Beroepsethiek
1) Grote kaders
a) Relationele ethiek
06/10/’21 Introductie
Wat is beroepsethiek
Beroepsethiek is de filosofische discipline die zich de vraag stelt naar fundament van een psychologische praktijk.
Belang: Een psychologisch consulent krijgt te maken met complexe situaties. (bv. armoede, familiaal geweld…)
Principe: Deze situaties staan nooit op zichzelf. Het betreft een kluwen van complexe interacties en relaties.
Een fundamenteel filosofisch-ethisch debat
Ethische sporen
Totalitaire (dogmatische) ethische sporen
Objectieve ethiek: een totalitair mechanisch mensbeeld
Evolutie: toenemende mathematisering, formalisering en (cartesiaanse) rationalisering binnen de hulpverlening.
Ethiek: elke ethische vraag kan men totaal verklaren in monetaire, juridische en technische/meetbare procedures
en elke sociale problematiek kan dankzij objectieve kwantificeerbare criteria worden herleid tot strikte definities.
Enkele voorbeelden uit het werkveld
Een cliënt overwint de drempel tot hulpverlening. In de intake worden allerlei aanmeldingscriteria aangevinkt.
Bij patiënt wordt DSM-diagnose X vastgesteld (objectieve waarheid). Hij heeft tien therapiesessies van 45’ nodig.
Wat is objectief gezien een billijke sanctie bij specifieke regel-overtredende gedraging? (bv. 15’ te laat toekomen)
Redenering: Gegeven straffen kunnen toch niet afhankelijk zijn van de subjectiviteit van individuele teamleden?
Een zorgkundige krijgt een strikte dagplanning voorgeschoteld waarin staat aangegeven hoeveel tijd iedere zorg-
taak in beslag neemt (bv. bejaarde wassen = 12 minuten, zich verplaatsen tussen kamers = 30 seconden…).
Bedenking 1: De hulpverleners krijgen zodanig veel registratietaken dat er geen tijd meer is voor effectieve zorg.
Conclusie 1: De procedures worden steeds meer doel op zich, dan middel om te handelen in belang van cliënt.
Bedenking 2: Een algoritme (AI) kan nooit rekening houden met alle uitzonderingen die elke situatie uniek maken.
Conclusie 2: Er wordt zo rigide gehandeld in de hulpverlening, dat er geen ruimte meer voor menselijkheid is!
Oplossing: De relationele ethiek geeft een subjectieve betekenis in relatie tot de objectieve werkelijkheid.
Individualisering en vermarkting: een totalitair idealistisch mensbeeld
Evolutie: hulpverlening wordt een economische realiteit; een zaak van efficiëntie, financiën rechten, plichten…
Ethiek: elke individu is totaal verantwoordelijk voor kwaliteitsvolle zorg, dit recht moet worden ingekocht (Sartre).
Enkele voorbeelden uit het werkveld
Een woonzorgcentrum op privé-initiatief biedt vaak minder kwaliteitsvolle zorg omdat de winst prioriteit krijgt.
Een bewoner in woonzorgcentrum kan extra zorgminuten inkopen bovenop procedureel bepaalde verzorgingstijd.
Een kind met meerdere diagnoses kan nergens meer terecht, omdat hij niet in te delen is in één categorie binnen
bijzondere jeugdzorg. Het zou immers te veel tijd, middelen en medewerkers vereisen om zorg op maat te bieden.
Bij een openhartoperatie worden er x aantal revalidatiesessies vergoed om het functioneren terug naar wenselijke
niveau te brengen. Indien dit onvoldoende blijkt, is er iemand in de fout gegaan: óf de cliënt óf de hulpverlener(s).
Wie is zijn plicht of verantwoordelijkheid niet opgenomen? En dus: wie moet er opdraaien voor de kosten?
Conclusie: Bij individualisering en vermarkting zijn objectieve procedures vereist (cfr. mechanisch mensbeeld).
, Religieuze ethiek
Ethiek: elke ethisch probleem kan worden opgelost door een onbegrensd geloof in een mythe of almachtige.
Enkele voorbeelden uit het werkveld
Een getuige van Jehova die bloed wil aannemen om te overleven, wordt verstoten uit zijn gemeenschap.
Vanuit een streng katholiek standpunt is abortus verboden, zelfs als dit omwille van medische redenen gebeurt.
Een religieus geïnspireerde hulpverlener vindt tienerzwangerschap een zonde. Er is immers sprake geweest
van seks vóór het huwelijk. De familie moet boeten voor die zonde en heeft daarom drie maanden lang geen
recht meer op mobiele gezinsbegeleiding.
Gemeenschappelijke basis
Hun uitgangspunt wordt totalitair opgevat. Een situatie moet totaal objectief (economisch, wetenschappelijk…) of
totaal subjectief (individualistisch) worden beoordeeld. Hierdoor zijn totalitaire denkers blind voor de bijzondere
omstandigheden (relevantie), met inbegrip van de relationele wisselwerkingen, waarin ethische vraag zich stelt.
Probleem: De mens is tot op zekere hoogte zowel een object (lichaam) als een subject (eigen wil, bewustzijn).
Relationele ethische sporen
Relationele ethiek
Elke hulpverlening vertrekt uit een dialoog. Elke partij mag zijn persoonlijke beleving en waarden-en-normen-
kader uiten ten aanzien van de ander. Elke partij is immers expert binnen zijn domein. Een hulpverlener heeft
professionele kennis over algemene wetmatigheden bij mens. De cliënt is expert in zijn eigen bagage, struikel-
blokken en behoeften. Er wordt in wisselwerking gezocht naar een relevant zinvol antwoord voor déze cliënt.
Nuance: Er zijn nog steeds procedures, maar deze kennen een open einde en worden gestuurd door de cliënt.
Conclusie: Er wordt een zekere flexibiliteit, negative capacity en kritische ingesteldheid verwacht van de HV.
Dit in tegenstelling tot dogmatische standpunten, waarbij iedere situatie eenduidig kan worden beantwoord.
Enkele voorbeelden uit het werkveld
Een kandidaat-pleegouder met een verleden van zedenfeiten kan, ondanks de formaliteiten, worden aanvaard
indien deze al achttien jaar geen feiten meer heeft gepleegd. Toch bestaat risico dat het op een punt fout loopt.
Echter, bij weigering kan hij het gevoel hebben dat inspanningen toch niets opleveren en mogelijks recidiveren.
Conclusie: De realiteit is nooit totaal beheersbaar. Immers, toeval maakt hier een intrinsiek element van uit.
13/10/’21 Filosofie stelt de vraag naar de grond, ethiek stelt de vraag naar de grondwaarde
Filosofische grond en ethische grondwaarde
a. Onze samenleving is gebaseerd op normen en gedragsregels en bepaalt wat kan, wat mag en wat moet.
b. Onze normen en regels zijn gebaseerd op waarden. (bv. abortus en euthanasie zijn nooit toegelaten, ongeacht
relevante tegenargumenten; dreadlocks zijn altijd verboden in HV, ook al geeft dit verbinding met eigen gezin;
moeite met totale vrijheid wanneer men nooit iets anders heeft gekend dan hiërarchische gezagsrelaties)
c. Onze waarden zijn algemene zaken die men waardevol vindt om gelukkig leven te kunnen leiden. (bv. respect)
d. Onze waarden vertrekken vanuit een grondwaarde. (bv. leven is heilig; leefgroep als goede leefgemeenschap)
Interpretatie: Indien deze grondwaarde totalitair wordt geïnterpreteerd, is deze onbetwistbaar. De dialoog,
die noodzakelijk is om twee of meer (tegengestelde) logica’s te verzoenen, komt hierdoor onder druk te staan.
, Kunnen Mogen Moeten
Voor de hand liggende waarden
Diepere waarden
Grondwaarde - WAT IS DE GRONDWAARDE?
- HOE WORDT DEZE GEÏNTERPRETEERD?
Totalitaire grond(waard)en
Het paternalistisch model: hulpverlener is expert en weet totaal wat cliënt kan, mag en moet zelfbeschikking.
Het religieus model: het leven is heilig en moet steeds beschermd worden omdat het door God werd gecreëerd.
Het neo-liberalistisch model (Rand): pleidooi dat elke menselijke verhouding vertrekt uit absoluut eigenbelang.
Voorbeeld: Mantelzorg en altruïsme in het algemeen is de oorzaak van sociale problemen i.t.t. individualisme.
Het kapitalistisch model: elke investering die financiële winst betekent; kan, mag en sterker nog moet gebeuren.
Voorbeeld: Een logopedist moet prioriteit geven aan ambulante begeleiding ten koste van de residentiële zorg,
hoewel er bij een CVA zo snel mogelijk moet worden ingegrepen om de spraak zoveel mogelijk te herstellen.
Deze keuze werd verantwoord vanuit een kapitalistisch argument: de eerste patiënten leveren meer winst op.
Immers, residentiële logopedie zit inbegrepen in de forfaitaire ligdagprijs waardoor die winst al een garantie is.
Illustratie: de vrouw moet afwassen
a. Onze samenleving en onze cultuur bepalen wat mag, wat kan en wat moet in de praktijk.
b. Hoe beslist een bepaalde cultuur dat de vrouw moet afwassen? => sociale genderrollen (> sociologie).
c. Hoe zijn deze genderrollen ontstaan? => scheppingsverhaal waarbij Eva ontstaat uit Adam (> antropologie).
d. Wie of wat is de reden achter het scheppingsverhaal en Bijbelverhalen in het algemeen? => God (> religie).
e. Hoe heeft God deze rolverdeling bepaald? => geen dieperliggend argument (God = grond/fundament).
Relationele grond(waard)en
De waarheid is meerzinnig
Bij relationele gronden gaat men ervan uit dat de waarheid meerzinnig en genuanceerd is. Er wordt gekeken
naar de concrete context en de uniciteit van de situatie om te bepalen welke antwoorden relevant zijn.
Gevolg: Doordat deze grondwaarden niet totaal gelden, krijgen ze een andere betekenis naargelang situatie.
Voorbeeld: Relationeel ethisch is kiezen voor abortus of euthanasie soms kiezen voor (kwaliteitsvol) leven.
Belang: Hier ligt de meerwaarde van overleg, dialoog en verbinding met de cliënt(context) en met collega’s.
De waarheid kent meerdere lagen: het bio-psycho-socio-relationeel mensbeeld
1) Microlaag: persoonlijke waarden en normen, meestal op intuïtief en onbewust niveau, die mogelijks in contrast
staan met het referentiekader van anderen. (bv. psycholoog: kind uit vroegere VOS-situatie verenigen met gezin
vanuit contextueel denkkader versus verpleegkundige: hygiëne is onvoldoende om een gezond leven te leiden)
Gevolg: Een hulpverlener kan niet niet-ethisch handelen, doordat zijn PS/referentiekader altijd invloed heeft.
Belang: Zinvol handelen vraagt bij elke partij kwetsbaarheid om de eigen visie open te houden en te verruimen.
