Recht en criminologie
In het verleden zijn heel wat voorvallen geweest waardoor criminaliteit meer onder de aandacht is
gekomen:
- Making a murder: een slecht vb van een onderzoek tunnelvisie
- Afro-Amerikanen protesteren tegen politiegeweld tegen zwarte mag politie aan etnic-
profiling doen?
- Jodenkampen: genocide meer aandacht naar ontstaan en optreden ertegen + na WOII:
rechten van de mens (nog niet overal gerespecteerd)
- Guantánamo (opgericht door Bush): rechten zwakken af waarom houden we gevangenen
vast, helpt dat wel of worden ze juist meer geterroriseerd?
Geeft een inleiding in het straf(proces)recht en vervult een brugfunctie tussen “algemene inleiding
tot het recht”, “materieel strafrecht” en “strafprocesrecht”.
GRONDWETTELIJKE ASPECTEN LEERRESULTATEN
- Staatsstructuur - Ontstaan GW? Waarom GW?
o Scheiding Machten: rechterlijke, o Historisch-filosofisch perspectief
uitvoerende en wetgevende macht - Inhoud GW (mbt SR)
o Bevoegdheidsverdeling: gemeenschappen - Controlemechanismen
en gewesten - Waarom mondialisering grondrechten?
- Rechten en vrijheden: privé-leven, privacy, - Gevolgen GW voor SR?
briefgeheim
- Grondwettelijk “kader” en “verankering” van
het strafrecht (2/3 meerderheid, dus meer
beschermd)
BURGERLIJKE ASPECTEN LEERRESULTATEN
- Strafrechtsbedeling of de “strafrechtelijke - Kennis/inzicht in SR keten
keten” - Waarom keten?
o Strafrechtelijke actoren - Waarom (geheim) vooronderzoek?
- Andere ketens (gemeentelijk strafrecht, - Waarom (openbaar) proces ten gronde?
jeugdrecht) Doelstellingen van het “proces”?
- Wie zijn actoren? Wat is hun rol?
- Waarom “andere” ketens?
- Hoe functioneren die?
Strafrecht in: rechtsbronnen, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, Belgische
Grondwet, Bijzondere Wet tot Hervorming der Instellingen
Strafrecht bevat: materieel recht, strafprocesrecht en internationaal recht
> Een definitie wordt bepaald door de onderliggende staatkundige, politieke en
wereldbeschouwelijke visie
> Materieel: regels ivm strafbaar gedrag en sanctionering misdrijven, strafuitvoeringsrecht
en straffen zelf
> Strafprocesrecht: procedurele regels
,Inhoudstafel: 5 Modules
1. Basisbeginselen van het strafrecht
2. Historisch perspectief
3. Grondwettelijke verankering : Europa en België
4. Strafrechtsketen en zijn actoren
5. Capita selecta: GAS, jeugdrecht
Basisbeginselen van het strafrecht
4 basisbeginselen: publiek recht, legaliteitsbeginsel (!!!), straf is leedtoevoeging en evenwicht
rechtsbeschermende en instrumentele functies
1. Strafrecht is een publiek recht, geen privaat recht
Publiek recht: overheid-burger, van openbare orde, dwingend recht (=> geen afwijking)
- Vb. kannibaal: pc-deskundige ontmoet via het internet een man die dood wil ze komen
overeen dat de nerd hem mag opeten => eerst 8 jaar gekregen, in hoger beroep levenslang
(mag geen privaatcontract afsluiten waarin het strafrecht aan de kant wordt geschoven).
Privaat recht: burger-burger, horizontale structuur
2. Geen misdrijf, geen straf zonder wet legaliteitsbeginsel 1
Wat is strafbaar gedrag? 2
1. Menselijke gedrag
2. Afwijkend gedrag: vb. zingen tijdens de les: niet strafbaar volgens de wet 3
3. Onwettig gedrag: inbreuk op een strafrechtsregel 4
4. Strafbaar gedrag
Normen en strafrecht:
- Sociale norm: gedragsregel
- Rechtsregel: regel in het rechtssysteem
- Strafrechtregel: regel in het strafrechtssysteem gevolgd door een
straf
strafrecht ≠ expliciete normen, maar wel:
o norm overschrijdend gedrag = delictsomschrijving,
strafbaarstelling of incriminatie
o Straf
Dus: norm = impliciet aanwezig
Strafrecht als “norm handhavend recht”
Voorbeeld:
- Delictsomschrijving: Hij die een zaak die hem niet toebehoort, bedrieglijk wegneemt, is
schuldig aan diefstal.
Straf: Diefstallen worden gestraft met gevangenisstraf van een maand tot vijf jaar en
met een geldboete van 26 euro tot 500 euro.
- Delictsomschrijving: Hij die kwaadwillig of bedrieglijk andermans erf onder water zet of er
het water op schadelijke wijze op doet lopen
Straf: wordt veroordeeld tot geldboete van 26 euro tot 300 euro
Legaliteit van: materieel strafrecht <-> formeel strafrecht (procedure van verdacht tot gestrafte): van
belang voor de overheid, wie wat mag doen
, - Materieel recht = geheel van rechtsregels waarvoor bepaalde gedragingen strafbaat worden
gesteld en gesanctioneerd de misdrijven en straffen
OEFENING: Leg uit: Strafrecht is publiek recht + Het Legaliteitsbeginsel + Een overtreding van het
straf(proces)recht is niet altijd een overtreding van een sociale norm
3. Straf is leedtoevoeging
Dader moet gepast gestraft worden zodat het slachtoffer niet zelf een wraakactie onderneemt
Nietzsche:
- 2de helft 19de eeuw
- Wezen van de straf = wraak!
- Compenserend leed/vergelding: negatieve & positieve
connotatie
- 2 vormen van lijden:
o Wraak/vergelding: moet redelijk zijn
o Preventie: algemeen t.o.v. het volk
Leedtoevoeging om de norm te handhaven:
- SR als goed geweld
- SR als droit odieux (onedel recht)
- SR als noodzakelijk kwaad: als maatschappij het volk kwaad aandoen uit noodzaak
=> Nood aan “subsidiariteit van het strafrecht” (subsidiariteitsbeginsel) systeem is bedoeld
om pijn te doen, te straffen.
Evoluties in strafrechtstheorieën:
- Klassieke leer (18e – 1ste helft 19e E): Straf is leedtoevoeging en zorgt voor preventie
- Sociaal verweer (2e helft 19e E – WO2): Maatschappij moet zich beschermen door
uitschakeling en resocialisering
- Nieuw sociaal verweer (na WO2 – heden): Mengeling klassiek strafrecht en sociaal verweer,
maar met respect voor het individu (mensenrechten)
- Hedendaagse trends: Herstelrecht en aandacht voor SLO + Back to basics…
Vandaag:
, 4. Strafrecht is “straf” en “recht”
Op zoek naar een evenwicht tussen rechtsbeschermende en instrumentele functies van het
strafrecht Vrouwe Justitia
2 karakteristieken van het strafrecht: opsporen, vervolgen, veroordelen en bestraffen +
rechtsbescherming burger
2 functies:
o Schild-functie (strafRECHT):
De rechtsbeschermende of intrinsieke functies van het straf(proces)recht
Het strafrecht als schild van de burger tegen de overheid
Vijf manieren:
1. Strafrecht is overheidsrecht/publiek recht: handelen in algemeen
belang
2. Strafrecht is rechtersrecht: een onafhankelijke rechter + hoger
beroep mogelijk
3. Belang van grondrechten voor de burgers: ook politie moet zich
aan regels houden
4. Legaliteit (alles moet in de wet staan, door wetgevende macht:
parlement) en codificatie
5. Normering van overheidsoptreden: regels voor de overheid
o Zwaard-functie (STRAFrecht):
De instrumentele functies van het strafrecht
Het strafrecht als machtig (beleids)instrument van de overheid
De politieke dimensie van het strafrecht (Van den Wyngaert)
Verschillende niveaus in strafrechtelijke keten om tussen te komen
OEFENINGEN:
1. Strafbaarstelling:
Moet softdrugs gelegaliseerd worden? Geef één argument pro/contra
Moeten teruggekeerde Syrië- strijders eens in België aangekomen onmiddellijk gestraft
worden? Geef één argument pro/contra
2. Opsporing en vervolging:
Mag de overheid (vermoedelijke) terroristen folteren om een aanslag te kunnen voorkomen?
Geef één argument pro/contra
Mag de politie eenieder op facebook volgen? Geef één argument pro/contra
3. Sanctioneringsbeleid:
Mogen/moeten teruggekeerde Syriëstrijders verbannen worden? Geef één argument
pro/contra
Moet de jury worden afgeschaft? Geef één argument pro/contra
4. Strafuitvoering:
Mogen daders bij goed gedrag vroeger uit de gevangenis vrijkomen? Geef één argument
pro/contra
mag het SLO mee bepalen wat de straf is voor de dader? Geef één argument pro/contra
, Strafrecht in crisis?
Gerechtelijke achterstand: veel tijd tussen de daad, het proces en de straf + Overbevolkte gevangenis
+ Hebben we echt nood aan militairen op onze straten?
Volgens afgenomen enquêtes is er weinig vertrouwen in het gerecht
- Meer/minder strafrecht? Dus rechtbanken, gevangenissen, politiemannen… duur/enkel
nog gebruiken voor zware incidenten
- Criminoloog/jurist? Andere manier van omgaan met het recht: jurist: normatief, criminoloog:
worden ze nageleefd/toegepast? law in action i.p.v.” law in books
