MENS & GEZONDHEID 2
1. Psychopathologie, classificatiesystemen, historiek en
psychotherapeutische stromingen
1.1 Psychopathologie
1.1.1 wat is het?
- De psychopathologie is een deelgebied van de psychiatrie en de klinische psychologie
De focus ligt hierbij op de afwijkende:
Emoties
Gedachten
Gedrag
Er is veel aandacht voor de oorzaak van die afwijkende emoties, gedachten en gedragingen en
de behandeling ervan
1.1.2 Symptoom vs syndroom vs comorbiditeit
- Symptoom = uiting van een onderliggend probleem
Kan beschreven worden als een klacht (hoofdpijn, angstgevoelens,…)
- Syndroom = verzameling van symptomen
- Comorbiditeit = samenhangen van verschillende syndromen
1.1.3 Wat is “normaal” gedrag
- Bij deze vraag moet er rekening gehouden worden met wie stelt het gedrag, wat houd het gedrag in,
en wanneer wordt het gedrag gesteld
Voorbeelden:
Het gedrag dat gesteld word past binnen de levensfase
Als de persoon op een aanvaardbare manier kan functioneren aan de
samenleving
1.1.4 Historische visie op afwijkend gedrag
1.1.4.1 griekse oudheid: hippocrates
- ziekten van lichaam en geest waren het gevolg van natuurlijke oorzaken en niet van bezetenheid
door bovennatuurlijke wezens
hij stelde dat gezondheid van lichaam en geest wordt bepaald door een evenwicht tussen de
humores
een verstoring van het evenwicht was verantwoordelijk voor afwijkend gedrag
1.1.4.2 vanaf 700 na Christus: Arabische psychiatrie
- ze ontwikkelde een wetenschappelijke psychiatrie met veel aandacht voor behandeling, theorieën en
diagnostiek
ze maakte daarbij gebruik van de nieuwste kennis en grepen zij terug op de Griekse inzichten
- Typerend voor de Arabische psychiatrie was de mensgerichte benadering van geestesziekten
Ze gingen psychiatrisch respectvol om met hun patiënten
Observeerde nauwkeurig de symptomen
Registreerde en bestudeerde ze de ontwikkelingen en veranderingen zorgvuldig
1.1.4.3 Middeleeuwen: exorcisme en heksenvervolging
- In de middeleeuwen nam het geloof in bovennatuurlijke oorzaken toe
Het doctrine van de bezetenheid van de katholieke kerk
Volgens doctrine is afwijkend gedrag een teken van bezetenheid door boze geesten of de
duivel
Bezeten mensen werden bij voorkeur behandeld door exocisme of uitdrijving
Ze hadden hiervoor excorcisten
- Heksenvervolging werden uitgevoerd door inquisiteurs
Leidde tot de dood van tienduizenden vrouwen
1.1.4.4 1600: gekkenhuizen
- Rond 1600 werden overal in Europa krankzinnigengestichten of gekkenhuizen gebouwd
Hier woonde zowel bedelaars als geestelijk gestoorden en de levensomstandigheden waren
erbarmelijk
Bewoners werden vastgeketend aan hun bedden en lagen in hun eigen vuil
Sommige gestichten werden publiekstrekkers: mensen betaalde om naar de bewoners te
komen kijken
,1.1.4.5 Vanaf 1800: hervorming
- Wat de behandeling van psychiatrische patiënten betreft, begint het moderne Europese tijdperk rond
1800
Mensen die afwijkend gedrag vertoonde waren gewoon ziek en hadden daarom recht op een
menselijke bejeging
Deze visie is vergelijkbaar met die van de Arabische psychiatrie
Deze visie was in die tijd niet populair mensen beschouwde geestelijke gestoorde als een
bedreiging voor de samenleving en niet als patiënten die behoefte hadden aan een
behandeling
Vanuit inspanning van artsen ontstond een behandelingsfilosofie die de morele therapie
werd genoemd
De filosofie was gebaseerd op het idee dat patiënten door een menselijke
bejegening en een verblijf in een ontspannen respectvolle omgeving weer
normaal zullen functioneren
- In het 2e deel van de 19e eeuw raakt ehet idee dat afwijkend gedrag succesvol kon worden behandeld
of genezen met behulp van morele therapie langzaam in ongenade
Er volgde een periode van apathie, waarin alle deskundige opnieuw meende dat afwijkend
gedrag ongeneselijk was
In de VS verrezen steeds meer psychiatrische ziekenhuizen maar de patiënten kregen daar
geen therapie en de levensomstandigheden werden steeds slechter-> het werden
angstaanjagende plekken
Dwangbuizen, handboeien, bedden met tralies, riemen,… werden ingezet om
opgewonden of gewelddadige patiënten in bedwang te houden
Zelfs nog tot de jaren 60’ voerde deskundigen lobotomieën uit waarbij patiënten konden
overlijden
Lobotomieën kunnen we zien als de moderne versie van trepanatie
- In het midden van jaren 50’ begon een nieuwe wind te waaien
Deze werd veroorzaakt door nieuwe maatschappelijke opvattingen maar ook doordat er meer
mogelijkheden kwamen voor het behandelen van patiënten
Met name toevallige medicinale ontdekkingen en de introductie van nieuwe effectieve
medicijnen
Ook nieuwe therapeutische behandelingen leidden ertoe dat ongeneselijke patiënten in de
gewone maatschappij konden functioneren
Sociaal gerichte psychiatrische principes kwamen steeds meer op de voorgrond te staan
1.1.4.6 Vanaf 1960: kritiek op de psychiatrie
- de ontwikkelingen in visie op psychische stoornissen en de behandeling van psychiatrische patiënten
kwamen tot een hoogtepunt in de antipsychiatriebeweging in de jaren 60’ en 70’
die beweging ging ervan uit dat psychische stoornissen überhaupt niet bestaan maar een
product of gevolg zijn van een zieke maatschappij
in de kern van de beweging was het vooral te doen om een betere, effectievere behandeling van
patiënten met behulp van een sociaal in plaats van medisch model
de beweging wilde ook minder invloed van de psychiater en meer recht voor inspraak van de
patiënt
patiënten moesten we als normale mensen zien en bij voorkeur niet opsluiten in
psychiatrische ziekenhuizen
- we kunnen deze benadering beter duiden als de ‘kritische benadering’ dan als antipsychiatrie
de opvattingen hebben ook invloed gehad op de toename van ambulante behandelingsvormen
en latere grootschalige verminderingen van het aantal psychiatrische ziekenhuizen
- eind 20e eeuw begin 21e eeuw werd het uitgaanspunt bij de behandeling van mense met psychische
stoornissen dat patiënten niet worden opgenomen tenzij er geen alternatief is
door nieuwe behandelvormen is het ook meer mogelijk om patiënten ambulant te behandelen
er zijn projecten ontwikkeld om patiënten met een psychische stoornis in de maatschappij te
hoduen
bijvoorbeeld: beschut wonen, vermaatschappelijking van de zorg en de-
institutionalisering
1.1.4.7 hedendaagse trends
- De laatste jaren veranderd er veel in de sociale sector waarvan de psychiatrie onderdeel is
De nadruk komt te liggen op de eigen kracht, het empoweren van mensen, terug nieuwe
accenten en benaderingen
1.1.5 Vanaf wanneer spreken we over “abnormaal”/afwijkend gedrag
- Deskundige op het gebied van de geestelijke gezondheid gebruiken verschillende criteria om te
beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn
Daaruit volgen de 6 criteria van afwijkend gedrag:
1. Uitzonderlijk gedrag
, Voorbeeld: slecht weinig mensen beweren dat ze dingen zien of horen die er in
werkelijkheid niet zijn
2. Sociaal afwijkend
Alle samenlevingen hebben normen die bepalen welke vormen van gedrag acceptabel
zijn in een bepaalde context
Gedrag dat mensen in de ene cultuur normaal vinden kan door mensen van een
andere cultuur als afwijkend gezien worden
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
Normaal gesproken vormen onze zintuigen en cognitieve processen een accurate
mentale representatie van onze omgeving
Dingen zien of horen die er niet zijn (hallucinatie) wordt in onze cultuur als ongewoon
gezien en opgevat als een teken van een onderliggend psychisch probleem
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon
Persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties zoals angst en depressie, kan
afwijkend zijn
In sommige gevallen kunnen die reacties normaal zijn maar in andere ook niet
5. Ongepast of contraproductief gedrag
Gedrag dat geen bevrediging maar onprettige gevoelens oproept, vinden we over het
algemeen afwijkend
6. Gevaar
Gedrag dat gevaar voor de persoon zelf of andere gevaar oplevert zien we over het
algemeen als afwijkend
- Afwijkend gedrag kunnen we op verschillende manier definiëren
Afhankelijk van de situatie wegen sommige criteria zwaarder dan andere, maar meestal
gebruiken deskundige een combinatie van de genoemde criteria
2. Visies op afwijkend gedrag en behandelmethodes
2.1 Verschillende perspectieven/stromingen/visies op psychopathologie
2.1.1 Het biologisch perspectief
- In de geschiedenis zagen we dat de kritiek op de psychiatrie in de jaren zestig en zeventig van de
vorige eeuw de invloed van het medisch model en biologisch proces minimaliseren
Sinds de jaren 80’ zien we de invloed van het biologische perspectief wederom enorm groeien
Dit heeft veel verschillende oorzaken:
Er zijn enkele succesvolle medicijnen ontdekt voor psychische aandoeningen
De hersenscan kwam op
De 3e en helemaal vernieuwde versie van de DSM kwam uit
- Door allerlei maatschappelijke en technologische ontwikkelingen kunnen we tegenwoordig ook steeds
beter hersenfuncties en andere lichamelijke processen wetenschappelijk bestuderen en meten
Daardoor heeft het biologisch perspectief alleen maar meer aan populariteit gewonnen
2.1.1.1 Nature vs nurture
- Binnen het biologische perspectief komt het debat nature vs nurture veel aan bod
Het is een continuüm met aan de ene kant de invloeden van de genen en aan de andere kant de
inlvoeden van buitenaf
Nature: dit is vooral het biologische perspectief hier gaat het over de genen,
hormoonverhoudingen,…
Nurture: hierbij gaat het over de invloeden van buitenaf, de omgeving, de persoonlijke
ervaringen,…
Dit is een behavioristische benadering: de nadruk ligt dan vooral op de leerprocessen
want elk gedrag dat je ziet is aangeleerd gedrag
2.1.1.2 Behandelingen
- Psychofarmaca
psychofarmaca zijn medicijnen die aangrijpen op het centrale zenuwstelsel en werkzaam zijn
tegen psychische aandoeningen
als het probleem een biologische oorzaak heeft, kan het ook deel verholpen worden door de
biologie
de vraag die wel altijd gesteld moeten worden: in hoeverre werkt medicatie, werkt die
wel altijd en voor iedereen?
Enkele voorbeelden van behandelingen:
Angstremmers: anxiolitica
Antipsychotische medicijnen
Antidepressiva
Antimanische medicijnen
Stimulerende medicijnen
- Chirurgie (vroeger: lobotomie)
, 2.1.1.3 Evaluatie van het biologische perspectief
- Biologische processen en hersenstructuur spelen een rol in veel patronen van afwijkend gedrag
Er lijkt een verband te zijn tussen tal van psychische stoornissen en een verstoorde werking van
neurotransmitters of onderliggende afwijkingen in de hersenen
- Het biologisch perspectief levert dan ook een belangrijke bijdrage aan ons begrip van afwijkend
gedrag
2.1.2 Het psychologisch perspectief
- Dit perspectief kijkt naar de innerlijke processen van de mens als verklaring voor psychopathologie
Ze kijken enkel en alleen naar de innerlijke processen (gedachtenpatronen, emoties, gedrag,..)
Er is geen of weinig aandacht voor socioculturele of biologische processen
- In de loop der tijd zijn er diverse psychologische perspectieven op de aard, het ontstaan van
behandelingen van afwijkende emoties, gedachten en gedrag ontstaan
Uit die perspectieven zijn modellen opgesteld
Psychodynamische modellen, humanistische modellen en cognitieve modellen
2.1.2.1 Evaluatie van leermodellen (psychodynamische modellen)
- Het leerperspectief heeft een therapeutisch model voortgebracht: gedragstherapie
Deze behandelingsvorm tracht mensen te helpen om hun gedrag te veranderen door principes
van de leertheorie systematisch toe te passen
Door gedragstherapeutische technieken hebben mensen zeer diverse psychische problemen
overwonnen
- Critici stellen dat het behavioristische model onvoldoende verklaringen geeft voor de rijkdom en
complexiteit van het menselijk functioneren en dat alles wat mensen typeert niet te reduceren is tot
observeerbare responsen
Veel leertheoretici hebben zich afgewend van de strikt behavioristische visie dat ons gedrag op
mechanistische wijze het gevolg is van omgevingsinvloeden zoals bekrachtigers en straffen
2.1.2.2 Evaluatie van humanistische modellen
- In hun visie op afwijkende gedrag leggen ze de nadruk op bewust ervaringen
Hun therapeutische methoden wijzen mensen de weg naar zelfontdekking en zelfacceptatie
Dat zijn de sterke punten van de humanistische theorie
De concepten vrije keuze, inherent goedheid, persoonlijke verantwoordelijkheid en
authenticiteit zijn afkomstig uit de humanistische pscychologie
Deze stroming heeft veel betekend voor de therapeutische relatie
- Het sterkte punt van deze theorie is ook haar zwakste punt: de nadruk op de bewust ervaring
Bewuste ervaring is persoonlijk en subjectief waardoor het moeilijk is om haar te kwantificeren
en objectief te bestuderen
- Een ander kritiekpunt is dat het concept van zelfactualisatie niet rechtstreeks gemeten of
geobserveerd kan worden
We vermoeden enkel dat het bestaat omdat we enkele effecten waarnemen
2.1.2.3 Evaluatie van de cognitieve modellen
- Cognitieve theoretici hebben grote invloed gehad op onze kennis over abnormale gedragspatronen en
op de ontwikkeling van therapeutische benadering
Dat is gebleken uit de opkomst van de cognitieve gedragstherapie
een therapievorm die de nadruk legt op het bijsturen van irrationele opvattingen en
gedragingen en daarmee een integratie van beide modellen realiseert
- een kritiekpuntje is weer de mate van toepasbaarheid op het complexe individu dat elk mens is
2.1.3 sociaal-cultureel perspectief
- sociaal-cultureel theoretici zoeken de oorzaken van afwijkend gedrag eerder in fouten van de
maatschappij dan in de persoon
sommige radicale psychosociale theoretici ontkennen zelfs het bestaan van psychische
stoornissen of geestesziekten
- psychopathologie is ontstaan als gevolg van het niet gepast reageren van de
omgeving/het niet passen in de cultuur,…
2.1.4 biopsychosociaal perspectief
- samenspel van meerdere factoren (biologisch, psychisch en sociaal) in de
ontwikkeling van afwijkende gedragsfactoren centraal staan
2.1.4.1 evaluatie van biopsychosociaal perspectief
- de kracht van het complexe model kan ook zijn voornaamste zwakte zijn
het model gaat ervan uit dat psychische stoornissen of andere patronen
afwijkend gedrag in vrijwel alle gevallen complexe fenomenen zijn met meerdere oorzaken
het is dus niet mogelijk om een enkele oorzaak aan te wijzen die leidt tot de ontwikkeling
van bepaalde stoornissen
