Een plattegrond van de macht -Carl Devos
POLITICOLOGIE
,Hoofdstuk 2. Ideologieën
Waarom heeft de term ‘ideologie’ een negatieve bijklank?
Wat is een ideologie?
Waar komt het vandaan?
Zijn ideologieën belangrijk?
Hoe ziet de morfologie van ideologieën eruit?
Wat is links-rechts?
Wat zijn de kernconcepten van het liberalisme, conservatisme of de
christendemocratie, het socialisme, het nationalisme, het ecologisme?
Kunnen we ondertussen spreken van het einde van de ideologie?
1. Inleiding (nk)
2. Een oud, felbediscussieerd concept
2.1. Geschiedenis van het concept ideologie
Waar komt ‘ideologie’ vandaan?
Antoine Destutt de Tracy
o 1769: idee-ologie als neutrale wetenschap
o 1801-1815 Eléments d’Idéologie (leerboek)
o Mislukt: wetenschap ↔ ideologie
o Bedoeling: ideologie → wetenschap v ideëen om vb. valse van ware
ideëen te onderscheiden
GECONTESTEERD
Napoleon (18e – 19e eeuw)
o Ideoloog: iemand die blind is vr de werkelijkheid en zich enkel dr
abstracte idealen laat leiden
o Ideologie: radicaal, sinister, doctrinair en abstract
Karl Marx (19e eeuw)
o De Duitse ideologie (1845) (met F. Engels)
o Ideologie: verdraaiing vd werkelijkheid, de bezittende klasse dringt hun
visie op en die verbergt en bevestigt de bestaande machtsverhoudingen,
vals bewustzijn machtsmanifestatie
Lenin (19e-20e eeuw)
o Ideologie: neutraal begrip waar het proletariaat (socialisme) ook over
moet beschikken die moet worden geïnjecteerd
Gramsci (19e-20e eeuw) (italiaanse communist)
o Prison Notebooks (1929-1935) over culturele hegemonie: het
wereldbeeld ve bepaalde klasse is dominant omdat het dr andere klassen
stilzwijgend geaccepteerd wordt: common sense
o Verklaren wrm het proletariaat ih kapitalisme niet revolutionair is
o Kapitalisme werd beschermd dr geweld en drang, maar ook ideologisch
dr hegemonische cultuur verankerd.
Conservatieven
o sceptische houding tov ideologie, wantrouwen tgn abstracte principes,
filosofie, rationalisme en vooruitgang.
, o Conservatisme: traditiegebaseerde aanpak, veel betekenis aan ervaring
en geschiedenis, geen ideologie maar een houding
2.2. Discussies over ideologie (nk)
3. Wat is ideologie?
Omschrijving vd ideale samenleving, coherent geheel van opvattingen over de
organisatie vd samenleving, intellectuele constructie
Geen wetenschap! (begrijpen, verklaren, beschrijven)
Ideologie: voorschrijven
Heywood:
“a more or less coherent set of ideas that provides a basis for organized political
action, whether this is intended to preserve, modify or overthrow, the existing
system of power. All ideologies therefore (1) offer an account of the existing order,
usually in the form of a ‘world-view’, (2) provide a model of a desired future, a
vision of the Good Society, and (3) outline how political change can and should be
brought about”
Syntheseomschrijving:
4. De morfologie van ideologieën
3 bestanddelen:
Descriptief element of analysekader: benadering vh bestaande
Prescriptieve element: ideale samenleving, fundamentele niveau, normatief (feiten
en waarden)
Operationele bestanddeel: strategie, hoe 1 → 2, maatregelen, methoden,…
Ideologie: geen waarheid, maar een middel om een waarheid te construeren en vaak
om macht te verwerven.
Overgang tss het fundamentele en operationele → veel discussie
5. Links en rechts: een gps in de politiek?
5.1. Oorsprong van links-rechts
Ontstaan: 7 mei 1789
Stemmingen in de Staten-Generaal in Salle des Menus-Plaisirs
Ruimtelijke positie krijgt politieke betekenis → Engelsen: regerende partij rechts en
oppositie links vd voorzitter
Louis XVI in financiële problemen
, Stemming vd derde stand ‘burgers’
o Wie het eens was met de conservatieve motie → rechts
o Wie het eens was met de hervormingsgezinde motie → links
Later veranderd nr zaal in amfitheater Assemblée Nationale
5.2. Relevantie van links-rechts
Wat is de verwachting?
Ordening, geen natuurwetenschappelijke precisie
Wel algemeen beeld over fundamentele waarden
Brengen een zeker overzicht, algemene aanduiding van een richting
Links-Rechts vs. Conservatief-Progressief
Niet hetzelfde
Links wil bepaalde zaken behouden en veranderingen afremmen: conservatief?
Rechts wil bepaalde zaken hervormen en veranderingen invoeren: progressief?
Niet hetzelfde als veranderingsgezind vs. behoudsgezind
Richting van verandering/behoud?
Is het VB (sociaal-economisch) links?
Breuklijnenlandschap is complexer!
o Nieuwe ‘sociaal-culturele’ breuklijn
→ tss materialisten (economische groei, welvaart, orde om die te realiseren)
en postmaterialisten (individuele vrijheid, zelfontplooiing, milieu)?
o Sociaal-culturele, morele of ethisch-culturele link-rechtsbreuklijn
5.3. Ontdubbeling van links-rechts
Links en Rechts op nieuwe breuklijn: democratie, normen en waarden, culturen,
etnie, gezagsrelaties, holebirechten, euthanasie, veiligheidsbeleid,…
Sociaal-economisch (klassiek) sociaal-cultureel (modern)
L gelijkheid - R vrijheid L vrijheid – R gelijkheid
Niet noodzakelijk samenhangend
2 verschillende groepen thema’s
Vb. Vlaams Belang: SE ‘links’(?) en SC ‘rechts’
Modellen: lineaire model, hoefijzermodel, sociaaleconomischmodel (verticale as:
tegenstelling autoritarisme vs democratie of multiculturele openheid vs monoculturele
geslotenheid, …)
