Het Charter voor een nieuw Europa en einde van de Koude Oorlog:
1.1.1: De Conferentie Veiligheid en Samenwerking Europa tussen Helsinki en Parijs:
De Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) kwam samen in
Parijs, de voorafgaande conferentie op dat vlak was De Slotakte van Helsinki - getekend in
het midden van de Koude Oorlog.
De Slotakte van Helsinki werd getekend om de voorwaarden vast te leggen voor een
vreedzaam samenleven van de 2 vijandige blokken in Europa:
● Westerse blok van vrije democratie aan de ene kant - onder leiding van de VS
● Communistische Oostblok aan andere kant - onder leiding van de Sovjet Unie
Het doel van de Conferentie van Parijs was om de strijdbijl van de Koude Oorlog definitief te
begraven, om een nieuwe constitutionele ordening voor Europa uit te tekenen, dit gebeurde
in het Charter voor een Nieuw Europa.
—> hoewel het Charter de beginselen van Helsinki formeel bevestigden, was de
grondgedachte de eenwording van Europa, niet enkel vreedzaam samenleven.
—> slogan van Bush die in Charter werd opgenomen: ‘Europa Whole and Free’.
Het Charter stelde de voorwaarden voor vrede in Europa, de overname van het westerse
model van meerpartijendemocratie - mensenrechten - rechtsstaat en vrije markteconomie.
Met het Charter leken ze de voorspellingen van de Amerikaanse politieke filosoof Francis
Fukuyama waar te maken, volgens hem kondigden de recente gebeurtenissen het einde
van de grote ideologische strijd aan, tussen de liberale democratie en haar 2 voornaamste
uitdagers: communisme en fascisme.
—> fascisme na WO II al verloren en ook communisme was aantrekkelijkheid kwijt.
—> volgens hem was dit het logisch eindpunt omdat bewezen zou zijn dat liberale
democratie het enige werkzame model zou zijn.
—> hij beschouwde de geschiedenis als een soort collectief leerproces van het volk.
—> logisch eindpunt, geen stappen terug = ‘éénrichtingsstraat’
Toch zag hij nog gronden voor spanningen met andere ideeën stelsels, met name religieuze
tegenstellingen en nationalisme.
Kadering enkele belangrijke namen:
● Thomas Buergenthal: mensenrechtenjurist, schreef mee aan slotdocument van
democratie dat de basis werd voor het Charter voor een Nieuw Europa.
● George Bush: president Verenigde Staten, politiek lid Republikeinse Partij.
● Michaël Gorbatsjov: lid Communistische partij, belangrijk in de economische en
politieke liberalisering van de Sovjet - Unie, president van de Sovjet - Unie.
● François Mitterrand: de eerste socialistische president van Frankrijk.
● Helmut Kohl: kanselier van de Bondsrepubliek Duitsland (BRD), samen met Bush
architect van de Duitse eenmaking.
● Margeret Thatcher: leider Conservatieve Partij in Verenigd Koninkrijk, premier, - val
tijdens CVSE in Parijs.
1.1.3: Gorbatsjovs hervormingen in de Sovjet - Unie
,Bij aantreden had Gorbatsjov geen uitgewerkt plan, de rode draad van zijn beleid was besef
dat er dringend hervormingen nodig waren om de landbouw en industrie opnieuw te doen
opleven en dat daartoe betere relaties met het Westen nodig waren.
Er was wapenwedloop ontstaan met de vorige Amerikaanse president die Moskou dwong
tot steeds meer investeringen in defensie, die de economie verder leeg zoog.
(Wapenwedloop: de race om de beste, grootste en meeste wapens en om het meeste macht
- miliaire suprematie - ingevoerd tussen de VS en Sovjet Unie)
—> Gorbatsjov wilde een einde maken aan de wapenwedloop, waardoor er meer geld en
ruimte zou komen voor binnenlandse economische en politieke veranderingen.
Hervormingspolitiek Gorbatsjov was niet gericht op afschaffing van communisme maar op
versterking, daartoe was economische en ideologisch opleving nodig.
Zijn binnenlands beleid omvat 2 kernwoorden: perestroika en glasnost.
—> perestroika: herstructurering, economische hervormingen die de landbouw en industrie
meer vrijheid zou geven om zichzelf te managen en vrij te verkopen (= verlaten van de
planeconomie)
—> glasnost: openheid, politieke hervormingen in de richting van inspraak en vrijheid zoals
persvrijheid en voorzichtige democratische hervormingen.
De grootste overweging die hij deed toen hij de Sovjet - Unie zelf nog in handen had, was de
toelating van gedeeltelijk vrije verkiezingen voor een nieuw federaal parlement - het
Congres van Volksafgevaardigden.
—> anders dan bij vorige verkiezingen mochten voor de meeste zetels andere kandidaten
dan de officiële kandidaat van de partij aanmelden.
1.1.4: Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog
De 3de ideologische pijler onder zijn hervormingsbeleid was het ‘Nieuwe politieke denken
in internationale aangelegenheden’ of de zoektocht naar een betere relatie met het
Westen.
—> pijlers: nieuwe politieke denken internationale aangelegenheden, perestroika, glasnost.
Volgens hem was de rode draad hierin was dat globale uitdagingen zoals milieu, nucleaire
proliferatie, milieu, migratie en armoede de landen steeds meer van elkaar afhankelijk
maakten en tot samenwerking dwongen.
—> volgens hem waren deze uitdagingen zo urgent dat ze de klassenstrijd - de strijd tussen
het communisme en het westerse systeem - in de schaduw plaatsten.
Hij focuste zich op de verbetering van de bilaterale relatie met de VS, beide Reagan en
Gorbatsjov droomden van een wereld zonder atoomwapens, na onderhandelingen tekenden
dan ook beide leiders een eerste ontwapeningsverdrag = INF verdrag (Intermediate
Range Nuclear Forces).
—> om alle middellange afstandsraketten uit Europa te verwijderen.
—> werd door regering Trump weer opgezegd.
—> dit leidde ook tot het ondertekenen van het Start 1 verdrag in Moskou.
—> ondertussen onderhandelen de terugtrekking van Sovjet troepen uit Afghanistan.
,1.1.5 Het Gemeenschappelijke Europese Huis en de ineenstorting van het communisme in
Oost - en Centraal - Europa
De campagne ter vergroting van zijn populariteit verliep langs 3 assen:
1) Hij zette de Sovjet - Unie op het pad van verregaande en desnoods eenzijdige
conventionele ontwapening in Europa.
—> dit paste goed in zijn beleid om de torenhoge militaire uitgaven te verminderen.
—> VB - terugtrekking van Sovjetleger in Europa.
—> Enkele weken later stemde hij in voor de start van onderhandelingen tussen de NAVO
en het Warschaupact voor conventionele ontwapening.
2) Hij maakte duidelijk dat Polen, DDR, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië en
Bulgarije hun eigen pad naar communisme mochten zoeken.
—> hij doorbrak hiermee ook het Brezjnev Doctrine: het recht/plicht van een ander
socialistische staat om een communistisch partij die dreigt de macht te verliezen desnoods
gewapend bij te springen.
—> zijn positie verzwakte doordat hij openlijke stelde dat Sovjet - Unie nooit meer
gewelddadig in de andere landen de macht zou houden.
Dit deed hij met het gedacht van het historisch determinisme van Karl Marx, hij kon zo niet
voorstellen dat een volk tegen de stroom van de geschiedenis zou ingaan (ze zouden geen
stap terugzetten van communisme, want dat is het eindpunt).
Brezjnev Doctrine —> Sinatra Doctrine (I did it my way = grap).
3) Zijn nieuwe visie voor Europa was het Gemeenschappelijke Europese Huis.
Grondgedachtes van het Gemeenschappelijke Europese huis volgens Gorbatsjov:
● Rusland volledig geïntegreerd in economisch leven Europa.
● Een huis met vele kamers die er elk anders kunnen uitzien, dit is zijn interpretatie van
‘recht op zelfbeschikking’.
● Opheffing van de politieke tegenstellingen (NAVO en Warschaupact) - verdwijnen en
vervangen.
Externe zelfbeschikking: recht om een staat te vormen of deel uit te maken met andere
volkeren van een staat.
—> elk volk - elke natie mag beschikken over zijn statelijk aanhorigheid.
Interne zelfbeschikking:
● Westerse interpretatie: recht van elk volk om binnen de staat eigen regering te
kiezen, recht om te leven in een democratie.
—> met geregeld vrije verkiezingen tussen meerdere partijen, persvrijheid, …
● Communistische interpretatie: het recht om eigen regeringsvorm te kiezen.
Maar éénmaal communist, altijd zo - ‘een stap terugzetten in de geschiedenis’ gaat tegen
het Marxistisch determinisme in.
, De tegengestelde interpretatie van zelfbeschikking komt naar boven in de Slotakte van
Helsinki, waar het wordt aangehaald als één van de 10 basisbeginselen van een
vreedzaam Europa.
—> deze tekst was een lang steekspel in de Conferentie van Veiligheid en Samenwerking
(CVSE) - legde uiteindelijk de agreement to disagree vast.
VB - ‘in full freedom’ was voor het Westen duidelijk dat het over vrije verkiezingen ging,
terwijl het voor de Sovjets vaag genoeg was om daar onderuit te komen.
1.1.6: Het vraagstuk van de Duitse eenmaking
Val Berlijnse muur werd door het volk gezien als het einde van de Koude Oorlog.
—> wat ze niet zagen was dat het de eindstrijd was, over de vraag naar de toekomst van
Duitsland, en daarmee heel Europa.
1945 NA WO II:
De 3 grote overwinnaars(VS, Groot - Brittanië en Sovjet - Unie) richtte de Conferenties van
Jalta en Potsdam op tijdelijke bezetting van Duitsland te regelen.
—> het oosten werd beheer door het Rode Leger (Sovjets).
—> het westen werd beheerd door Frankrijk, VS, …
Voor de Sovjet - Unie was een herleving van een sterk Duitsland onder een prowesters
regime onaanvaardbaar en te gevaarlijk voor hen.
—> ze wilden de Duitse macht verzwakken - verdelen - socialistisch maken.
—> hier was het Westen dan weer niet akkoord mee omdat de socialistische macht dat te
groot werd.
Uiteindelijk leidde de onmogelijkheid tot compromis tot de Koude Oorlog.
● Westerse bezettende mogendheden vormden Bondsrepubliek Duitsland.
● (Reactie) de oosterse bezettende mogendheden vormden Duitse Democratische
Republiek
—> de bezettingstroepen werden beschermtroepen.
—> Bondsrepubliek Duitsland sloot zich aan bij de NAVO.
—> Moskou reageerde door het Warschau pact op te richten.
—> het westen richtte de Raad van Europa, de Europese Gemeenschap voor Kolen en
Staal en de Europese Economische Gemeenschap op.
—> het oosten richtte de Comecon op (voor economische samenwerking Oostblok).
Duitslandverdag: ze zouden de soevereiniteit van de bezettingsmogendheden herstellen
met enkele uitzonderingen, maar ze behielden voor zichzelf en voor de Sovjets het recht om
te kiezen wanneer ze dat zouden beslissen.
—> zegden steun toe voor eenmaking wanneer de kans zich zou voordoen.
———————————————————————————-
Na de val van de Berlijnse muur lanceerde West - Duitse kanselier Helmut Kohl
onderhandelingen om te beginnen aan dit proces.
