Babel: Vertaalwetenschap
1. Vertalen/Tolken
1.1 Vertalen en tolken
De term vertalen wordt als overkoepelende term gebruikt voor zowel de schriftelijke als de
mondelinge activiteit. De mondelinge activiteit wordt ook wel tolken genoemd, waarbij zowel
datgene wat vertaald wordt alsook de vertaling zelf meestal mondeling van aard zijn. Tolken
hoeft echter niet altijd een mondelinge doeltekst als resultaat te hebben maar kan ook
uitgedrukt worden in gebaren (zoals bij gebarentolken) of in een schriftelijke tekst (zoals bij
schrijftolken en taptolken).
Vertalen is van een schriftelijke brontekst naar een schriftelijke doeltekst. Tolken van
een mondelinge brontekst naar een mondelinge doeltekst.
KLOPT NIET ALTIJD!
1.2 Vertaal- en tolkvormen
Vertalen is een parapluterm voor schriftelijke en mondelinge transferactiviteit. De diversiteit
aan vertaalopdrachten wordt in de beroepspraktijk meestal benoemd en geclassificeerd via
verschillende paraplutermen, zoals economische vertaling, juridische vertaling, beëdigde
vertaling, lokalisatie, audiovisuele vertaling en literaire vertaling.
Die paraplutermen hebben meestal betrekking op het thematische domein waartoe het
onderwerp van de te vertalen tekst (ook wel brontekst genoemd; BT) behoort, zoals
medische vertaling, technische vertaling, juridische vertaling, financieel-economische
vertaling.
De parapluterm literaire vertaling refereert niet zozeer aan een thematisch domein, maar
ook aan het publicatiegenre waartoe de brontekst en de vertaling (ook wel de doeltekst
genoemd; DT) gerekend worden: proza, poëzie, essays, kinder- en jeugdliteratuur, literaire
non-fictie.
Andere paraplutermen verwijzen naar daarentegen naar het medium (= dan worden niet
tekens getolkt die door het spraakorgaan van de mens wordt voortgebracht, maar het zijn
gebaren, een ander tekensysteem) of de mix van media van de BT en de DT, zoals
audiovisuele vertaling. Audiovisuele vertaling omvat vertaalvormen ondertiteling,
boventiteling, audiobeschrijving (audiodescriptie/AD), live subtitling, dubbing
(nasynchronisatie), voice-over, en soms ook gamevertaling.
Vreemde eend in de bijt in de classificatie van vertaalvormen is lokalisatie: de vertaling van
software en websites. Die parapluterm heeft geen betrekking op het thematische domein, de
media of de soort publicatie van de brontekst of vertaling, maar op het doel dat achter (die
vorm van) vertalen schuilt: de inhoud en vorm van de software en websites (maar ook
andere soort teksten, zoals marketingcampagnes) worden bij lokalisatie aangepast aan de
cultuur waarin de doeltekst zal worden gebruikt.
Vormen van vertalen
Juridisch vertalen/beëdigd vertalen: Vertaling van een brontekst met een juridische en/of
officiële status die wordt gebruikt voor officiële doeleinden en die worden gemaakt door een
,beëdigd vertaler en voorzien is van een handtekening en een stempel van die beëdigd
vertaler en een verklaring van eensluidendheid. Zelfs de lay-out is exact hetzelfde.
Een beëdigd vertaler heeft een eed afgelegd aan de rechtbank van eerste aanleg, die
geregistreerd staat in het register van beëdigd vertalers en tolken.
Wordt gebruikt voor officiële doeleinden bv. diploma in het buitenland (om er zeker van te
zijn dat het officieel is, vragen ze die beëdigd).
Voorbeelden: Alle aktes (geboorte, huwelijk, echtscheiding, notariële aktes), alle bewijzen
(van goed gedrag, herkomst, inschrijving, nationaliteit, woonst), alle diploma’s en
getuigschriften, alle contracten (aankoop, verkoop, werkgever, huur), alle gerechtelijke
documenten (vonnissen, dagvaardingen).
Medisch vertalen: Alle documenten die te maken hebben met geneeskunde. Bv. bijsluiters
bij een medicijn, etiketten op medicijnendoos, informed consent form, waarin je als patiënt
toestemming geeft als deelname aan een medisch onderzoek, handboeken geneeskunde,
wetenschappelijke artikelen, handleidingen van scanners.
Technisch vertalen: Gebruiksaanwijzingen (manuals), patenten (beschermingsrechten) en
octrooien (tijdelijk exclusief verbodsrecht op een uitvinding dat door de overheid wordt
verleend in ruil voor bekendmaking uitvinding, vaak gelinkt aan technologische ontwikkeling,
hebben vaak een juridische waarde (kon ook door hun vertaald worden), handtape-roller,
wetenschappelijk artikel over zonne-energie panelen.
Literair vertalen: Vertalen van boeken, proza (taal van het gewone leven, geen rijm),
gedichten, poëzie, essays, toneelstukken, non-fictie…
de meeste mensen kennen het, maar wordt het minst gedaan.
Audiovisueel vertalen: Meest kwetsbare vorm van vertalen: BT en DT worden tegelijk
weergegeven, bij bv. literaire vertaling maar 1 vorm. Daarom kun je snel bepalen of het wel
of niet goed is vertaald (kritiek). Een andere reden waarom dit een kwetsbare vorm van
vertaling is, is omdat je tekst telkens binnen 2 regels moet passen, 40-tal karakters.
1. Ondertiteling
2. Ondertiteling voor doven en slechthorenden/SDH (subtitling for deaf and hard
of hearing)/Captioning:
Ondertiteling in meerdere kleuren, wie wat zegt, verschillende personages.
Geluid of muziek wordt ook ondertiteld (bv. roar, zucht…)
Live-ondertiteling wordt vooral gedaan voor SDH, zelfde taal dat ondertiteld is als dat de
spreker spreekt. (Intralinguaal)
Proces live-ondertiteling SDH:
2 technieken:
1)Velotype-toetsenbord:
Luistert naar het geluid van de televisie, wat er gezegd wordt, zo goed mogelijk te
formuleren in 1 zin.
Zo snel mogelijk intypen, zodra ingetypt wordt die verstuurd naar de televisie.
, Is anders dan een gewoon toetsenbord:
3 delen:
1) links: alle beginmedeklinkers
2) midden: klinkers
3) rechts: eindmedeklinkers van de lettergreep
De bedoeling is dat je een akkoord van toetsen indrukt, waarbij je een hele lettergreep
tegelijk produceert.
2)Spraakherkenningssoftware:
Computer herkent de stem van de persoon die inspreekt, niet van degene die op tv iets
aan het zeggen is, de persoon zegt alles na.
Alles wat hij zegt, wordt in woorden uitgeschreven.
Terwijl het luisteren en spreken, moet die persoon opnieuw lezen om te kijken of hij geen
fouten heeft gemaakt, zowel dan wordt dat gecorrigeerd.
Fragment, man was alleen
Real time ondertiteling loopt niet gelijk met het spreken, omdat dit een heel traject moet
afleggen:
Live-ondertitelaar luistert naar wat er gezegd wordt dat omzetten in ondertiteling via
internet versturen naar teletekstplatform van de uitzenders wordt verstuurd naar de
uitzendstralen worden samengevoegd met beeld en geluid via satelliet naar de
aanbieders, kabel-exportanten om via hun kabels huiskamer te bereiken. ± 3-6 seconden.
MAAR: soms werken ze ook in teams, bv. bij de VRT:
1 respeaker spreekt uit wat die hoort omgezet door software in tekst corrector
corrigeert fouten en geeft dat door naar het beeld.
3. Dubbing/nasynchronisatie:
In België en Nederland hebben wij geen dubbingstraditie, enkel bij jeugdfilms af en toe.
Waarom in sommige landen wel?
Bv. Duitsland, Spanje, Frankrijk, Italië.
1) Landen zijn vele groter, meer inwoners, is 15 keer duurder dan ondertiteling, dus in
grotere landen kan dat.
2) In die landen zijn er meer analfabeten, dan zou ondertiteling enkel zijn voor de mensen
die kunnen lezen.
3) Nationaal protectionisme; vooral bij landen met een sterk regime in de geschiedenis, bv.
Duitsland. Ze hebben liever een zekere controle over films die in hun land te zien waren, zo
konden ze ook dingen verzwijgen, weglaten, anders formuleren en gemakkelijker
manipuleren.
In die landen zijn er specifieke stemacteurs.
