Samenvatting geschiedenis van het
publiekrecht en de politiek
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Defi niti e
A. GESCHIEDENIS (Wat bedoelen we met geschiedenis/publiekrecht?)
Geschiedenis v/h recht bekijken door een “achteruitkijkspiegel”
Benadering verleden = vandaag nog relevant
Bouwstenen v/h heden onderzoeken: heden beter verstaan
Rechtsgeschiedenis = metajuridica
= uit het juridisch paradigma stappend, niet gebonden aan juridische principe
o Paradigma = geheel van basisveronderstellingen die binnen een wetenschap gelden =
de veronderstellingen waarop een wetenschap is gebaseerd en gebouwd
Bv. De wereld is het midden en de rest ligt errond
Fout: Copernicus herschikt het paradigma = copernicaanse revolutie
Het juridisch paradigma = ‘nemo censetur ignorare legem’ = niemand wordt
geacht de wet niet te kennen (iedereen wordt geacht de wet te kennen)
Fout: je kan niet al het ‘recht’ kennen, NIEMAND kan dat
Bv. Weten we allemaal de voorwaarden waaraan frietkot moet voldoen om
frieten te mogen verkopen?
= afstappen van positief recht en kijken via geschiedenis naar recht (hoe komt een bepaalde wet tot
stand?)
KENMERKEN
Niet kijken naar het ‘positieve recht’ = het geplaatste recht, geldt op bepaalde plaats en tijd
Bv. In BEL: VANDAAG max 120 per uur (= Belgisch positief recht) <-> DUI: je mag sneller op
autostrade
Wel de interactie van recht en macht, politiek, techniek, religie, klimaat…
1. TECHNIEK: mag je meer of minder rijden? hoeveel afslagen?
2. RELIGIE: 1967 – wet o.b.v. God afgelast MAAR in sommige landen wel nog
combinatie van religie en recht
3. KLIMAAT
o landen met verplichting van sneeuwketting
o In Spanje: sluiting winkels rond middag = siësta door warmte (mss door
climate change ook bij ons)
Contextualiserend: zoeken naar verklaringen waarom we met bepaalde paradigma’s zitten
Vanuit historisch-wetenschappelijke invalshoek
o Rechtssociologie
o Rechtsfilosofie: ideale organisatie v/d wetgeving, bestuur en rechtspraak
o Rechtseconomie: juridische problemen en werking van juridische regels
oplossen adhv economische modellen
Bv. Niet dichtbij elkaar tijdens COVID, alleen in eigen bubbel
1
Juliette Van Glabeke_eerste bachelor rechten UGent_academiejaar 2022-2023
, TOCH in restaurant te dicht bij elkaar? SANCTIE AAN REGELS = reactie op regels =
boete, schadevergoeding…
MAAR geld nodig voor politie/ambtenaren DUS dreiging boven hoofd van
restauranthouder (‘politie’ van eigen restaurant)
= economische benadering = met beperkte middelen zoveel mogelijk resultaten
o Rechtspsychologie
Bv. Man slaat zogezegd vrouw, maar is omgekeerd (getuige) BASED ON GENDER
! Interdisciplinair: het recht bekijken vanuit een andere wetenschap
GESCHIEDENIS GEBRUIKEN OM HUIDIG/POSITIEF RECHT TE BEKIJKEN
Waarom rechtsgeschiedenis in opleiding rechten?
1. Als ‘inleidende duiding’
2. Als wetenschappelijk vorming: recht is niet objectief WANT regel zelf is resultaat van
geschiedenis
Bv. Sommige mensen chiquere auto’s dan andere resultaat van machtsverhouding
MAAR we streven naar objectiviteit
3. ‘Historische Rechtsschule’ – Carl Friedrich von Savigny (19 e E) = nieuw paradigma
- Van belang: historisch evolueren v/e staat te kennen om het recht daarvan
beter te kennen
- Keerde zich tegen studeren van geleerd ‘recht’ op unief: heeft niks te maken
met huidige maatschappij ( = wetten v/d vorsten, mondelinge regels van
generatie op generatie)
Lokaal recht moet geest v/d maatschappij uitdrukken
- Goed recht bestuderen = ges v/h recht bestuderen
- Drukt Volksgeist uit: ieder volk is anders, andere spirit, manier van denken
De wisselwerking tussen recht(swetenschap) en geschiedenis(wetenschap)
Geschiedenis “dient” recht
Toepassing v/d norm in de tijd = HEURISTIEK = kunde van wet te zoeken en te vinden
- ‘Tempus regit actum’= tijd heeft invloed op het recht
- Wetshistoriek in ‘geconsolideerde’ wetgeving
= geknipte en geplakte wettekst met alle nodige aanpassingen nadien
DOEL: wettekst = up to date
! rechter: vandaag oordelen over feiten van 2j geleden volgens wet van 2j geleden
en niet volgens wet van vandaag de dag
Op welk moment wet toepassen? (tijdlijn!)
01/07/2022: overeenkomst voor 2 maanden huurcontract tot 31/08/2022
MAAR op 15/07/2022: nieuwe wet voor minstens 3 maanden huren
Vraag: wet toepassen? Zo ja, vanaf wanneer? PROBLEMATIEK
Antwoord: wet dwingend (MOET) of aanvullend (oude wet blijft)?
Niet idem: gecoördineerd = alle mogelijke wettelijke bepalingen die bestaan,
behouden zoals ze bestaan MAAR logischere ordening
Bv. Grondwet in 1994: artikel 6bis wordt artikel 10 in 2002
2002: geconsolideerde wetgeving v/d gecoördineerde wetgeving
Toepassing van de norm afhankelijk v/d plaats
- ‘Locus regit actum’ (regel van internationaal privaat recht)
2
Juliette Van Glabeke_eerste bachelor rechten UGent_academiejaar 2022-2023
, Bv. Testament voor pastoor in 1803
Formeel (vorm) geldig? 1792: België pastoor deed het correct, blijft geldig
Materieel (inhoud) geldig? Wet van 1795: inhoud moet volgens moment van
openvallen v/d nalatenschap materieel ongeldig
INTERPRETATIE – correct begrip van norm
- Term ‘gelijkheid’: wet kan ongewijzigd zijn maar begrip heeft andere betekenis nu
dan 100j geleden
Bv. Amerika: zwarte vs blanke mensen allebei recht om naar school te gaan
MAAR hebben eigenlijk slechtere middelen = SEGREGATIE = inbreuk op regel
Wet blijft hetzelfde, maar uiteindelijk andere interpretatie
1. Wetshistorische interpretatie – hoe komt een wet tot stand?
o Kijken naar geschiedenis v/h tot stand komen v/d wet
o Wettekst + voorbereidende documenten
Wetsvoorstel = 1 of meerdere parlementsleden
Wetsontwerp = vanuit regering, 1 of meerdere ministers
Memorie van toelichting: uiteenzetting van de redenen waarom we die
wetten maken (ratio legis)
Advies aan de raad v/d staten (afd. wetgeving en bestuursrechtspraak): is de
structuur logisch? Die wet, ahja dan ook die wet en die wet aanpassen
Parlementaire commissie: discussie over de nieuwe wet verslag over
discussie
Amendementen: tekst beter maken
2. Rechtshistorische interpretatie
o Voorbereidende bronnen + indirecte bronnen v/e regel: wetgeving,
rechtspraak en rechtsleer
o Bewust zijn dat recht constant evolueert + normen kunnen anders worden
geïnterpreteerd
INHOUD RECHT – historisch argument
- Vakbond-acquis (‘verworven recht’): vakbonden zorgen voor ‘verworven rechten’
dmv stakingen = sociale strijd
Bv. Plakkaat van Verlatinge: 17 provincies scheuren zich af van Filips obv historische
argument = vroeger lang zo geweest, we verdienen het
Geschiedenis zorgt voor leveren v/d inhoud v/h recht
- Rol archieven: verworven rechten bewijzen in een officieel/oud document dankzij
dit geschiedenis schrijven en weten we welke rechten we hebben
Bv. Koningen kunnen afstamming bewijzen
INHOUD FEITEN – historische expertise
- Historicus = gerechtelijk expert voor bewijs/inhoud v/d feiten schetsing
samenleving van toen en duiding over context
1. Negationismeprocessen
o Letterlijk: iets compleet negeren
Bv. Het negeren v/d holocaust = strafbaar
STEL: Joodse gemeenschap in België ‘holocaust geen probleem in mijn
stad’ obv bronnen van jouw stad is het minimalisering of niet?
historicus = expert waaraan recht advies vraagt
3
Juliette Van Glabeke_eerste bachelor rechten UGent_academiejaar 2022-2023
, 2. Tabaksprocessen: producent veroordelen voor oorzaak van slechte
gezondheidstoestand? EXPERTISE: welke kennis? Kon de producent dat weten?
DUS fout begaan?
Recht “dient” geschiedenis
Je kan geschiedenis reconstrueren adhv bronnen en instellingen
Instellingen: dragers van (politieke) macht
Erfrecht: bepalen verloop van geschiedenis
Bv. Vredesverdrag over stukje Duitsers in België OF dynastieën
Bronnen: wanneer historici geschiedenis wilt schrijven, moet hij zoveel mogelijk juridische
bronnen verkrijgen = geschreven (!!!) documenten
- Testament: “geschiedenis schrijven” toen hadden ze een huis, auto…
- Registers v/s burgerlijke stand: trouw, geboorte, doop, overlijdens…
parochieregisters: wie heeft vroeger geleefd
- Fiscale documenten: weten welke soort goederen werden gehandeld/café openen
voor stemrecht…
- Boedelbeschrijving: rijkdom, inrichting van mensen
- Juridische bronnen = rechtsbronnen = bronnen waar het recht vandaan komt:
1. Materieel (inhoud): herkomst inhoud rechtsbron
Bv. Romeins recht, owv religie (belang van rechts = goed), klimaat (siesta), politiek,
economie
2. Formeel (vorm)
o Wetsgeving: de vorm van de meeste wetregels (parlement)
o Rechtspraak: interpretatie van wetsregels (rechtbank/hoven)
o Rechtsleer: construeren v/d wetsleer (individuen)
o Gewoonterecht: van generatie op generatie
o Algemene rechtsbeginselen: aanvaarde algemene principes die het gerecht
sturen maar staan niet uitdrukkelijk in de wet (bv sanctioneren: altijd eerst
hoorrecht)
Niet interessant als historische bron OMDAT
o 15000: moorden verboden weet eigenlijk niets: veel moorden of
juist niet?
o Niet elk probleem leidt tot rechtspraak (bv. Je kan veroordeeld
worden door te snel te rijden, maar niet ied)
o Visie van 1 auteur = subjectief
o “ongeschreven” regels historische bron = opgeschreven
o “ongeschreven”
Continuïteit
Recht ontwikkeld zich voortdurend
- EVOLUTIE is de regel
- REVOLUTIE is de uitzondering
Bestaande normen passen zich aan de maatschappelijke ontwikkelingen aan
Bv. Belgische revolutie: afscheuring van Nederland koning weg, maar
staatsscholen blijven BEHOUDEN VEEL EN VERANDEREN BEETJE =
pragmatisch conservatisme = verfijnen waar ze niet akkoord mee zijn
4
Juliette Van Glabeke_eerste bachelor rechten UGent_academiejaar 2022-2023
