Verbintenissen
2023 - 2024
-recht BOEK
Prof. Ignance Claeys
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
Inhoudsopgave
0 Inleiding...................................................................................................................................................... 6
0.1 Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief ......................................................................6
0.1.1 Contractbegrip..................................................................................................................................................6
0.1.2 Contract als individueel en maatschappelijk instrument.................................................................................6
0.1.2.1 Doelstellingen algemeen contractenrecht...................................................................................6
0.1.2.2 Procedural justice vs substantive justice.....................................................................................7
0.1.3 Contract als bouwsteen van privaatrechtelijk vermogensrecht......................................................................7
0.1.4 Algemeen versus bijzonder contracten recht, sectorale contractreguleringen en contractmodellen...........7
0.1.5 Internationalisering, europeanisering, digitalisering, codificering, regionalisering en constitutionalisering. 8
0.2 Het nieuw verbintenissenrecht...........................................................................................................................9
0.2.1 nieuw BW – stand van zaken...........................................................................................................................9
0.2.2 Boek 1 en 5 – werking in de tijd.......................................................................................................................9
0.2.3 Doelstellingen.................................................................................................................................................11
0.2.3.1 Ook door codificatie van algemene rechtsbeginselen...............................................................11
0.2.3.2 Modernisering van begrippen/regels........................................................................................11
0.2.3.3 Mosterd van FR 2016, DCFR/PICC, NL........................................................................................12
0.2.3.4 Nieuw evenwicht wilsautonomie en rol van rechter als behoeder van kwetsbare partij en
algemeen belang....................................................................................................................................13
0.2.4 Aard en structuur...........................................................................................................................................13
0.2.4.1 Aard van de regels van boek 5...................................................................................................13
0.2.4.2 Structuur boek 1 (12 artikelen)..................................................................................................14
0.2.4.3 Structuur Boek 5 (270 artikelen)................................................................................................14
0.2.4.4 Besluiten over wijzigingen..........................................................................................................15
0.2.4.5 Boek 6: buitencontractuele aansprakelijkheid..........................................................................15
1 Contractvrijheid, contractuele gebondenheid en hun beperkingen............................................................17
1.1 Fundamentele rechten, contractvrijheid en gebondenheid .............................................................................17
1.2 contractvrijheid.................................................................................................................................................17
1.2.1 Basisbeginsel, fundamenteel recht en functies.............................................................................................17
1.2.2 2 facetten........................................................................................................................................................17
1.3 Contractuele gebondenheid..............................................................................................................................18
1.4 Mechanismen ter beperking van de contractvrijheid en de contractuele gebondenheid ...............................18
1.4.1 De openbare orde en rechtsregels van dwingend recht................................................................................18
1.4.1.1 Openbare orde...........................................................................................................................19
1.4.1.2 Dwingend recht..........................................................................................................................20
1.4.2 Fundamentele rechten...................................................................................................................................20
Pagina 1 van 107
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
1.4.3 Verbod van rechtsmisbruik............................................................................................................................20
1.4.3.1 Fraus omnia corrumpit...............................................................................................................22
1.4.3.2 Verbod van wetsontduiking.......................................................................................................24
1.4.3.3 Buitencontractuele foutaansprakelijkheid.................................................................................24
2 Ontstaan en geldigheid van contracten...................................................................................................... 25
2.1 Onderhandelingen.............................................................................................................................................25
2.1.1 Onderhandelingsvrijheid................................................................................................................................25
2.1.2 precontractuele aansprakelijkheid................................................................................................................25
2.1.2.1 Foutief afbreken van onderhandelingen...................................................................................25
2.1.2.2 Partijen moeten hun informatieplichten nakomen...................................................................27
2.1.2.3 geen misbruik maken van de kwetsbare positie van de wederpartij + mag zich evenmin
agressief of met geweld gedragen ten aanzien van de wederpartij......................................................28
2.1.3 afspraken tijdens de onderhandelingen........................................................................................................28
2.1.3.1 Letter of intent (LOI) = intentieverklaring..................................................................................28
2.1.3.2 voorcontracten...........................................................................................................................28
2.1.3.3 Raam- of kaderovereenkomsten................................................................................................30
2.2 Totstandkoming................................................................................................................................................ 30
2.2.1 Consensualisme en formaliteiten..................................................................................................................30
2.2.2 Wilsovereenstemming...................................................................................................................................31
2.2.3 Bedoeling om zich juridisch te verbinden of andere rechtsgevolgen te creëren..........................................32
2.2.4 Wilsautonomie: een te relativeren en te corrigeren beginsel.......................................................................32
2.2.5 Algemene voorwaarden (standaard bedingen) en toetredingscontracten...................................................33
2.2.5.1 Algemene voorwaarden.............................................................................................................33
2.3 Geldigheid(sgebreken)......................................................................................................................................34
2.3.1 Gebrek in de wil van een partij......................................................................................................................36
2.3.2 Wilsgebreken..................................................................................................................................................36
2.3.2.1 Dwaling (wilsgebrek: vergissing)................................................................................................37
2.3.2.2 Bedrog (wilsgebrek: vergissing).................................................................................................37
2.3.2.3 Geweld (wilsgebrek: angst)........................................................................................................38
2.3.2.4 Misbruik van omstandigheden (wilsgebrek: kwetsbaarheid/zwakte).......................................38
2.3.2.5 Sancties in situaties van wilsgebreken.......................................................................................38
2.3.2.6 Contractualisering van de wilsgebreken....................................................................................38
2.3.2.7 bewijslast....................................................................................................................................40
2.3.3 Gebrek aan rechts- of handelings bekwaamheid..........................................................................................40
2.3.4 Onbestaand, onmogelijk, ongeoorloofd of onbepaalbaar voorwerp............................................................40
2.3.4.1 Voorwerp moet mogelijk zijn.....................................................................................................41
2.3.4.2 Voorwerp moet geoorloofd zijn.................................................................................................41
Pagina 2 van 107
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
2.3.4.3 Voorwerp moet bepaald zijn......................................................................................................42
2.3.5 Onbestaande, valse of ongeoorloofde oorzaak.............................................................................................42
2.3.5.1 Abstracte verbintenissen...........................................................................................................45
2.3.6 Benadeling......................................................................................................................................................45
2.3.7 Strijdigheid met de openbare orde of een rechtsregel van dwingend recht................................................46
2.4 Sancties voor geldigheidsgebreken: nietigverklaring en verval........................................................................49
2.4.1 Nietigverklaring en restitutie.........................................................................................................................49
2.4.1.1 toepassingsvoorwaarden (!!).....................................................................................................49
2.4.1.2 Gevolg: nietigverklaring.............................................................................................................50
2.4.1.3 Schadeherstel na nietigverklaring..............................................................................................53
2.4.2 Verval (‘caducité’)...........................................................................................................................................53
2.5 Contracteren via vertegenwoordiging..............................................................................................................54
2.5.1 Soorten: onmiddellijke versus middellijke vertegenwoordiging...................................................................55
2.5.2 Vertegenwoordigingsbevoegdheid................................................................................................................56
2.5.3 Schijnvertegenwoordiging..............................................................................................................................56
2.5.4 Gemeenrechtelijke regel inzake belangenconflicten.....................................................................................56
3 Inhoud en werking van contracten............................................................................................................ 57
3.1 Ten aanzien van contractpartijen (relativiteit)................................................................................................. 57
3.1.1 interpretatie...................................................................................................................................................57
3.1.1.1 interpretatieregels.....................................................................................................................58
3.1.1.2 rechterlijke interpretatievrijheid................................................................................................60
3.1.2 kwalificatie......................................................................................................................................................60
3.1.3 aanvulling art. 5.71 BW..................................................................................................................................61
3.1.3.1 Wet.............................................................................................................................................61
3.1.3.2 Gebruiken...................................................................................................................................61
3.1.3.3 Objectieve goede trouw art. 5.74 BW........................................................................................61
3.1.4 matiging..........................................................................................................................................................62
3.1.5 Obligatoire gevolgen......................................................................................................................................62
3.1.5.1 intuiti personae contracten........................................................................................................62
3.1.5.2 opeisbaarheid: opschortende voorwaarde en termijn..............................................................63
3.1.5.3 Duur van de contractuele verbintenissen..................................................................................65
3.1.5.4 Wederzijdse of minnelijke beëindiging art. 5.70 BW.................................................................65
3.1.5.5 Eenzijdige opzegging..................................................................................................................66
3.1.5.6 Ontbindende voorwaarde..........................................................................................................66
3.1.6 Goederenrechtelijke gevolgen.......................................................................................................................68
3.2 Ten aanzien van derden (tegenwerpelijkheid)................................................................................................. 69
3.2.1 partij versus derde.........................................................................................................................................69
Pagina 3 van 107
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
3.2.2 Relativiteit en uitzonderingen........................................................................................................................69
3.2.2.1 uitzondering 1: derdenbeding Art. 5.107 BW............................................................................69
3.2.2.2 Uitzondering 2: rechtstreekse vordering art. 5.110 BW............................................................71
3.2.2.3 Uitzondering 3: kwalitatieve rechten art. 5.105 BW.................................................................73
3.2.2.4 Valse uitzondering 1: sterkmaking art. 5.106 BW......................................................................74
3.2.2.5 Valse uitzondering 2: zijdelingse vordering art. 5.242 BW........................................................74
3.2.3 Tegenwerpelijkheid en uitzonderingen.........................................................................................................75
3.2.3.1 eventuele formaliteiten.............................................................................................................76
3.2.3.2 Tegenwerpelijkheid in het nadeel & voordeel van derden.......................................................77
3.2.3.3 uitzondering 1: Pauliaanse vordering........................................................................................78
3.2.3.4 uitzondering 2: Veinzing of simulatie.........................................................................................78
4 Wanprestatie, verzuim en sancties............................................................................................................ 79
4.1 stap 1: Toerekenbare niet-nakoming of wanprestatie.....................................................................................80
4.1.1 Toerekeningsvatbaarheid van de schuldenaar..............................................................................................80
4.1.2 Contractuele tekortkoming van de schuldenaar............................................................................................81
4.1.3 Fouten van hulppersonen (= uitvoeringsagenten).........................................................................................81
4.1.4 Wanprestatie ingevolge het gebruik van goederen.......................................................................................83
4.2 stap 2: Verzuim en ingebrekestelling................................................................................................................83
4.2.1 Verzuim (la mise en demeure).......................................................................................................................83
4.2.2 Ingebrekestelling............................................................................................................................................84
4.3 stap 3: Sancties wegens wanprestatie..............................................................................................................85
4.3.1 Vooraf: keuze en cumul van sancties + de afdwingbaarheid van contractuele verbintenissen....................85
4.3.2 Uitvoering in natura.......................................................................................................................................85
4.3.3 uitvoering in natura (vervanging) door derde of SE.......................................................................................86
4.3.4 Schadeherstel: herstel in natura of in geld (schadevergoeding)...................................................................87
4.3.4.1 Schadevergoeding: Bijzondere regels voor geldschulden.........................................................88
4.3.4.2 schadebeperkingsplicht..............................................................................................................89
4.3.4.3 contractualisering.......................................................................................................................89
4.3.5 Prijsvermindering...........................................................................................................................................92
4.3.6 Opschortingsrecht (exceptie van niet-nakoming of enac).............................................................................93
4.3.6.1 anticipatory breach (NIEUW).....................................................................................................94
4.3.7 Retentierecht..................................................................................................................................................94
4.3.8 Ontbinding wegens wanprestatie en restitutie.............................................................................................95
4.3.8.1 anticipatory breach (NIEUW).....................................................................................................96
4.3.9 Zijdelingse vordering......................................................................................................................................96
4.4 stap 4: Uitzonderlijk ook buitencontractuele aansprakelijkheid: samenloop ..................................................97
Pagina 4 van 107
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
5 Gewijzigde omstandigheden: overmacht en imprevisie............................................................................102
5.1 Overmacht.......................................................................................................................................................102
5.1.1 Belang, begrip en grondslag.........................................................................................................................102
5.1.2 Toepassingsvereisten van overmacht..........................................................................................................103
5.1.3 Gevolgen van overmacht.............................................................................................................................103
5.1.4 Overmachtsclausules...................................................................................................................................104
5.2 Imprevisieregel................................................................................................................................................105
5.2.1 Begrip en grondslag......................................................................................................................................105
5.2.2 Toepassingsvereisten van de imprevisieregel..............................................................................................105
5.2.3 Gevolgen van de imprevisieregel.................................................................................................................106
5.2.3.1 1. heronderhandeling verzoeken.............................................................................................106
5.2.3.2 2. wijziging/beëindiging...........................................................................................................106
5.2.4 Hardship- of imprevisieclausules.................................................................................................................106
Loi - Wet (fgov.be)
Pagina 5 van 107
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
0 INLEIDING
Zelfstudie
0.1 CONTRACTBEGRIP EN HET ALGEMEEN CONTRACTENRECHT IN PERSPECTIEF
0.1.1 CONTRACTBEGRIP
Contract = wilsovereenstemming tussen 2 of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen
ontstaan. Art. 5.4 BW
- DUS: contract is het gedrag waardoor personen gebondenheid of een ander rechtsgevolg doen
ontstaan.
Contractuele document = de wilsuiting die zou moeten reflecteren wat partijen daadwerkelijk met elkaar
zijn overeen gekomen. Het is een middel om de door de partijen beoogde rechtshandeling tot uitdrukking te
brengen.
- Tastbaar of anderszins zintuiglijk waarneembaar
- Concreter dan contract
- Niet altijd nodig: mondelinge contracten bestaan ook
o Probleem: moeilijke bewijsvoering
0.1.2 CONTRACT ALS INDIVIDUEEL EN MAATSCHAPPELIJK INSTRUMENT
Contracten brengen personen voor een bepaald doel bijeen.
- Achterliggende idee: elkeen kan zich in welbepaald domein specialiseren (individueel instrument) EN
tot de welvaart van de maatschappij bijdragen (maatschappelijk instrument)
- Contractenrecht moedigt dit aan door ze afdwingbaar te maken.
o Beleidsdoelstellingen bereiken hiermee
o Bv. stabiliteit huurprijzen
0.1.2.1 DOELSTELLINGEN ALGEMEEN CONTRACTENRECHT
Algemene doelstellingen:
- Zelfontplooiing + zelfbeschikking
- Vrije keuzes + behartiging belangen
- Vrij ondernemen
- Creatie markten
- Maximalisatie welvaart
MAAR: Waarom juridische binding van contractpartijen? Uit respect voor de ander
- Zorgt ervoor dat er vertrouwen bestaat
Probleem: belang van ander en maatschappij legt beperkingen op aan contractvrijheid
- Veel regels: ter bescherming zwakke partij
- Discussie: mag duurzaamheid beperkingen leggen op contractvrijheid?
- Discussie: kloof arm-rijk oplossen met contractenrecht?
Pagina 6 van 107
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
discussie eigen belang vs. maatschappelijk belang groter.
0.1.2.2 PROCEDURAL JUSTICE VS SUBSTANTIVE JUSTICE
Men controleert of alles correct verloopt, maar niet of het contract inhoudelijk rechtvaardig is.
- Wel: regels ter bescherming zwakkere partij
o Hoe meer van die regels, hoe minder individuele vrijheid
- Ook: regels ter bescherming belang samenleving
o Komt vooral tot uiting in de wijze waarop de contractvrijheid wordt beperkt door de
openbare orde.
Debat: Openbare orde als autonoom instrument voor de samenleving onwenselijke
contracten via nietigverklaring uit de weg te ruimen. Gevaarlijk? Rechter wordt
wetgever en raakt contractvrijheid aan.
Meer en meer rechtspraak die wel belang van samenleving voorop stelt.
- Bv. Urgenda-zaak: Nederlandse staat moet zijn verantwoordelijkheid nemen voor toekomstige
generaties mbt uitstoot broeikasgassen.
- Bv. shell-zaak (Nederland): private onderneming krijgt soortgelijk bevel als Nederlandse staat.
0.1.3 CONTRACT ALS BOUWSTEEN VAN PRIVAATRECHTELIJK VERMOGENSRECHT
Vermogen: behoort toe aan een persoon. (activa-passiva) art. 3.35 eerste lid BW
- Veel (buiten)contractuele regelingen rond een persoon zijn vermogen.
o Algemene zorgvuldigheidsnorm art. 1382 oud BW: wat zou een normaal voorzichtig en
omziend persoon in dezelfde context hebben gedaan?
o Ongerechtvaardigde verrijking: wanneer een verrijking ongerechtvaardigd is moet die worden
ongedaan gemaakt. Bv. vernietigd contract waaruit betaling voortkwam: betaling is
ongerechtvaardigd
- Uitgangspunt: Wie schade in zijn persoon of vermogen lijdt, moet die schade in principe zelf lijden.
o Maar: publiekrechtelijke mechanismen + verzekeringsmarkt ter hulp bv.
werkloosheidsuitkeringen, arbeidsongevallenuitkeringen, …
0.1.4 ALGEMEEN VERSUS BIJZONDER CONTRACTEN RECHT, SECTORALE
CONTRACTREGULERINGEN EN CONTRACTMODELLEN
= algemene regels die gelden voor elk contract, ongeacht het type contract dat wordt
Algemeen gesloten
contractenrecht - Tenzij: afwijking door wetgever voor bijzonder type van contract.
Kunnen direct worden uitgevoerd, of voor de toekomst zijn.
= Regels die deels voorbouwen op het algemeen contractenrecht EN deels ervan
afwijken.
- Civiele contracten (geregeld door BW)
o Bv. koop-verkoop, aanneming, lastgeving, huur, …
- Economische contracten (geregeld door WER)
Bijzonder
o bv. overeenkomsten met consumenten op afstand, kredieten, …
contractenrecht
- contract sui generis
o een contract dat kenmerken van een bepaald contract toont, maar toch
niet volledig het bestaat op zichzelf en valt niet onder een categorie
- contracten uit bijzondere rechtstakken
o bv. CAO’s (arbeidsrecht), …
Pagina 7 van 107
,Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
Contracten: Onderdeel van verbintenissenrecht omdat contracten meestal tot doel hebben om een verbintenis
te doen ontstaan.
- MAAR: contracten kunnen ook andere rechtsgevolgen op het oog hebben.
Sectorale contractenregulering
De regulering van contracten gebeurt steeds meer op sectoraal niveau (bv. voedselsector)
- = sectoralisering van het contractenrecht
OOK: door digitalisering komt de klassieke categorisering van het BW meer onder druk te staan.
- Bv. is het kopen van een film online hetzelfde als hem fysiek kopen?
Transnationale contractmodellen
Bepaalde internationale organisaties hebben uitgebreide contracten (of minstens sets van algemene
voorwaarden).
- Bv. contractmodellen van ISDA voor financiële derivaten
0.1.5 INTERNATIONALISERING, EUROPEANISERING, DIGITALISERING, CODIFICERING,
REGIONALISERING EN CONSTITUTIONALISERING
Internationalisering
- Tegenwoordig meer en meer invloeden van buitenaf: vaak contractrechtelijke problemen aanpakken
d.m.v. een rechtsvergelijkende methode. (Frankrijk, Nederland en Duitsland)
o Soms met Engeland (common law)
- Verdragen over contractenrecht: Weens Koopverdrag 1980 over internationale verkoop van RG tussen
ondernemingen.
Europeanisering
- EU-recht bevestigt of doorkruist bestaande nationale privaatrechtelijke regels.
- D.m.v.: richtlijnen en verordeningen + primair EU-recht met rechtstreekse werking voor particulieren.
Digitalisering
- Door middel van EU-recht
Nationale codificaties
- Nieuwe BW’s doorheen Europa
Regionalisering
Door 6e staatshervorming: ook gewesten bevoegd om contracten te regelen
- Bv. huurrecht
Einde zelfstudie
Pagina 8 van 107
, Inleiding - Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief
0.2 HET NIEUW VERBINTENISSENRECHT
0.2.1 NIEUW BW – STAND VAN ZAKEN
Waarom zoveel boeken binnen deze legislatuur?
- Oorspronkelijke wet die nieuw BW heeft ingevoerd: 1 november 2020 (in vorige legislatuur)
o Men kon niet meer terug vanaf dan
- Van Quickenborne focuste zich op strafrecht waardoor BW door Koen Geens mocht gedaan worden.
0.2.2 BOEK 1 EN 5 – WERKING IN DE TIJD
Beide in werking getreden op 1 januari 2023 6 maand na publicatie op 1 juli 2022
Waarom ook boek 1 bekijken? Algemene bepalingen die ook relevant zijn voor verbintenissen
oude contracten + oude recht
als het gaat over toekomstige gevolgen van oude gevolgen: ook oud recht
(examen) wijkt af van overgangsregels in art 1.2 BW
- overgangsregels boek 5 staat in boek 5 zelf
- Algemene regeling inzake werking in tijd: 1.2 BW die regels gelden niet
voor boek 5
Voor 1 januari 2023
o Toepassing van maken indien geen specifieke regeling
gesloten
- Uitzonderingen, wel nieuwe regeling bij oude contracten:
o Openbare orde + dwingend recht (amper regels die dit zijn)
o Nieuwe regel ingevoerd door wet uitdrukkelijk van afwijken
Geldt ook voor rechtshandelingen/feiten
- Verlenging van contract? Stel oud contract wordt verlengd/vernieuwd tijdens
nieuwe wet OOK: toepassing van oude recht
nieuwe contracten + nieuw recht
Vanaf 1 januari 2023
toekomstige gevolgen van oude situaties nieuwe wet
- boek 5: verbintenissen
Pagina 9 van 107
