoordigers die worden aangeduid via vrije en eerlijke
verkiezingen. Om te kunnen spreken van vrije en eerlijke verkiezingen moeten:
- Er regelmatig verkiezingen worden gehouden
- Keuze zijn (dus verschillende personen of partijen opkomen)
- Elke burger de mogelijkheid hebben om zich verkiesbaar te stellen
- Elke burger de mogelijkheid hebben om een stem uit te brengen
- De stemming geheim blijven
2. Beslissingen worden genomen bij meerderheid van stemmen in het parlement.
In het parlement zitten de volksvertegenwoordigers. Dit houdt in dat nieuwe regelgeving er
past komt, als de meerderheid van het volk daar achter staat.
3. Het land is een rechtsstaat
= Dat de burger grondrecht heeft, dat de overheid niet discrimineert en dat minderheden
worden beschermd. Ook belangrijk is dat de overheid de eigen regelgeving respecteert en
naleeft.
9
, *Uitleggen wat ‘scheiding van machten’ inhoudt, welke drie machten men bedoelt en waarom deze scheiding werd ingevoerd
4. Er is scheiding van machten
Om te vermijden dat er een te grote machtsconcentratie en dus ook machtsmisbruik zou
kunnen ontstaan bij één persoon, bij een alleenheerser, verdeelt men in de democratieën
sinds de 19e eeuw de macht over het volk over drie verschillende organen, staatsmachten:
- De wetgevende macht = In een democratie de ‘hoogste’ macht, want dit is de macht
waar het volk vertegenwoordigd is via de verkozenen. Het orgaan waar deze
verkozenen zetelen, noemen we parlement of raad.
- De uitvoerende macht = In een democratie de macht die eigen regelgeving mag maken
in opdracht van de wetgevende macht, dus de opdrachten van de wetgevende macht
uitvoert. Het orgaan van de uitvoerende macht is het staatshoofd of de regering. In
de regering zitten de ministers.
- De rechtelijke macht = Het orgaan dat moet toezien op de toepassing van het recht,
dit zijn de hoven en rechtbanken.
* Het verschil uitleggen tussen wetgevende en uitvoerende macht en van beide een voorbeeld geven
Zowel de wetgevende als uitvoerende macht zijn ‘decisionmakers’. Zij maken samen
regelgeving, zij voeren samen beleid en zij bestuderen samen een land of regio.
De rechterlijke macht is de juridische waakhond die erop toeziet dat het recht voor eenieder
op gelijke wijze wordt toegepast en dat de overheid haar boekje niet te buiten gaat.
Vaak zullen de drie machten moeten samenwerken om maatschappelijke doelstelling te
bereiken. Het principe van de scheiding van machten gaat eerder om een spreiding van macht
over verschillende organen waarbij deze organen elkaar onderling kunnen controleren en
verbeteren.
3.2 De overheid als macht en als bron van recht
Macht = Een containerbegrip om aan te duiden in wiens handen de macht, het openbaar
gezag, van een land zich bevindt.
Macht in het recht betekent vooral politieke macht of bestuursmacht. Die macht wordt
uitgeoefend door regelgeving te maken. Via die regelgeving stuur je een land en zijn burgers
een bepaalde richting uit, richting maatschappelijke of persoonlijke doelstellingen.
Belangrijk voor het draagvlak voor het recht in een land, is de mate waarin de macht van de
overheid wordt aanvaard door de bevolking. De gehoorzaamheid van de burger aan het recht
zal des te sterker zijn naargelang de burger de macht van de overheid aanvaardt. Hoe kleiner
het draagvlak is bij de burgers over de wijze waarop de overheid aan de macht is gekomen,
hoe meer de overheid met harde hand en geweld zal moeten optreden om het recht te doen
naleven.
Is onze westerse samenleving is de meest voorkomende staatsvorm de democratie.
Andere continenten kunnen andere vormen van macht hebben, machtsstructuren.
10
