Moraalfilosofie:
Klassieke rechtvaardigingstoets - waardigheid - vrijheidsbeginsel - gelijkheidsbeginsel - libertaristische kritiek op
de egalitaire sociaaldemocratie - legitimiteitsbeginsel - recht om te straffen
Hoofdstuk 1: De klassieke rechtvaardigingstoets:
Doel: goed leren te argumenteren/ standpunt te bepalen
→ Metafysica - ‘wat is er allemaal?’
- Synoniem: ontologie
- Vb: bestaat een schaduw?
→ Kennisleer -“wanneer is kennis waar?
→ Esthetica -“wat is schoon?”
Normatieve filosofie: bestaat uit
- Ethiek/ Moraalfilosofie -> Vb: “wnr doe ik iets goed?” = goede daad
- Rechtsfilosofie -> Vb: “wat zijn goede wetten?” = goede wetten
- Politieke filosofie -> Vb: “wanneer heb je een goede samenleving?” = goede samenleving
Allen proberen ze normatieve problemen op een beredeneerde manier op te lossen en te
verduidelijken d.m.v. rationele argumentatie.
Normatieve problemen = gaan over de vraag of iets toegelaten, verplicht of verboden moet worden.
→ Die problemen oplossen door rationele (verstand/rede) argumentatie -> beredeneerde oplossing
-> maar er is geen ultieme oplossing
Je staat open voor kritiek en weerlegt bezwaren tegen jouw visie + je vermijdt beroep op geloof,
emotie of een feitelijke toestand, want dit zijn onberedeneerde oplossingen.
Voorbeelden:
1) Mogen ouders voor een doof kind kiezen?
- Pro: het is een culturele eigenschap
- Contra: je geeft het bewust een gebrek
2) Mag overheid pornopas invoeren, zoals in UK?
- Pro: Is technisch juist?
- Contra: Heeft de overheid recht om zich te moeien (paternalisme)
Onderscheid maken tussen: gerelateerde en ongerelateerde normatieve problemen:
Gerelateerde problemen = hierbij zijn sociale rollen en natuurlijke determinanten (plaats, tijd, toeval,
middelen, talenten) bepalend voor de oplossing van het probleem
vb: Mag een politicus een verkeerswet overtreden? Mag arts in bepaalde gevallen zijn
beroepsgeheim doorbreken?
Ongerelateerde problemen = hierbij zijn sociale rollen en natuurlijke determinanten irrelevant -> het
probleem heeft betrekking op alle mensen
vb: Mag abortus? Mag je gevangenen folteren? Mag je wapen dragen?
1. Normatieve problemen: Onberedeneerde oplossing: (3)
Dingen die ongewenst zijn bij rationele argumentatie: dit zijn dus allemaal onberedeneerde
oplossingen:
1) Geloof in God of verwijzen naar de wil van God
Waarom? Religieuze argumenten: Het mist overtuigingskracht voor mensen met een ander geloof of
mensen zonder geloof in een Opperwezen.
Bv. Dilemma van Euthyphro: Een dialoog van Plato (Plato bevestigt dat geloof irrelevant is wnr je
ethiek bespreekt)
1
,Wat: Er ontspint zich een discussie tussen Socrates en Euthyphro over de vraag hoe men het morele
kan verantwoorden. Vader van Euthyphro was een gewelddadige slavendrijver. Euthyphro gaat zijn
eigen vader aangeven, wegens moord op een slaaf. Hij is ervan overtuigd dat zijn actie moreel
verantwoord is omdat dit in overeenstemming is met de wil van de goden. Socrates blijft doorvragen
naar hoe hij weet dat dit de wil van God is. Betekent dit dat iets moreel verantwoord is louter omdat
God het wil? Dit leidt tot een dilemma:
-> GOD is willekeurig
- God krijgt een willekeurig karakter, alsof God zelf niet weet waarom hij ons dingen verbiedt
- zijn redenen zijn onbekend
- Bv. als God ons verbiedt te stelen, dan zou stelen op zichzelf noch goed noch kwaad zijn, waarom
zou het dan niet mogen?
-> GOD is overbodig
- Maar als er aan God externe redenen zijn die duidelijk maken dat iets immoreel is en zijn redenen
zijn hierdoor wel bekend, dan is God overbodig
- Bv. God zegt dat stelen immoreel is omdat hij het intrinsiek immoreel karakter van diefstal begrijpt,
dan zien wij dit toch ook?
zijn reden zijn onbekend, zijn redenen zijn wel bekend
God is willekeur, dus God is overbodig
vb: even goed verplichting tot stelen vb: even goed redelijke argumenten
Geloof kan wel de bron van ethiek zijn, maar als argumentatie voor morele beslissingen telt het NIET!
2) Emoties – Instincten – Intuïtie
Ze leiden tot allerlei verschillende gevolgen, zowel positieve emoties als negatieve.
Emoties geven onduidelijke antwoorden op problemen
Ongenoegen over morele emoties
- Morele emoties kunnen vaak vreselijke dingen doen:
- Wraak, vergelding, morele walging kennen hun grenzen niet.
- Normatieve problemen worden dan niet opgelost, ze worden alleen erger.
- Vb Je suis un voleur: De winkelier die een pintjesdief aan een verkeerslicht bindt (het recht in eigen
handen neemt). En de winkelier/krantenboer schreef “je suis un voleur” op zijn buik van de dief. Dit is
eig moraal, het was het INSTINCT van de krantenboer. Maar de winkelier wordt uiteindelijk vervolgd=
homofobie, lijfstraffen
Grenzen van morele intuïties
- Morele emoties geven vaak geen of onduidelijke antwoorden bij nieuwe problemen
= geen of onduidelijk antwoord bij nieuwe problemen
Vb overheid die seksrobots wil verbieden: maar het is niet omdat iets vies is, dat het niet kan.
Democratie vraagt rechtvaardigheid
- Er is in onze samenleving (democratie) een motiveringsverplichting.
- Men moet het WAAROM kunnen motiveren.
- Motivering vereist een rationele aanpak.
= motiveringsverplichting (art. 149 GW)
Men mag geen stem geven aan het buikgevoel. Want vaak geeft ons buikgevoel ook geen antwoord.
Bv. als je een blikje ziet liggen in de natuur zegt je buigevoel mss wel dat dit niet klopt en leg je het
weg, maar als het echt gaat om serieuze milieuproblemen ga je waarschijnlijk geen beroep kunnen
doen op je sentimenten.
3) feitelijke toestand
Wrm? Feitelijke informatie kan belangrijk zijn in normatieve kwesties.
● Vb: het nut van gevangenissen? Dit zijn eig kweekscholen voor toekomstige misdadigers; uit
studies en zelfs metastudies blijkt dat misdaad ernstiger wordt na een celstraf. Velen zeggen dat de
functie van een gevangenis = mensen laten boeten voor hetgeen wat zij hebben misdaan.
2
,● Vb: Minister-president Victor Orban van Hongarije gebruikt feiten om mensen tegen abortus
te laten stemmen. Hij zegt dat dokters eerst moeten luisteren met een stethoscoop nr het kloppend
hart van de baby. Deze feiten zullen dan wel zorgen voor een afgunst bij de mensen tov abortus. Dit
is bijna een vermengeling tussen feiten en normen.
Feiten zijn belangrijke argumenten maar kunnen geen rechtvaardig oordeel geven.
Is vaak vanuit 1 standpunt (discussie nodig)
Het gaat over het feit dat we moeten oppassen bij het gebruiken van feiten bij een rechtvaardiging!
Het is belangrijk het onderscheid te weten tussen:
● Feitelijke toestand
○ Verklaren, begrijpen, voorspellen
● Normatief oordeel
○ Rechtvaardigen, aanvaarden, verwerpen
We moeten dus opletten van naturalistische drogreden (naturalistic fallacy) als je de beiden verkeerd
gaat gebruiken, gaat verwisselen -> je gaat een normatief dispuut beantwoorden met een feitelijk
antwoord, terwijl het meerdere andere antwoorden bevat.
Er volgt geen ‘moeten’ uit het ‘zijn’ -> het is niet omdat iemand slechtziend is dat dit heel zijn leven
moet zijn, ook al is zijn ‘blindheid’ van nature ontstaan.
Naturalistische drogreden: Vb: Boek v twee Amerikaanse onderzoekers die de biologische roots van
verkrachten probeerden te vinden. Dit boek werd sterk bekritiseerd omdat men zei dat verkrachting
erin werd gerechtvaardigt. Dit was natuurlijk hun bedoeling niet en je hebt als wetenschapper ten
slotte het recht om zaken te onderzoeken. Boek heet “Rape” van Thornhill en Palmer
2. Normatieve problemen: Beredeneerde oplossing: de rationele benadering (2 filosofen)
= redenering baseren op logische argumenten en wetenschappelijke feiten -> dit kan grote gevolgen
hebben want de rede is onverbiddelijk. M.a.w. wat is de oplossing van een normatief probleem?
P17-18: Grondig lezen
Peter Singer vergeleek de rede met een roltrap:
● “once we step on it, we cannot get off until we have gone where it takes us”
Vb: P Stuebing, Broer en zus hebben 4 kinderen, waarvan 3 gehandicapt zijn. In België zou dit geen
probleem zijn, er is enkel een wet dat huwelijk tussen familie verbiedt. Seks is dus niet verboden. In
Duitsland wel, de man in het koppel is veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf en beschuldigd van
het vrijwillig toebrengen van fysieke schade aan drie van de vier kinderen. Zoek eens een rationeel
argument waarom dit verboden zou zijn: (niet onbelangrijk: art. 162 BW)
Rationele argumenten Irrationele argumenten
wederzijdse toestemming incest voelt vies aan
meerderjarige volwassenen wereldwijd taboe
genetisch risico geen punt bij niet-verwanten koppels
wat met verwante koppels die geen kinderen willen
1) Jeremy Bentham – utilitarisme - Morele calculus:
Jeremy Bentham:
Hij bedacht een erg beroemde methode om normatieve wetenschap een rationeel fundament te
geven. Hij schonk, al op vroege leeftijd, zijn lichaam aan de wetenschap. Hij was dus gebalsemt, was
rationalist in hart en nieren en had veel interesse in de filosofie van het dode lichaam. Je moet dat
een eeuwige rust toekennen, vanaf blijven en begraven.
3
, Hij verzette zich tegen irrationele morele emoties als leidraad van normatief handelen, volgens hem
zijn handelingen goed als ze het geluk van individuele mensen bevorderen. Hij wou museum van
genieën opbouwen en die genieën zouden dmv robotica met elkaar communiceren.
Hij wou alles steeds rationeel bekijken → op een nuttige manier → nuts. Je moet kijken naar de
dingen vanuit een nutsperspectief; deed dit ook met zijn dood lichaam: hij wou het niet geven aan de
wetenschap maar dacht dat het mogelijk was om dat lichaam bv te gerbuiken in een museum; zo
heeft het een nut (=utilitarisme)
Utilitarisme: meet de morele waarde van een handeling af aan de bijdrage die deze handeling levert
aan het algemeen nut : morele calculus. Alleen kijken naar de gevolgen, niet de intenties.
Zijn stelnummer = the greatest happiness of the greatest number: datgene wat ik doe, zorgt dat voor
meer geluk (dan doen) of meer leed (niet doen). Hij vond overigens dat leed niet echt een betekenis
had en streefde nr minimalisatie van leed, m.a.w. hij was een hedonist (zie verder)
Je moet niet kijken naar principes maar naar het geluk die je er uit haalt.
➢ Ga na wat het grootste geluk EN leed is. Maak een calculatie van wat een bepaalde daad
betekent. Als je twee daden hebt, moet je nagaan welke het meeste nut oplevert
➢ We moeten gaan kijken wat het oplevert. Maakt het mensen gelukkiger moeten we daarvoor
kiezen. Er is maar één principe ‘The greatest happiness of the greatest number’.
Casus: de dwerg Manuel Wackenheim liet zich dwerg gooien. Hij maakt van zijn gebrek zijn beroep.
In Frankrijk zeiden ze toen dat dit verboden was omdat het in strijd was met de menswaardigheid.
Ook bij de commissie van de Mensenrechten in New York zeiden ze hetzelfde. Volgens Wackenheim
was het de ultieme nuts balans, alle deelnemende partijen beleefden er plezier aan. Bentham zou dit
juist fantastisch vinden; er is enkel en alleen maar geluk aan gebonden, zelfs voor de dwerg.
Het Utilitarisme is onderverdeeld in drie stromingen:
Hedonisme
________________________________________
= nutsbalans is becijferbaar. Mensen streven naar geluk, we ervaren niet graag leed.
Je moet kijken naar het geluk dat het oplevert en niet naar de morele principes
Vb: dwergwerpen bij Manuel Wackenheim -> Het werd verboden omdat het in strijd stond met de
menselijke waardigheid, maar er zat alleen maar geluk in voor beide partijen.
Hedonisme was een breuk innde geschiedenis van de filosofie: iem die durft denken in termen van
geluk.
Maar hij was een van de eerste dierenrechtenactivisten! Dieren kunnen ook leed en genot ervaren, ze
hebben ook gevoelens. Dus ook al heb je geluk aan jouw klein stukje goedkope worst, als het niet
opweegt tegen het leed van de dieren is het moreel niet aanvaardbaar.
PROBLEEM
De hoeveelheid geluk/leed per gebeurtenis verschilt per persoon en is vrij subjectief, hoe ga je dit
gaan berekenen? Gaat over de toekomst => niet altijd voorspelbaar; maar grootste probleem:
nutsbalans moeilijk becijferbaar.
Consequentialisme
________________________________________
= alleen rekening houden met gevolgen van een daad en niet naar de achterliggende bedoeling of
intentie, het is het resultaat/het gevolg dat telt
Vb: moeder theresa, was tegen pijnstillers, ze beweerde dat je pijn moest ondergaan terwijl bentham
gaat voor pijnstillers zodat wij niet lijden.
4
