Schoolpsychologie en Pedagogische
psychologie
LES 1: Inleiding: kinderen en jongeren met gedrags- en
emotionele problemen
Cursustekst in de reader
Inleiding
Enkele stellingen… wat is normaal / wat wijst mogelijks op een stoornis?
1. Een kind van 2,5 jaar is niet zindelijk overdag (plast nog regelmatig in de broek)?
2. Een tiener komt in opstand tegen haar ouders die haar hadden verboden om uit te
gaan en ze kruipt ‘s avonds uit haar raam om met vrienden te gaan feesten?
3. Een man van 20 denkt dat de televisie tegen hem spreekt.
a. Kwalitatief apart gedrag, signaal om je zorgen over te maken, geen gedrag in
een gewone ontwikkeling
4. Een meisje van 19 jaar wilt niet aan de kant van de ruit zitten in de trein omdat ze het
een vies idee vindt dat er andere mensen tegen die ruit hebben geleund.
Wat zijn gedrags- en emotionele problemen?
2.1. Terminologie
Gedrags- en emotionele problemen = alle kinderen die zich zichtbaar ongewoon of
abnormaal gedragen of die zichtbaar ongewone of abnormale reacties vertonen, en
dat afgezien van de ernst, de oorzaak of de context van het gedrag of de emotie
Deze cursus: eerder ernstige problemen
Problemen worden ernstig wanneer ze langdurig of blijvend worden, in combinatie
voorkomen met andere problemen en/of een ernstig lijden tot gevolg hebben bij het
kind en/of de directe omgeving
Problemen zijn vaak samen voorkomend wat het zwaarder maakt.
2.2 Aandachtspunten bij het definiëren van gedrags- en emotionele
problemen
Ontwikkelingsperspectief
o Weten wanneer gedrag of emoties wel/niet aangepast zijn aan de leeftijd
Vb. woedebuien en druk gedrag bij een kleuter
Bepaalde ‘gedragsproblemen’ zijn normaal
o We kunnen daar opvoedingsadvies over geven, maar
eigenlijk zijn dit normale gedragsproblemen in de
ontwikkeling
Het is pas een probleem wanneer het zich op
een bepaalde manier op een bepaalde leeftijd
voordoet dat niet normaal is in die fase van de
ontwikkeling
Continuümgedachte
1
, o Geen kwalitatief verschil in gedrag, maar wel verschil in ernst, intensiteit en
chroniciteit. Kinderen met gedrags- en emotionele problemen vertonen deze
gedragingen frequenter, intenser, langduriger en in verschillende situaties.
Dingen hebben tijd nodig om te ontwikkelen een stoornis ontwikkelt
heel lang (in het begin niets, en schuift steeds op en verergert)
Context
o Bekijken van gedrag en emoties van kinderen in de situatie waarin ze zich
voordoen
o De setting, activiteiten en de pedagogische aanpak hebben een grote impact
op het gedrag van een kind
o Heeft heel grote impact op het gedrag en de ontwikkeling van het kind
Je kan een kind niet als een apart eiland bekijken, je moet de context
erbij nemen
Context mee aanpakken want op zich is 1u per week voor een
kind niet echt helpend, wel ontspannend en een ontlading
Informant (= degene die ons de informatie over het probleem geeft)
o Wie beoordeelt het gedrag van het kind
Heel voorzichtig zijn met de taal die je gebruikt naar je cliënten toe.
Classificatie van gedrags- en emotionele problemen
Doel: gemeenschappelijke taal
Vb. verwijzen we naar dezelfde gedragskenmerken wanneer we spreken van
aandachtsproblemen?
Twee soorten classificatiesystemen:
3.1. Klinisch-psychiatrische classificatiesystemen
Deze cursus: DSM-5 = Diagnostic and statistical manual of Mental Disorders of the
Amercian Psychiatric Association
o Belangrijk naslagwerk, docent gebruikt dit veel omdat zij in eerste lijn zit zij
maakt eerste inschatting
o Er zit enorm veel wetenschappelijk onderzoek achter, maar wel op westerse
wereld/samenleving
Overzicht van alle in de westerse wereld erkende klinische geestelijke
gezondheidsstoornissen en andere aandoeningen die een reden voor zorg kunnen
zijn
Stoornissen worden geoperationaliseerd door middel van criteria
Nadelen:
o Soms te veel los gezien van omgeving en context van het kind
o Valide voor andere culturen?
Maar…opgelet voor labels en stigmatisering!
Deze cursus, DSM 5,… geeft een gemeenschappelijke taal voor hulpverleners. Deze taal
gebruik je niet (altijd) naar de cliënt toe!
Elke cliënt en zijn systeem is uniek, dat vereist maatwerk. Bij iedereen is het zoeken wat
werkt en wat niet tijd nodig.
Filmpje jongeren over stigmatisering in de jeugdhulpverlening: zie pwp dia 12
2
,3.2. Empirisch-statische classificatiesystemen (niet kennen in reader)
Epidemiologisch onderzoek naar gedrags- en
emotionele problemen bij kinderen en jongeren
= systematische studie naar
Prevalentie (= het voorkomen op een bepaald moment in de tijd)
o Een stoornis heeft een bepaald voorkomen in een bepaalde tijd
Verspreiding in een bepaalde bevolkingsgroep
o Bv. dyslexie, een alfabetisch systeem is niet hetzelfde als een chinees
systeem dus komt dat meer voor in de westerse wereld of China?
Factoren die het voorkomen en de verspreiding beïnvloeden
o Als we dat weten kunnen we iets veranderen naar aanpak toe
Uit onderzoek blijkt:
Prevalentie van gedrags- en emotionele problemen bij kinderen en jongeren ligt hoog
o Er is een nood aan psychologisch consulenten omdat zij er snel willen bij zijn
Gedrags- en emotionele problemen hangen nauw samen met:
o Geslacht: Prevalentiecijfers liggen bij jongens hoger dan bij meisjes
Verhouding ongv: 2 jongens tov 1 meisje
Meisjes hebben iets meer internaliserende problemen (bv. stress, …)
dus vandaar dat wij meer de problemen bij jongens gaan opmerken
omdat het niet echt opvalt bij meisjes door die internaliserende
problemen
kritisch over dit, docent staat hier niet 100% achter
o Leeftijd: Jongere kinderen laten andere gedragsproblemen zien dan oudere
Problemen gaan veranderen naargelang de ontwikkeling, het gaat zich
anders voordoen
o SES: Prevalentie van gedragsproblemen is hoger bij kinderen uit zwakke
sociale milieus
SES speelt helaas een heel grote rol bij het ontwikkelen van
problemen
Die ouders hebben al heel veel zorgen, die opvoeding kan er dan niet
altijd bij op dat moment (niet altijd een goede omkadering), zijn
geïsoleerd.
Ontwikkelingsproblemen/… bij kinderen uit zo’n milieus zijn
ernstig en moeten meer geholpen worden
Gedragsproblemen van kinderen zijn vrij stabiel
Zijn er nu meer gedragsproblemen dan vroeger?
o Met cijfers moeilijk aan te tonen. Moeilijk om antwoord op te geven, maar als
docent luistert naar haar grootouders, waren de problemen heel anders, niet
meer of minder maar gewoon anders (bv. heel veel geweld op school)
o Minste dat je mis doet zit daar de dag van vandaag nu meer rond. Het is
veiliger geworden, maar als iemand meer agressief gedrag gaat vertonen
gaan we dat ook meer als problematisch zien dan vroeger.
3
, Etiologie van gedrags- en emotionele problemen
= verklaringsmodellen voor gedrags- en emotionele problemen bij kinderen en jongeren
Hoe zien verklaringsmodellen eruit?
Biologische factoren (niet kennen in de reader)
Leerervaringen (niet kennen in de reader)
Hoe zien verklaringsmodellen eruit?
Waarom is het belangrijk om gedrags- en emotionele problemen bij kinderen grondig te
onderzoeken?
Problemen zijn divers: frequentie, ernst, duur en uitgebreidheid
Als je kinderen met deze problemen goed wil begeleiden, moet je eerst begrijpen
waarom sommige kinderen deze problemen ontwikkelen en anderen niet
Ontwikkelingspsychologie : de wetenschappelijke studie van groei, verandering en stabiliteit
doorheen de verschillende levensfasen.
Ontwikkelingspsychopathologie : de wetenschappelijke studie naar het ontstaan en
het beloop van psychische stoornissen. Problemen waarvoor men hulp komt zoeken zijn het
product van een lange voorgeschiedenis, waarvan verschillende factoren
elkaar hebben beïnvloed
Belangrijk stuk in cursus en SPP:
Uitgangspunten van verklaringsmodellen voor psychopathologie:
Multicausaliteit van gedragsproblemen
o = als we gaan zoeken naar verklaringen, zijn die altijd complex. Een stoornis
(psychopathologie) worden altijd beïnvloed door meerdere factoren op
meerdere momenten
Het is complex, er is geen 1 oorzaak of verklaring
Bv. depressie, je kan een trauma meemaken, maar toch is dat
niet de oorzaak voor het ontwikkelen van die stoornis. Het zijn
meerdere zaken die meespelen. Een samenspel van factoren.
Operationalisering in termen van risicofactoren en protectieve factoren
4