Universiteit Antwerpen Schakelprogramma Milieuwetenschappen
Docent: Kevin Absillis en Koen De Feyter Migratie, Integratie en Diversiteit
UA_1007CPGVKA 2022 - 2023
Inhoud
1 Inleiding ..................................................................................................... 1
1.1 The danger of the single story ................................................................ 1
1.1.1 1.Wat bedoelt Adichie met ‘the danger of a single story’? Leg uit in je
eigen woorden. ............................................................................................ 1
1.2 Migratie ................................................................................................. 1
1.2.1 Migratie, ongeacht ‘legale status’ ...................................................... 2
1.2.2 Migratie, vrijwillig of onvrijwillig ....................................................... 2
1.2.3 Migratie, ongeacht oorzaak .............................................................. 2
1.2.4 Migratie, ongeacht duur ................................................................... 3
1.2.5 Migratiecrisis? ................................................................................. 3
1.3 Diversiteit .............................................................................................. 3
1.3.1 Etnische diversiteit .......................................................................... 3
1.4 Integratie ............................................................................................... 4
1.4.1 Integratie is een problematisch begrip .............................................. 4
1.4.2 Hoe gaat een land om met migratie?................................................. 4
2 Diversiteit en racisme ................................................................................. 5
2.1 Racisme volgens de Belgische wet .......................................................... 5
2.1.1 Racisme roep tal van vragen op ........................................................ 5
2.2 Wat is racisme? ..................................................................................... 6
2.3 Biologisch racisme ................................................................................. 6
2.3.1 Biologisch racisme en de culturele verbeelding ................................. 7
2.3.2 Antisemitisme .................................................................................. 7
2.3.3 Politieke implementatie van biologisch racisme ................................ 8
2.3.4 The race question ............................................................................ 8
2.3.5 Wetgevende initiatieven tegen biologisch racisme ............................. 8
2.4 Cultureel racisme .................................................................................. 9
2.5 Institutioneel racisme ............................................................................ 9
2.6 Overzicht ............................................................................................... 9
2.7 Racisme: wat nu? ................................................................................ 10
2.7.1 Sinterklaas .................................................................................... 10
3 Migratie, vluchtelingen en klimaat ............................................................ 11
3.1 Klimaatmigratie ................................................................................... 12
3.1.1 Context .......................................................................................... 12
,Samenvatting Migratie, Integratie en Diversiteit
3.1.2 Wie wordt het meest beïnvloed door klimaatverandering? ............... 12
3.1.3 Environmental migrants ................................................................ 12
3.1.4 Impact klimaatsveranderingen op migratie ..................................... 13
3.1.5 Conclusie....................................................................................... 13
3.1.6 Rechtsbescherming klimaatmigranten ........................................... 13
3.2 Vluchtelingenrecht .............................................................................. 14
3.2.1 Grenzen ......................................................................................... 14
3.2.2 Verklaringen .................................................................................. 14
3.2.3 Internationale verdragen ................................................................ 15
3.2.4 Ontheemden in eigen land ............................................................. 16
3.3 In België .............................................................................................. 16
3.3.1 Procedure ...................................................................................... 16
3.3.2 Wie krijgt bescherming? ................................................................. 16
3.3.3 Subsidiaire bescherming ................................................................ 17
3.3.4 Verblijfsrecht bij erkenning ............................................................ 17
3.3.5 Humanitaire visa ........................................................................... 18
3.4 Hirsi Jamaa e.a. vs Italië ..................................................................... 18
3.4.1 Essentie: ........................................................................................ 18
3.4.2 Oordeel van het Europees hof Rechten van de Mens ....................... 18
3.4.3 Geargumenteerde mening .............................................................. 18
3.5 Kiribati ................................................................................................ 19
3.5.1 Essentie ......................................................................................... 19
3.5.2 Oordeel van het Hof – VN Comité Rechten van de Mens .................. 20
3.5.3 Geargumenteerde mening .............................................................. 20
4 Integratie en nationalisme......................................................................... 21
4.1 Wat is nationalisme? ........................................................................... 21
4.2 Klassieke opvatting nationalisme ......................................................... 21
4.2.1 Ontstaan van natiestaten ............................................................... 22
4.3 Nationalisme: moderne theorievorming ................................................ 23
4.3.1 Nationalisme = product van de moderniteit .................................... 23
4.3.2 Nationalisme gaat aan de natie vooraf ............................................ 23
4.3.3 Top-down perspectief ..................................................................... 23
4.3.4 Constructivisme als basishouding .................................................. 24
4.3.5 Blijvende twistpunten .................................................................... 24
1
, 4.4 Soorten nationalisme ........................................................................... 25
4.4.1 Banale natievorming ...................................................................... 25
4.5 Na WO II: De westerse naties in crisis .................................................. 25
5 Vrije meningsuiting en godsdienstvrijheid ................................................. 26
5.1 Vrijheid van meningsuiting .................................................................. 26
5.1.1 Internationaal Verdrag Burgerlijke en Politieke Rechten ................. 26
5.1.2 Artistieke Vrijheid .......................................................................... 27
5.1.3 The Cairo Declaration of the Organization of Islamic Cooperation on
Human Rights .......................................................................................... 27
5.1.4 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) ................ 27
5.2 De juridische test ................................................................................ 27
5.3 Otto Preminger .................................................................................... 27
5.4 E.S vs Austria...................................................................................... 29
5.5 Theo van Gogh Submission .................................................................. 30
5.5.1 Islamofobie of redelijke kritiek? ...................................................... 31
6 Dekolonisatie ............................................................................................ 32
6.1 Belgische kolonisatie ........................................................................... 32
6.1.1 Congostaat van Leopold II – Onafhankelijke Congostaat ................. 32
6.1.2 Belgisch Congo .............................................................................. 32
6.2 Koloniale erfenissen ............................................................................. 35
6.2.1 Publiek eerbetoon .......................................................................... 35
6.2.2 Roofkunst ...................................................................................... 35
6.2.3 Beeldvorming ................................................................................. 35
6.2.4 Zwart-Afrikaanse migratie .............................................................. 35
6.3 Dekoloniseren ..................................................................................... 35
6.3.1 Herstel ........................................................................................... 36
6.3.2 Culturele acties.............................................................................. 36
6.3.3 Educatie ........................................................................................ 36
6.3.4 Sociaal-economische acties ............................................................ 36
6.3.5 Internationale acties ...................................................................... 36
7 Nieuw België ............................................................................................. 37
7.1 Gastarbeiders ...................................................................................... 37
7.2 Eind jaren ’60: De economie slabakt .................................................... 37
7.3 De volksunie (VU) ................................................................................ 37
7.4 1978.................................................................................................... 38
2
,Samenvatting Migratie, Integratie en Diversiteit
1 Inleiding
16/02/2023 – Kevin Absilis
1.1 The danger of the single story
https://www.ted.com/talks/chimamanda_ngozi_adichie_the_danger_of_a_single
_story/c
1.1.1 1.Wat bedoelt Adichie met ‘the danger of a single story’? Leg uit in je eigen
woorden.
Hoe mensen een idee vormen over anderen adhv wat ze lezen of horen. Ze
krijgen slecht één perspectief. Dat perspectief is onvolledig. Het lijdt tot
stereotypering en veralgemening.
Hoe beïnvloedbaar we zijn en dat dat ook ongekende gevolgen heeft. Een verhaal
geeft ons vooroordelen. Als we verhalen steeds vanuit hetzelfde perspectief
horen, gaan we denken dat dat de waarheid is, en gaan we de andere kanten
vergeten. Een verhaal geeft echter altijd maar een deel van de waarheid weer.
“Laat een volk als één ding zien en dat is wat ze worden.”
2.Ben je zelf al eens in de valstrik van zo’n ‘single story’ getrapt? Zo ja, licht
kort toe.
3.Heb je je al het slachtoffer gevoeld van zo’n ‘single story’? In welk opzicht?
Licht toe.
1.2 Migratie
• Migratie is de verplaatsing van mensen van de ene plaats naar de andere
• UN:
o Iedere persoon die beweegt of heeft bewogen over de internationale
grenzen of binnen een staat,
o Ongeacht:
▪ De legale status van de persoon
▪ Of de beweging vrijwillig of onvrijwillig gebeurt
▪ De redenen voor de verplaatsing
▪ De lengte van het verblijf
1
,1.2.1 Migratie, ongeacht ‘legale status’
• Legale migratie:
o Expats
o Erasmus
o Gast- en seizoensarbeid
• ‘Ongeautoriseerde’ migratie
o Soms nadien nog regularisatie
o Indien geen recht op asiel: “illegaal”
1.2.2 Migratie, vrijwillig of onvrijwillig
• Veel gedwongen migratie in de geschiedenis
• Maar ook indirecte dwang:
o Droogte
o Hongersnood
o Oorlog
o Overstromingen
o Aardbevingen
o Climate refugees (zie les 3)
o …
1.2.3 Migratie, ongeacht oorzaak
• Arbeidsmigratie
• Asielzoekers:
o Deze migranten zijn erg afhankelijk van juridische procedures
o Asiel voor erkende vluchtelingen
o Uitwijzing voor niet-erkende vluchtelingen
Asielrecht
• Na WO II
o Door gebrek op reactie op Jodenvervolging
o Internationale verdragen
• VN:
o Verklaring van de Universele Rechten van de Mens (1948)
• Raad van Europa:
o EVRM
• VN-vluchtelingen verdrag
o = Conventie van Geneve
o 1951
o Bedoeld om kwestie van ‘displaced persons’ aan te pakken
o Nadien meer universele toepassing
o Natiestaten kunnen nog steeds afzonderlijk kiezen of ze deelnemen
aan het verdrag
2
,Samenvatting Migratie, Integratie en Diversiteit
1.2.4 Migratie, ongeacht duur
Tijdelijk vs permanent
1.2.5 Migratiecrisis?
• Europese vluchtelingencrisis
• Sinds 2013:
o Sterke toename van migratie uit Afrika en Midden-Oosten naar
Europa
• Drenkelingen en wantoestanden
Europees Verdrag van Dublin
• Elke land is verantwoordelijk voor asielaanvragen
• Werkt enkel bij een zeker spreiding
• Sinds 2010: grote druk op Zuid-Europa
o Gebrek aan solidariteit
o => Griekenland en Italië laten vluchtelingen doortrekken
1.3 Diversiteit
• = Verscheidenheid
• In dit vak:
o Etnische diversiteit in het huidige België
1.3.1 Etnische diversiteit
Etniciteit =
• Groep mensen die ervan overtuigd zijn dat ze samen een te onderscheiden
ID bezitten
• Gedeelde ID op basis van:
o Cultuur
o Erfgoed
o Taal
o Religie
o Geschiedenis
o Traditie
o Biologisch verwantschap
• NIET: fysiek voorkomen
• Etniciteit is een sociale constructie
o Etniciteit is pas geloofwaardig als er voldoende leden zijn
o Conventie tussen de groepsleden
• Etniciteit is niet objectief
o Geen gedetermineerde eigenschappen
• Herkennen van etniciteit is niet moeilijk
• Bepalen van grenzen van etniciteit is wel moeilijk
3
,1.4 Integratie
‘vreemde’ etnische identiteit(en) te verzoenen met de dominante etniciteit
Integratie =
• Het tweerichtingsverkeer van wederzijdse adaptatie
• Incorporatie van migranten in de ontvangende samenleving
o Sociaal, cultureel, economisch en politiek
Evenwichtsoefening:
• Behoud eigen etniciteit van de ontvangende samenleving
• Tolerantie voor culturele verschillen = multiculturalisme
1.4.1 Integratie is een problematisch begrip
1. Moeilijk meetbaar
o Wanneer ben je geïntegreerd?
2. Veronderstelling dat aanpassing noodzakelijk is
o Suggereert dat weinig integratie problematisch is
3. Integratie veronderstelt dat de ontvangende een afgebakende cultuur heeft
o Realiteit is complexer
1.4.2 Hoe gaat een land om met migratie?
• Bescherming van de samenhang van de gemeenschap
• Verschillende mogelijkheden:
o Racisme (zie les 2)
o Nationalisme (zie les 4)
o …
4
,Samenvatting Migratie, Integratie en Diversiteit
2 Diversiteit en racisme
22/02/2023 – Kevin Absillis
2.1 Racisme volgens de Belgische wet
• Racisme strafbaar sinds 1981
o ‘Wet tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenophobie
ingegeven daden’
o Geen definitie van racisme in de wettekst
o Herzien in 2007:
▪ Denkbeelden verspreiden die gegrond zijn op
rassensuperioriteit of -haat is strafbaar
• Wat is strafbaar:
o Aanzetten tot haat, Discriminatie en Geweld tegen een persoon of
groep op basis van raciale of etnische criteria
• Vrijheid van mening is in België niet ongelimiteerd
• Antidiscriminatiewet
o 2003
o Zwaardere bestraffing van verwerpelijk motief bij misdrijven
• Negationismewet
o 1995
o Wet tot bestraffing van het ontkennen, minimaliseren,
rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide tijdens WO II
2.1.1 Racisme roept tal van vragen op
• Wat met: karikaturen, beelden, humor, traditie, …
• Wat is racisme?
o Waar begint het, waar houdt het op?
• Wie bepaalt of een representatie racistisch is of niet?
o Boodschapper?
▪ Moet er sprake zijn van de intentie van racisme?
o De ontvanger?
▪ Is de ervaring van racisme het vertrekpunt?
o Heeft elke ontvanger evenveel recht op een mening?
▪ Is het misschien alleen de ‘etnische ander’ die kan bepalen of
iets racistisch is?
• Wat met de context?
o Andere tijden, andere normen?
o Wat vandaag racistisch heet was dat vroeger niet noodzakelijk?
5
,2.2 Wat is racisme?
In wetenschappelijk onderzoek onderscheid men 3 vormen van racisme:
• Biologisch racisme
• Cultureel racisme
• Institutioneel racisme
2.3 Biologisch racisme
1. Biologisch racisme was oorspronkelijk een ‘wetenschap’
o Geïntroduceerd eind 18de eeuw, begin 19de eeuw
o Taxonomische benadering van de mens:
▪ Opdeling in rassen
▪ Door verschil in uiterlijk
▪ Aangeboren karakteristieken
▪ Veel oneensheid over aantal ‘rassen’ en precieze afbakening
o Polygenese model:
▪ Rassen hebben verschillende voorouders en stambomen
▪ <-> monogenese: alle mensen zijn afkomstig van dezelfde
voorouders
o Frenologie:
▪ ‘Wetenschappelijke’ studie van de relatie tussen de
schedelvorm en (-omvang) en het raskarakter
2. Vervolgens werden aan deze ‘rassen’ machtsverhoudingen toegekend
o Er ontstond een hiërarchie tussen ‘rassen’
▪ Op basis van beschaafdheid en intelligentie (aangeboren
karakteristieken)
o Dit voornamelijk door een aantal boeken in de tweede helft van de
19de eeuw
3. Legitimering van ongelijkheid tussen mensen
o Sociaal Darwinisme:
▪ Toepassen van Darwins evolutieleer op menselijke
samenleving
▪ Natuurlijke selectie, survival of the fittest => legitimering van
onderscheid tussen rassen
4. Politieke toepassing van hiërarchie
o Doordat bepaalde ‘rassen’ inferieur en andere superieur waren,
werden politieke experimenten uitgevoerd
o Bv: Zuid-Afrika, VS, Duitsland, …
o De samenleving w anders georganiseerd
▪ Legitimatie uit de rassenwetenschap
o Westers kolonialisme en trans-Atlantische slavenhandel
6
, Samenvatting Migratie, Integratie en Diversiteit
5. Ontwikkeling van de eugenetica
o Rasverbetering en rashygiëne
▪ Steriliseren van criminelen, gehandicapten, … ter veredeling
van een wit superras
Determinisme:
• Ieder behoort tot een ras
• Je ras-identiteit bepaalt je karakter en je mogelijkheden
2.3.1 Biologisch racisme en de culturele verbeelding
Minstrel shows
• Wat:
o Witte mannen schminken zich zwart
o ‘Imiteren’ Afro-Amerikanen met een
humoristisch oogmerk
▪ Anti-emancipatoire humor
o Raciale stereotypering
• Historisch dwarsverband tussen minstrel shows en zwarte piet meer en
meer bewezen
• Leidde ook tot Jim Crow-wetgeving
o Zie verder
Zoo humain
• Tentoonstelling van ‘primitieve’ volkeren in namaakdorpen op de
Wereldtentoonstellingen
2.3.2 Antisemitisme
• Antijudaïsme
• Vijandigheid vanuit religieuze motieven
• Vervolg, progroms, stereotypering
• Typische karikaturen in de literatuur
o Bv: Shylock en Faging
• Anti-judaïsme vermengt met rassenwetenschap:
o Nog meer vijandigheid
7
