Samenvatting
TAAL IN MEERTALIGE CONTEXTEN
TAAL- EN LETTERKUNDE
2023-2024
M. Courouble & M. Safraoui
,MODULE 1 – TERMEN, BEGRIPPEN EN DEFINITIES
INLEIDING
BELANG VAN MEERTALIGHEID
• Meertaligheid is iets van alle tijden.
- We zien dit terugkomen in het Oude Testament (De Bijbel). De parabel van de “Toren van
Babel” waar God ingreep. De mensen spraken vroeger allemaal éénzelfde taal, maar ze waren
heel hoogmoedig. Ze wilden een hoge toren bouwen die rijkte tot in de hemel. Daarom heeft
God hen gestraft door middel van spraakverwarring. Hij liet hen allemaal verschillende talen
spreken waardoor ze elkaar niet meer konden verstaan.
- In de Middeleeuwen, de Oudheid, de Griekse tijd kwam meertaligheid ook reeds aan bod.
Verschillende mensen spraken verschillende talen.
- Heel wat (natie)staten waren ook meertalig.
- Vooral de laatste 30 jaar is de aandacht voor twee- en meertaligheid sterk toegenomen, zowel
bij het grote publiek, als bij beleidsmakers en wetenschappers door het groeiende besef dat
meertaligheid een steeds frequenter fenomeen is dan oorspronkelijk werd gedacht.
• Het aantal meertaligen aan het begin van het derde millenium (huidige tijd vandaag: 2024) is groter
dan ooit tevoren en zal wellicht nog meer toenemen omwille van gecombineerde effecten van
verschillende trends zoals:
- de globalisering
- de automatisering (massacommunicatie en internet)
- de toegenomen mobiliteit :
Mensen reizen veel meer over heel de wereld en gaan op vakantie naar landen en streken waar
ze andere talen spreken dan hun eigen taal)
- De toegenomen migratiegolven (die we omwille van verschillende redenen de laatste jaren
kennen)
- In sommige delen van de wereld het wegvallen of herschalen van politieke grenzen
- De opmars van tweetalig onderwijs en vreemdetalen onderwijs (vroeger enkel voor een kleine
elite, maar maakt nu deel uit van allerlei onderwijsprogramma’s in België en de meeste
Europese landen)
→ Alle bovenstaande factoren dragen bij aan de opmars van meertaligheid in het algemeen. Volgens
sommige schattingen is nu meer dan de helft van de wereldbevolking meertalig. Maar deze bewering
en dat cijfer behoeft wel de nodige nuancering want veel hangt af met hoe je meertaligheid definieert.
COUROUBLE & SAFRAOUI 1
,DEFINIËRING
WAT IS MEERTALIGHEID?
• In de meest algemene zin, verwijst de term “meertaligheid” naar de aanwezigheid van het naast
elkaar bestaan van twee of meerdere talen in één entiteit* (zie verder).
- Vroeger gebruikte men de term “tweetaligheid”, maar de laatste jaren is het duidelijk
geworden dat deze term ontoereikend is en dat “meertaligheid” steeds meer als koepelterm
wordt gebruikt door naast elkaar bestaan en voorkomen van twee/drie/vier/vijf/meer talen
in dezelfde entiteit.
- Een alternatieve term die soms naast de term “multilingualism” wordt gebruikt, is
“multilinguality” (komt later aan bod), maar een alternatieve term in de francophone wereld
is “plurilinguisme”, maar dat zijn synoniemen.
- Het antoniem (tegengestelde) is “ééntaligheid” of “unilingualism/monolingualism”.
• Meertaligheid veronderstelt steeds dat er contact is tussen één of meerdere talen:
taalcontact/language contact/languages in contact.
WIE OF WAT KAN PRECIES “MEERTALIG” ZIJN?
Zo’n entiteit* kan slaan op minstens vier verschillende zaken:
1. INDIVIDUELE MEERTALIGHEID
• Meertaligheid kan verwijzen naar één of twee talen binnen een individu: een persoon, een mens,
een kind, een volwassene, een scholier, etc.
Dat noemen we individuele meertaligheid (individual multilingualism).
2. MAATSCHAPPELIJKE MEERTALIGHEID
• Multilinguality wordt soms eerder dan multilingualism gebruikt om het te onderscheiden van de
tweede vorm/soort van meertaligheid, nl. maatschappelijke meertaligheid (societal
multilingualism), wat verwijst naar de aanwezigheid van twee of meer talen binnen een
land/regio/stad/gewest/buurt, want die kun je ook als één/meertalig bestempelen.
COUROUBLE & SAFRAOUI 2
, 3. INSTITUTIONELE MEERTALIGHEID
• Meertaligheid kun je ook bestuderen/beschrijven op niveau van organisaties, instellingen,
instanties, bedrijven, diensten, scholen. (institutionele meertaligheid)
Voorbeelden van expliciet meertalige organisaties/instellingen:
1. het Europees Parlement
2. de Europese Unie
3. de NAVO
4. Actiris = een tewerkstellingsorganisatie → Brusselse (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) tegenganger
van VDAB (Vlaanderen) en forem (Wallonië)
5. Ziekenhuizen
6. Supermarktketens: Colruyt → profileren zich als een meertalig bedrijf
• De laatste decennia is er meer en meer belangstelling voor de aanwezigheid, de rol, het gebruik
van twee of meer talen in één specifiek type van instelling, namelijk het onderwijs (in scholen). Dat
noemt men educational multilingualism.
4. MEERTALIG TAALGEBRUIK EN TAALGEDRAG
• Ten slotte kan je meertaligheid ook beschrijven op het niveau van de taal zelf: het taalgebruik, het
taalgedrag van een individu of van een groep van individuen. Dan spreekt men van meertalig
taalgebruik en taalgedrag.
• Dat lijkt nauw verwant aan individuele meertaligheid, maar er zijn toch wel een aantal verschillen
die we later zullen zien.
We bespreken drie van deze verschijningsvormen van meertaligheid in detail:
1. de individuele meertaligheid
2. de maatschappelijke meertaligheid
3. een aantal specifieke kenmerken van meertalig taalgebruik
Het derde deel over institutionele meertaligheid en vooral meertaligheid in het onderwijs slaan we over vanwege
tijdsgebrek, maar wordt doorgaans geïncorporeerd in één van de lessen van professor Wim Vandenbussche.
De slides over meertalig onderwijs en institutionele meertaligheid moeten we NIET KENNEN voor het examen voor Alex
Housen, MAAR als Wim vandenbussche ze WEL gebruikt in zijn lessen, dan WEL KENNEN.
COUROUBLE & SAFRAOUI 3
